శ్రీమద్భగవద్గీతా (మూల శ్లోకములు) | శ్రీ గీతామృత తరంగిణి(తెలుగు పద్యములు) శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రి (1948-1952) | గీతా మకరందము(తెలుగు తాత్పర్యము) శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరి స్వామి, శ్రీ శుకబ్రహ్మాశ్రమము కాళహస్తి(1979) |
---|---|---|
అర్జున ఉవాచ| అనుష్టుప్ . సంన్యాసస్య మహాబాహో ! తత్త్వమిచ్ఛామి వేదితుమ్| త్యాగస్య చ హృషీకేశ ! పృథక్కేశినిషూదన|| 18-1 |
అర్జును వాక్యము . తేటగీతి . త్యాగ , సంన్యాసముల భావ మఱసి కొనఁగ , వివరముగఁ దెల్పు నాకు సంవేద్యముగను , వేరు వేరుగ నర్థంబుఁ బేరుకొనుచు , సాంగముగఁ జెప్పుమయ్య ! కృష్ణా ! వినంగ . ౧ |
అర్జునుడు చెప్పెను ( ప్రశ్నించెను )- గొప్పభుజములు గలవాడవును , ఇంద్రియముల యొక్క నియామకుడవును , కేశ యను రాక్షసుని సంహరించినవాడవునగు ఓ కృష్ణా ! సన్న్యాసము యొక్కయు , త్యాగము యొక్కయు యథార్థమును తెలిసికొనగోరుచున్నాను . కావున ఆ రెండిటిని వేఱు వేఱుగా నాకు జెప్పుము . |
శ్రీభగవానువాచ| అనుష్టుప్ . కామ్యానాం కర్మణాం న్యాసం సంన్యాసం కవయో విదుః| సర్వకర్మఫలత్యాగం ప్రాహుస్త్యాగం విచక్షణాః|| 18-2 అ. త్యాజ్యం దోషవదిత్యేకే కర్మ ప్రాహుర్మనీషిణః| యజ్ఞదానతపఃకర్మ న త్యాజ్యమితి చాపరే|| 18-3 |
శ్రీ భగవానుల వాక్యము . తేటగీతి . నాల్గు విధముల మతము వినంగ నగును ; కామ్య కర్మ సంన్యాస మొకండు ; కర్మ ఫలము త్యజియించుటగు రెండు ; పార్థ ! సర్వ కర్మలను త్యజించుటగు మూడు ; కర్మ లెల్ల బంధ దూషితమయ్యు తపంబు దాన యజ్ఞ కర్మల విధియించుటగును, నాల్గు . ౨ |
శ్రీ భగవంతుడు చెప్పెను. ( ఓ అర్జునా ! ) కామ్యకర్మలను వదులుటయే సన్న్యాసమని కొందఱు పండితులు చెప్పుదురు . మఱికొందఱు పండితులు సమస్త కర్మములయొక్క ఫలమును త్యజించుటయే త్యాగమని వచించుదురు . కొందఱు బుద్ధిమంతులు (సాంఖ్యులు ) దోషమువలె కర్మము విడిచిపెట్టదగినదని చెప్పుదురు . మఱికొందఱు యజ్ఞము, దానము, తపస్సు - మున్నగు కర్మములు విడువదగనివనియు చెప్పుదురు . |
అ. నిశ్చయం శృణు మే తత్ర త్యాగే భరతసత్తమ| త్యాగో హి పురుషవ్యాఘ్ర ! త్రివిధః సమ్ప్రకీర్తితః|| 18-4 |
తేటగీతి . త్యాగ శబ్దార్ధమును నిశ్చయముగ వినుము ; త్యాగములు కూడ త్రివిధమ్ము , తనరుచుండు ; దాన యజ్ఞ తపమ్ముల మాన రాదు , ఫలము వర్జింప నవ్వియె పావనములు . ౩ |
భరతకులోత్తముడవును , పురుష శ్రేష్ఠుడవు నగు ఓ అర్జునా ! అట్టి కర్మత్యాగవిషయమున నాయొక్క నిశ్చయమేదియో చెప్పెదను వినుము . త్యాగము మూడు విధములుగా చెప్పబడియున్నదిగదా ! |
అ. యజ్ఞదానతపఃకర్మ న త్యాజ్యం కార్యమేవ తత్| యజ్ఞో దానం తపశ్చైవ పావనాని మనీషిణామ్|| 18-5 |
తేటగీతి . కర్మ ఫలము త్యజింప త్యాగమ్మటంద్రు , ఫలము త్యజియించి , కర్మలు సలుప వలయు నని , మదీయ నిశ్చిత మతమని యెఱుంగు ; కర్మ బంధమ్ము సడలించు మర్మ మిదియ . ౪ |
యజ్ఞము , దానము , తపస్సు అనెడి కర్మములు త్యజింపదగినవి కావు ; చేయదగినవివే యగును . ఏలయనిన ఆ యజ్ఞ దాన తపంబులు బుద్ధిమంతులకు పవిత్రతను ( చిత్తశుద్ధిని ) గలుగ జేయునవై యున్నవి . |
అ. ఏతాన్యపి తు కర్మాణి సఙ్గం త్యక్త్వా ఫలాని చ| కర్తవ్యానీతి మే పార్థ ! నిశ్చితం మతముత్తమమ్|| 18-6 అ. నియతస్య తు సంన్యాసః కర్మణో నోపపద్యతే| మోహాత్తస్య పరిత్యాగ స్తామసః పరికీర్తితః|| 18-7 |
ఆటవెలది . నిత్య కర్మ లుడుగ రాదేరికి , మోహమంది యుడుగఁ బూనుకొన్న , త్యాగమనఁగఁ బోవ రద్దాని బుధవరుల్ ; తామసం బటంచుఁ దలతు రయ్య ! ౫ |
అర్జునా 1 ఈ యజ్ఞ దాన తపః కర్మలనుగూడ ఆసక్తిని , ఫలములను విడిచియే చేయవలెనని నాయొక్క నిశ్చితమగు ఉత్తమాభిప్రాయము . ( వేదశాస్త్రాదులచే ) విధింపబడినట్టి కర్మముయొక్క పరిత్యాగము యుక్తము కాదు . అజ్ఞానముచే అట్టి కర్మమును ఎవడైన విడిచిపెట్టునేని అది తామసత్యాగమే యగునని చెప్పబడుచున్నది . |
అ. దుఃఖమిత్యేవ యత్కర్మ కాయక్లేశభయాత్త్యజేత్| స కృత్వా రాజసం త్యాగం నైవ త్యాగఫలం లభేత్|| 18-8 |
కందము . శారీర దుఃఖ భయమున , కారియములఁ జేయు టుడుఁగగా , త్యాగ ఫలం బేరికిని లేదు వ్యర్థం బై రాజస మగును , ఫల్గునా ! యవి యెల్లన్ . ౬ |
ఎవడు శరీరప్రయాసవలని భయముచేత దుఃఖమును గలుగజేయునదియనియే తలంచి విధ్యుక్త కర్మమును విడిచిపెట్టునో , అట్టివాడు రాజసత్యాగమును గావించినవాడై త్యాగఫలమును బొందకయే యుండును . |
అ. కార్యమిత్యేవ యత్కర్మ నియతం క్రియతేऽర్జున ! | సఙ్గం త్యక్త్వా ఫలం చైవ స త్యాగః సాత్త్వికో మతః|| 18-9 |
తేటగీతి . కార్యముల ఫలాశక్తి లేకయె గడంగి , నిత్య నైమిత్తికంబుల నెఱప వలయు , ఫలము త్యజించుటనె త్యాగమలరు నట్టి త్యాగంబె , సాత్త్విక మనగఁ బఱగు . ౭ |
ఇది చేయదగినదియే యని తలంచి శాస్త్రనియమితమగు ఏకర్మము , అభిమానము , ఫలము విడిచిపెట్టబడి చేయబడుచున్నదో అట్టి ( కర్మమందలి సంగఫల ) త్యాగము సాత్త్విక త్యాగమని నిశ్చయింపబడినది . |
అ. న ద్వేష్ట్యకుశలం కర్మ కుశలే నానుషజ్జతే| త్యాగీ సత్త్వసమావిష్టో మేధావీ ఛిన్నసంశయః|| 18-10 |
ఉత్పలమాల . మంగళమో , యమంగళమొ , మత్సర భావము నందకుండ నే భంగి నిమిత్త కర్మల శుభా శుభ మెంచక , నాచరించు వాఁ డుం గడు పండితుండయి , విలోలుఁడు గాఁడు ఫలంబులందు దు ష్టిం గికురింపకన్ మెలగుఁ , జిన్మయ సత్త్వ గుణ ప్రధానుఁడై . ౮ |
సత్త్వగుణముతో గూడినవాడును , ప్రజ్ఞాశాలియు , సంశయములను బోగొట్టుకొనినవాడును నగు త్యాగశీలుడు , అశుభముము , కామ్యమును దుఃఖకరమును నగు కర్మను ద్వేషింపడు ; శుభమును , నిష్కామమును , సుఖకరమునగు కర్మయందు ఆసక్తుడుకాడు ( అభిమానము గలిగి యుండడు ) . |
అ. న హి దేహభృతా శక్యం త్యక్తుం కర్మాణ్యశేషతః| యస్తు కర్మఫలత్యాగీ స త్యాగీత్యభిధీయతే|| 18-11 |
కందము . దేహాభిమానియగు నరుఁ డూహింపఁగ లేఁడు కర్మ లుడుగుట కెపుడున్ , దేహము కర్మాగారము , దేహి ఫలత్యాగముననె ధీమంతుడగున్ . ౯ |
కర్మములను పూర్తిగా విడుచుటకు దేహధారియగు జీవునకు సాధ్యము కాదు . ఎవడు కర్మలయొక్క ఫలమును విడుచుచున్నాడో అట్టివాడే త్యాగియని పిలువబడుచున్నాడు . |
అ. అనిష్టమిష్టం మిశ్రం చ త్రివిధం కర్మణః ఫలమ్| భవత్యత్యాగినాం ప్రేత్య న తు సంన్యాసినాం క్వచిత్|| 18-12 |
తేటగీతి . కర్మ త్రివిధమ్ములయి తిరుగాడుచుండు , నిష్టము , ననిష్టమును , మిశ్రమీ విధములు త్యాగ శూన్యుల కివి రజ్జు లగుచు నుండు ; త్యాగమూర్తికి కర్మ బంధములు లేవు . ౧౦ |
దుఃఖకరమైనదియు , సుఖకరమైనదియు , సుఖదుఃఖములు రెండును గలసినదియునగు మూడువిధములైన కర్మఫలము కర్మఫలత్యాగము చేయనివారలకు మరణానంతరము కలుగుచున్నది . కర్మఫలత్యాగము చేసినవారికన్ననో అవి యెన్నటికిని కలుగ నేరవు . |
అ. పఞ్చైతాని మహాబాహో ! కారణాని నిబోధ మే| సాఙ్ఖ్యే కృతాన్తే ప్రోక్తాని సిద్ధయే సర్వకర్మణామ్|| 18-13 |
తేటగీతి . కర్మ సిద్ధికిఁ గల వైదు కారణములు , వేద వేదాంతముల యందు విదిత మగును ; సకల కర్మ ఫలప్రద సరణి నెఱపు కారణమ్ముల వచియింతు , కవ్వడి ! విను . ౧౧ |
గొప్పబాహువులుకల ఓ అర్జునా 1 సమస్త కర్మలు నెరవేఱుటకు కర్మకాండయొక్క అంతమును దెలుపు సాంఖ్యశాస్త్రమునందు చెప్పబడిన ఈ ఐదు కారణములను నావలన తెలిసికొనుము . |
అ. అధిష్ఠానం తథా కర్తా కరణం చ పృథగ్విధమ్| వివిధాశ్చ పృథక్చేష్టా దైవం చైవాత్ర పఞ్చమమ్|| 18-14 |
కందము . కారణములైదు వినుమీ , శారీరము , కర్త , కరణసంఘము , చేష్టల్ , దోరమగు దైవమైదవ కారణమె బలాఢ్యమైన కారణము , సుమా ! ౧౨ |
ఈ కర్మచరణ విషయమున (1) శరీరము (2) కర్త (3) వివిధములగు ఇంద్రియములు (4) పలువిధములుగను , వేఱు వేఱుగను నుండు క్రియలు (వ్యాపారములు ) ఐదవదియగు (5) దైవమును కారణములుగా నున్నవి . |
అ. శరీరవాఙ్మనోభిర్య త్కర్మ ప్రారభతే నరః| న్యాయ్యం వా విపరీతం వా పఞ్చైతే తస్య హేతవః|| 18-15 అ. తత్రైవం సతి కర్తార మాత్మానం కేవలం తు యః| పశ్యత్యకృతబుద్ధిత్వా న్న స పశ్యతి దుర్మతిః|| 18-16 |
ఉత్పలమాల . న్యాయసమన్వితంబు లయినన్ , మఱి న్యాయవిరుద్ధమైనఁ దాఁ జేయు సమస్త కర్మముల సిద్ధికి నైదు కతంబు లుండఁ ; దా నే యఖిల మ్మటంటని వచించు , సమస్తమునందు గర్త దా నేయని , దుర్మతిన్ దలచి , ఈశు నెఱుంగడు సుంతయేనియున్ . ౧౩ |
మనుజుడు శరీరము , వాక్కు , మనస్సు అను వీనిచేత న్యాయమైనట్టిగాని ( శాస్త్రీయమైనట్టిగాని ) , అన్యాయమైనట్టి ( అశాస్త్రీయమైనట్టి ) గాని ఏకర్మమును ప్రారంభించుచున్నాడో దాని కీ యైదున్ను కారణములై యున్నవి . కర్మవిషయమందిట్లుండగా ( పైన దెల్పిన అయిదున్ను కారణములై యుండగా ) ఎవడు సంస్కరింపబడని బుద్ధిగలవాడగుటచే , నిరుపాధికుడగు ఆత్మను కర్తగా తలంచుచున్నాడో , అట్టి అవివేకి కర్మముయొక్కగాని , ఆత్మయొక్కగాని వాస్తవస్వరూపమును ఎఱుఁగకున్నాడు . |
అ. యస్య నాహంకృతో భావో బుద్ధిర్యస్య న లిప్యతే| హత్వాऽపి స ఇమాఁల్లోకా న్న హన్తి న నిబధ్యతే|| 18-17 |
చంపకమాల . ఎవని కహంకృతుల్ సడలు , నెవ్వఁడు వీడును కర్తృ భోక్తృతల్ , యెవఁడు హృదంతరంబు విషయేచ్ఛలనుండి మరల్ప గల్గు , న య్యవిరళ పండితుండెవని హత్య యొనర్చియుఁ , బాప మేనియున్ దవులడు , కర్మబంధములఁ దాకఁడు సుంతయు నేని ఫల్గునా ! ౧౪ |
ఎవనికి ' నేను కర్తను ' అను తలంపు లేదో , ఎవనియొక్క బుద్ధి విషయములను , కర్మలను అంటదో అతడీ ప్రాణులన్నిటిని చంపినను వాస్తవముగ ఏమియు చంపుట లేదు . మఱియు నతడు ( కర్మలచే , పాపముచే ) బంధింపబడుటయు లేదు . |
అ. జ్ఞానం జ్ఞేయం పరిజ్ఞాతా త్రివిధా కర్మచోదనా| కరణం కర్మ కర్తేతి త్రివిధః కర్మసంగ్రహః|| 18-18 |
తేటగీతి . జ్ఞానమున్ , జ్ఞాత , జ్ఞేయమ్ము లౌను త్రివిధ కర్మ చోదనలని యెఱుగంగ వినుము ; కరణములు , కర్మ , కర్తయుఁ గాగ త్రివిధ ముల నుపాదేయములు వినగలుగు , పార్థ ! ౧౫ |
కర్మమునకు హేతువు తెలివి , తెలియదగిన వస్తువు , తెలియువాడు అని మూడు విధములుగ నున్నది . అట్లే కర్మకాధారమున్ను, ఉపకరణము ( సాధనము ) , క్రియ , చేయువాడు - అని మూడువిధములుగ నున్నది . |
అ. జ్ఞానం కర్మ చ కర్తాచ త్రిధైవ గుణభేదతః| ప్రోచ్యతే గుణసఙ్ఖ్యానే యథావచ్ఛృణు తాన్యపి|| 18-19 |
తేటగీతి . సాంఖ్య తాంత్రజ్ఞులగు వారు , జ్ఞాన కర్త కరణముల్ త్రివిధమ్ములను గాగను వచింత్రు ; గుణ విభాగమ్ములెల్ల బాగుగ నెఱుంగ , నీకుఁ జెప్పెద వినుము , దానినిఁ గిరీటి ! ౧౬ |
గుణములనుగూర్చి విచారణచేయు సాంఖ్య శాస్త్రమునందు జ్ఞానము , కర్మము , కర్త అనునివియు సత్త్వాదిగుణములయొక్క భేదముననుసరించి మూడువిధములుగనే చెప్పబడుచున్నవి . వానినిగూడ ( శాస్త్రోక్త ప్రకారము ) చెప్పెదను వినుము . |
అ. సర్వభూతేషు యేనైకం భావమవ్యయమీక్షతే| అవిభక్తం విభక్తేషు తజ్జ్ఞానం విద్ధి సాత్త్వికమ్|| 18-20 |
కందము . నానా విధముల ప్రాణుల న్యూనాధిక దేహముల్ గనుంగొన నయ్యున్ , లోనున్న భావమొక్క డె గా నెంచెడి నదియె సాత్త్విక జ్ఞానమగున్ . ౧౭ |
విభజింపబడి వేఱువేఱుగనున్న సమస్త చరాచర ప్రాణులందును , ఒక్కటైన నాశరహితమగు ఆత్మవస్తువును ( దైవముయొక్క ఉనికిని ) విభజింపబడక ( ఏకముగ నున్నట్లు ) ఏ జ్ఞానముచేత నెఱుఁగుచున్నాడో అట్టి జ్ఞానము తాత్త్వికమని తెలిసికొనుము . |
అ. పృథక్త్వేన తు యజ్జ్ఞానం నానాభావాన్పృథగ్విధాన్| వేత్తి సర్వేషు భూతేషు తజ్జ్ఞానం విద్ధి రాజసమ్|| 18-21 |
కందము . నానావిధముల దేహుల , నానావిధ భిన్న భావనా లోకమునన్ బూని చరించెడు జ్ఞాన మ్మౌనుఁ జుమా ! రాజసం బటంచుఁ దెలియగన్ . ౧౮ |
ఏ జ్ఞానమువలన మనుజుడు సమస్త ప్రాణులందును వేఱు వేఱువిధములుగనున్న అనేక జీవులను వేఱు వేఱుగా నెఱుఁగుచున్నాడో , అట్టి జ్ఞానమును రాజస జ్ఞానమని తెలిసికొనుము . |
అ. యత్తు కృత్స్నవదేకస్మిన్ కార్యే సక్తమహైతుకమ్| అతత్త్వార్థవదల్పం చ తత్తామసముదాహృతమ్|| 18-22 |
చంపకమాల . ఎదియొ , వివేక శూన్యముగ , నీప్సితముంగనఁ బిచ్చి నమ్మకం బొదవ , న హేతుకంబుగ , నయుక్తముగాఁ బరమార్థమైన పె న్నిధి వలెఁ జూచి , యల్పముల నింద్యములం బ్రసరించు తామస ప్రదమగు జ్ఞాన మియ్యది , పరంతప ! దీని నెఱుంగు మియ్యెడన్ . ౧౯ |
ఏ జ్ఞానము వలన మనుజుడు ఏ దేని ఒక్క పనియందు ( శరీర , ప్రతిమాదులందు ) సమస్తమును అదియే యని తగిలియుండునో , అందులకు తగిన హేతువు లేకుండునో , తత్త్వమును ( సత్యవస్తువును ) తెలియకనుండునో , అల్పమైనదిగ ( అల్ప ఫలము గలిగినదిగ ) యుండునో , అట్టి జ్ఞానము తామసజ్ఞానమని చెప్పబడినది . |
అ. నియతం సఙ్గరహిత మరాగద్వేషతః కృతమ్| అఫలప్రేప్సునా కర్మ యత్తత్సాత్త్వికముచ్యతే|| 18-23 |
తేటగీతి . ద్వేషరాగ ముడిపి , ఫలతృష్ణ లేక , నిత్య నై మిత్తికంబుల నియతి నెఱపు , కర్మ లెల్లను సాత్త్విక కర్మలనుచుఁ దెలియఁబడు చుండు నీ జగతిని , గిరీటి ! ౨౦ |
శాస్త్రముచే నియమింపబడినదియు , ఫలాపేక్షగాని , ఆసక్తి ( సంగము ), అభిమానముగాని , రాగద్వేషములుగాని లేకుండ చేయబడునదియు సాత్త్వికకర్మమనఁబడును . |
అ. యత్తు కామేప్సునా కర్మ సాహంకారేణ వా పునః| క్రియతే బహులాయాసం తద్రాజసముదాహృతమ్|| 18-24 |
ఆటవెలది . లౌకికంబుగ బహుళ ప్రయాసము , నహం కార జనిత కర్మకాండ లెల్ల , రాజస ప్రధాన భాజనమ్మగు కర్మ లనుచుఁ దెలియ వలయు , ననఘ చరిత ! ౨౧ |
ఫలాపేక్షగలవానిచేతగాని , మఱియు అహంకారముతో గూడినవానిచేగాని అధిక ప్రయాసకరమగు కర్మ మేది చేయబడుచున్నదో , అది రాజసకర్మయని చెప్పబడినది . |
అ. అనుబన్ధం క్షయం హింసా మనపేక్ష్య చ పౌరుషమ్| మోహాదారభ్యతే కర్మ యత్తత్తామసముచ్యతే|| 18-25 |
తేటగీతి . తగుల , మిగులమ్ములను మదిఁ దలచకుండ , ప్రాణిపీడ పౌరుషమును పాటిఁ గొనక , మోహవశమునఁ జేసెడి మూర్ఖ కర్మ , తామసంబని నుడువగాఁ దగును , పార్థ ! ౨౨ |
తాను చేయు కర్మకు మున్ముందు కలుగబోవు దుఃఖాదులను ( ధనాదుల ) నాశమును , ( తనయొక్క , ఇతరులయొక్క శరీరాదులకుగల్గు ) బాధను , తన సామర్థ్యమును ఆలోచింపక , అవివేకముతో ప్రారంభింపబడు కర్మము తామసకర్మయని చెప్పబడుచున్నది . |
అ. ముక్తసఙ్గోऽనహంవాదీ ధృత్యుత్సాహసమన్వితః| సిద్ధ్యసిద్ధ్యోర్నిర్వికారః కర్తా సాత్త్విక ఉచ్యతే|| 18-26 |
తేటగీతి . ధృతియు , నుత్సాహముల , కార్యగతిఁ గడంగి , కర్మఫలముల సక్తి స్వోత్కర్ష లుడిపి , సిద్ధ్య సిద్ధుల సమమైన చిత్తమలరు నట్టి , కర్తను సాత్త్వి కుండని యెఱుంగు . ౨౩ |
సంగమును ( ఆసక్తిని ) , ఫలాపేక్షను విడచినవాడును , ' నేను కర్తన ' ను అభిమానము , అహంభావము లేనివాడును , ధైర్యముతోను , ఉత్సాహముతోను గూడియున్నవాడును , కార్యము సిద్ధించినను , సిద్ధింపకున్నను వికారమును జెందనివాడునునగు కర్త సాత్త్విక కర్త యని చెప్పబడును . |
అ. రాగీ కర్మఫలప్రేప్సు ర్లుబ్ధో హింసాత్మకోऽశుచిః| హర్షశోకాన్వితః కర్తా రాజసః పరికీర్తితః|| 18-27 |
తేటగీతి . పరధనాపేక్ష , లుబ్ధత ప్రబలి , ప్రాణి పీడకైన సుంతయు వెనుకాడ కుండ , హర్ష శోకంబులకు మనం బవియఁ జేయు కర్తను నెఱుంగు రాజస వర్తనునిగ . ౨౪ |
అనురాగము ( బంధ్వాదులం దభిమానము ) గలవాడును , కర్మఫలము నాశించువాడును , లోభియు , హింసాస్వభావము కలవాడును , శుచిత్వము లేని వాడును , (కార్యము సిద్ధించినపుడు ) సంతోషముతోను , ( చెడినపుడు ) దుఃఖముతోను గూడియుండువాడునగు కర్త రాజసకర్త యని చెప్పబడును . |
అ. అయుక్తః ప్రాకృతః స్తబ్ధః శఠో నైష్కృతికోऽలసః| విషాదీ దీర్ఘసూత్రీ చ కర్తా తామస ఉచ్యతే|| 18-28 |
తేటగీతి . స్వీయ కార్యము లేమియుఁ జేయలేక , పరుల కార్యమ్ము లెల్లనుఁ జెరచుచుండు , దీర్ఘసూత్రి మాయావి రోదించు కర్త , తామసుండని తెలియగఁ దగును , పార్థ ! ౨౫ |
మనోనిగ్రహము ( లేక చిత్తైకాగ్రత ) లేనివాడును , పామరస్వభావము గలవాడును ( అవివేకము ) , వినయము లేనివాడును , మోసగాడును , ఇతరులను వంచించి వారి జీవనములను పాడుచేయువాడును , సోమరితనముగలవాడును , ఎల్లప్పుడు దిగులుతో నుండువాడును , స్వల్పకాలములో చేయవలసినదానిని దీర్ఘకాలమునకైనను పూర్తిచేయనివాడును నగు కర్త తామసకర్త యని చెప్పబడుచున్నాడు . |
అ. బుద్ధేర్భేదం ధృతేశ్చైవ గుణతస్త్రివిధం శృణు| ప్రోచ్యమానమశేషేణ పృథక్త్వేన ధనఞ్జయ|| 18-29 |
కందము . ధృతి , బుద్ధులు త్రివిధంబులు గతిని బ్రవర్తిల్లుచుండుఁ గవ్వడి ! వినుమా , గతి భేదమ్ముల నందుఁ దొ లుత బుద్ధి విశేషముల్ బలుకుదుఁ గిరీటీ ! ౨౬ |
ఓ అర్జునా ! బుద్ధియొక్కయు , ధైర్యముయొక్కయు భేదమును గుణములనుబట్టి మూడు విధములుగా వేఱ్వేఱుగను , సంపూర్ణముగను చెప్పబడుచున్నవానిని ( నీ విపుడు ) వినుము . |
అ. ప్రవృత్తిం చ నివృత్తిం చ కార్యాకార్యే భయాభయే| బన్ధం మోక్షం చ యా వేత్తి బుద్ధిః సా పార్థ సాత్త్వికీ|| 18-30 |
తేటగీతి . మంచి చెడుగుల మది విభాగించు నేర్పు , బంధ మోక్షమ్ములును , భయాభయము లరయు విజ్ఞతయు , యుక్త కార్య వివేచనమ్ము నెఱపు బుద్ధియె , సాత్త్విక సరణి గనుమ , ౨౭ |
ఓ అర్జునా ! ఏ బుద్ధి ధర్మమందు ప్రవృత్తిని ( లేక ప్రవృత్తిమార్గమగు కర్మమార్గమును ) , అధర్మమునుండి నివృత్తిని ( లేక నివృత్తిమార్గమగు సన్న్యాసమార్గమును ) , చేయదగుదానిని , చేయదగనిదానిని , భయమును , అభయమును , బంధమును మోక్షమును తెలుసుకొనుచున్నదో అట్టిబుద్ధి సాత్త్వికమైనది యగును . |
అ. యయా ధర్మమధర్మం చ కార్యం చాకార్యమేవ చ| అయథావత్ప్రజానాతి బుద్ధిః సా పార్థ రాజసీ|| 18-31 |
కందము . కార్యా కార్య విచక్షణ , ధుర్యతఁ గనకుండ దుర్మదోద్ధతి గనుచున్ , పర్యాలోకన మెఱుగని చర్యల గను బుద్ధి , రాజసంబగు పార్థా ! ౨౮ |
ఓ అర్జునా ! ఏ బుద్ధిచేత మనుజుడు ధర్మమును , అధర్మమును చేయదగినదానిని , చేయరానిదానిని , ఉన్నదియున్నట్లుగాక ( మఱియొక విధముగ , పొరపాటుగ ) తెలిసికొనుచున్నాడో ఆ బుద్ధి రాజసబుద్ధియై యున్నది . |
అ. అధర్మం ధర్మమితి యా మన్యతే తమసావృతా| సర్వార్థాన్విపరీతాంశ్చ బుద్ధిః సా పార్థ తామసీ|| 18-32 |
కందము . ధర్మము నధర్మమ్మని , దుర్మేధనుఁ గనుచు , సకల దురిత క్రియలన్ ధర్మమను యెంచు బుద్ధిని , ధర్మ సుతానుజ ! యెఱుంగు , తామస మనుచున్ . ౨౯ |
ఓ అర్జునా ! ఏ బుద్ధి అవివేకముచేత కప్పబడినదై అధర్మమును ధర్మమనియెంచునో , మఱియు సమస్తపదార్థములను విరుద్ధములుగా తలంచునో , అట్టి బుద్ధి తామస బుద్ధియై యున్నది . |
అ. ధృత్యా యయా ధారయతే మనఃప్రాణేన్ద్రియక్రియాః| యోగేనావ్యభిచారిణ్యా ధృతిః సా పార్థ సాత్త్వికీ|| 18-33 |
కందము . చలనమ్మెఱుగని ధృతి , ని శ్చలతను సకలేంద్రియములు స్వాధీనములై , వలయునటు నిలువరింపఁగఁ గల ధృతిఁ దెలియనగు సాత్త్వికంబని పార్థా ! ౩౦ |
ఓ అర్జునా ! చలింపని ( విషయములందు ప్రవర్తింపని ) ఏ ధైర్యముతో గూడినవాడై మనసుయొక్కయు , ప్రాణముయొక్కయు , ఇంద్రియములయొక్కయు క్రియలను యోగసాధనచేత ( విషయములనుండి త్రిప్పి ఆత్మధ్యానమున , లేక శాస్త్రోక్తమార్గమున ) నిలువబెట్టుచున్నాడో , అట్టి ధైర్యము సాత్త్వికమైనది . |
అ. యయా తు ధర్మకామార్థాన్ ధృత్యా ధారయతేऽర్జున ! | ప్రసఙ్గేన ఫలాకాఙ్క్షీ ధృతిః సా పార్థ రాజసీ|| 18-34 |
కందము . నాలుగు పురుషార్థములన్ , నాలవదగు మోక్షము వినా త్రివిధములన్ , గ్రోలి , మహోత్కర్షమునన్ దూలెడు ధృతి , రాజసమ్ముతో నిబిడమ్మౌ , ౩౧ |
ఓ అర్జునా ! ఏ ధైర్యముచేత మనుజుడు ఫలాపేక్ష గలవాడై ధర్మమును , అర్థమును , కామమును మిగుల యాసక్తితో అనుష్ఠించుచుండునో , అట్టి ధైర్యము రాజసమై యున్నది . |
అ. యయా స్వప్నం భయం శోకం విషాదం మదమేవ చ| న విముఞ్చతి దుర్మేధా ధృతిః సా పార్థ తామసీ|| 18-35 |
తేటగీతి . భయము , శోకమ్ము , మదము , స్వప్నములు గనుచు నెపుడు దురపిల్లు దుర్మేధ ధృతి , కిరీటి ! తామసగుణ ప్రధానమై తనరుచుండు , నిదుర సుఖముగ గనుచుండు మదిని నెపుడు . ౩౨ |
ఓ అర్జునా ! ఏబుద్ధిచేత దుర్బుద్ధియగు మనుజుడు నిద్రను , భయమును , దుఃఖమును , సంతాపమును (దిగులును ) , మదమును విడువకయుండునో , అట్టి ధైర్యము తామసమై యున్నది . |
అ. సుఖం త్విదానీం త్రివిధం శృణు మే భరతర్షభ| అభ్యాసాద్రమతే యత్ర దుఃఖాన్తం చ నిగచ్ఛతి|| 18-36 |
తేటగీతి . దుఃఖ జాలమ్ము లెల్లనుఁ దొలగిపోవ , నే సుఖమ్మునుఁ గోరెడు నా సుఖమ్ము , త్రివిధ రూపమ్ములై యనుభవము గాంచు ; పురుషుఁ డభ్యాస వశుఁడౌచు నెఱిగి కొనును . ౩౩ |
భరతకుల శ్రేష్ఠుడవగు ఓ అర్జునా ! దేనియొక్క అభ్యాసముచే మనుజుడు ఆనందము నొందుచుండునో , దుఃఖశాంతినిగూడ లెస్సగ బడయుచుండునో , అట్టి సుఖ మిపుడు మూడు విధములుగా నాచే తెలియబడుచున్నది .వినుము -- |
అ. యత్తదగ్రే విషమివ పరిణామేऽమృతోపమమ్| తత్సుఖం సాత్త్వికం ప్రోక్త మాత్మబుద్ధిప్రసాదజమ్|| 18-37 |
తేటగీతి . తొలుత కష్టమ్ముగాఁ దోచి , తుదకు నమృత తుల్యమై , స్వీయబుద్ధినిఁ దోగు సుఖము , సాత్త్విక గుణ ప్రధానమ్ము , సవ్యసాచి ! నిరతి శయమగు సుఖమది , నిర్మలమ్ము , ౩౪ |
ఏ సుఖము ప్రారంభమునందు విషమువలెను , పర్యవసానమందు అమృతమును బోలినదిగను నుండునో , తన బుద్ధియొక్క నిర్మలత్వముచే గలుగునట్టి ఆ సుఖము సాత్త్వికమని చెప్పబడినది. |
అ. విషయేన్ద్రియసంయోగా ద్యత్తదగ్రేऽమృతోపమమ్| పరిణామే విషమివ తత్సుఖం రాజసం స్మృతమ్|| 18-38 |
తేటగీతి . అమృత తుల్యమగుచు , నవల విషప్రాయ మగుచు , సంకటముల కాకరమ్ము లౌ , సుఖమ్ము లింద్రియారామజనితముల్ , రాజసములు పాండు రాజ తనయ ! ౩౫ |
ఏ సుఖము విషయేంద్రియసంబంధమువలన మొదట అమృతమును బోలియు , పర్యవసానమందు ( అనుభవానంతరమున ) విషమువలె నుండుచున్నదో అట్టి సుఖము రాజసమని చెప్పబడినది . |
అ. యదగ్రే చానుబన్ధే చ సుఖం మోహనమాత్మనః| నిద్రాలస్యప్రమాదోత్థం తత్తామసముదాహృతమ్|| 18-39 |
కందము . సోమరిపోతు తనమ్మున , మైమరపున నెల్ల యపుడు మత్తిలు సుఖమున్ , వ్యామోహ నిద్ర జనితము , తామస సుఖ మనుచు దెలియ దగును , కిరీటీ ! ౩౬ |
నిద్ర , సోమరితనము , ప్రమత్తత - అనువానివలన బుట్టినదై , ఏ సుఖము ఆరంభమందును , అంతమందును ( అనుభవించిన మీదటను ) తనకు మోహమును ( అజ్ఞానమును , భ్రమను ) గలుగజేయుచున్నదో అది తామససుఖమని చెప్పబడినది . |
అ. న తదస్తి పృథివ్యాం వా దివి దేవేషు వా పునః| సత్త్వం ప్రకృతిజైర్ముక్తం యదేభిః స్యాత్త్రిభిర్గుణైః|| 18-40 |
కందము . పలు మాట లేల త్రిజగం బుల నున్న సమస్త వస్తువుల్ త్రిగుణములౌ ; తలదన్న నేరవా గుణ కలితములే గాని , వేరుగావు , కిరీటీ ! ౩౭ |
ప్రకృతి ( మాయ ) నుండి పుట్టినవగు ఈ మూడుగుణములతో గూడియుండని వస్తు వీ భూలోకమునగాని , స్వర్గమందుగాని , దేవతలయందుగాని , ఎచటను లేదు . |
అ. బ్రాహ్మణక్షత్రియవిశాం శూద్రాణాం చ పరన్తపబ్వ్ ! | కర్మాణి ప్రవిభక్తాని స్వభావప్రభవైర్గుణైః|| 18-41 |
తేటగీతి . ప్రకృతి జనితమ్ములగు గుణ క్రమము వడయు కర్మల విధానమున , విభాగమ్ముఁ గాంచి ; బ్రాహ్మణ క్షాత్ర వైశ్య శూద్రాళి చెలగు నిజ గుణమ్ముల కనువగు నీతిఁ దవిలి . ౩౮ |
శత్రువులను తపింపజేయు ఓ అర్జునా ! బ్రాహ్మణ , క్షత్రియ , వైశ్య , శూద్రులకు వారివారి ( జన్మాంతర సంస్కారము ననుసరించిన ) స్వభావము ( ప్రకృతి ) వలన పుట్టిన గుణములనుబట్టి కర్మలు వేఱు వేఱుగ విభజింపబడినవి . |
అ. శమో దమస్తపః శౌచం క్షాన్తిరార్జవమేవ చ| జ్ఞానం విజ్ఞానమాస్తిక్యం బ్రహ్మకర్మ స్వభావజమ్|| 18-42 |
తేటగీతి . దమము , శమము , తపము , శుచి త్వము , లార్జవ , శాస్త్ర నియతి , తాలిమి , విజ్ఞా నము , మొదలగు నైజ గుణ క్రమ కర్మలు బ్రహ్మజాతి కర్మ లనఁబడున్ . ౩౯ |
అంతరింద్రియ నిగ్రహము ( మనోనిగ్రహము ) , బాహ్యేంద్రియ నిగ్రహము , తపస్సు , శుచిత్వము , ఋజుమార్గవర్తనము , శాస్త్రజ్ఞానము , అనుభవజ్ఞానము , దైవమందు గురువునందు , శాస్త్రమందు నమ్మకము గలిగియుండుట స్వభావమువలన పుట్టిన బ్రాఙ్మణకర్మయై యున్నది . |
అ. శౌర్యం తేజో ధృతిర్దాక్ష్యం యుద్ధే చాప్యపలాయనమ్| దానమీశ్వరభావశ్చ క్షాత్రం కర్మ స్వభావజమ్|| 18-43 |
కందము . అని వెన్నుఁ జూపకుండుట , యనిశమ్మును దైవ భావ , మర్థి జనుల మ న్నన సేయుట , శౌర్య ధృతియు , ననువగు గుణకర్మ క్షత్రియాళికి బార్థా ! ౪౦ |
శూరత్వము , తేజస్సు , కీర్తి , ప్రతాపము , ధైర్యము , సామర్థ్యము , యుద్ధమునందు పాఱిపోకుండుట , దానము ( ధర్మపూర్వక ) , ప్రజాపరిపాలనాశక్తి , ( శాసకత్వము ) - ఇయ్యవి స్వభావమువలన పుట్టిన క్షత్రియధర్మమై యున్నది . |
అ. కృషిగోరక్ష్యవాణిజ్యం వైశ్యకర్మ స్వభావజమ్| పరిచర్యాత్మకం కర్మ శూద్రస్యాపి స్వభావజమ్|| 18-44 |
తేటగీతి . కృషియు , గోరక్ష , వాణిజ్య , పృథుల కర్మ వైశ్యులకు నైజమగు కర్మలౌ కిరీటి ! సకల జనులకు బరిచర్య , సంఘసేవ శూద్రులకు నైజకర్మ , యశోవిశాల ! ౪౧ |
వ్యవసాయము , గోసంరక్షణము , వర్తకము వైశ్యునకు స్వభావజనితములగు కర్మలై యున్నవి . అట్లే సేవారూపమైన కర్మము శూద్రులకు స్వభావసిద్ధమై యున్నది . |
అ. స్వే స్వే కర్మణ్యభిరతః సంసిద్ధిం లభతే నరః| స్వకర్మనిరతః సిద్ధిం యథా విన్దతి తచ్ఛృణు|| 18-45 |
ఆటవెలది . ఎవ్వరెవరి ధర్మ మేరీతి విధియింపఁ బడెనొ , యనుసరింప వలయు దాని ; స్వీయ కర్మనిరతినే యలవడి , చిత్త శుద్ధి నిడును , విను , విశుద్ధ చరిత ! ౪౨ |
తన తన స్వాభావిక కర్మమునం దాసక్తి ( శ్రద్ధ ) గల మనుజుడు జ్ఞానయోగ్యతారూపసిద్ధిని బొందుచున్నాడు . స్వకీయకర్మయం దాసక్తిగలవాడు జ్ఞానయోగ్యతారూపసిద్ధిని యెట్లు పడయగల్గునో దానిని చెప్పెదను వినుము . |
అ. యతః ప్రవృత్తిర్భూతానాం యేన సర్వమిదం తతమ్| స్వకర్మణా తమభ్యర్చ్య సిద్ధిం విన్దతి మానవః|| 18-46 |
కందము . ఏమనుజుండు స్వధర్మము నీమమున స్వకర్మ నిరతి నెఱపఁ గలుగునో , యా మనుజుఁడె సర్వాంత ర్యామినిఁ గనఁ గల్గుఁ జిత్తమందు , సతంబున్ . ౪౩ |
ఎవనివలన ప్రాణులకు ఉత్పత్తి మొదలగు ప్రవర్తనము ( ప్రవృత్తి ) కలుగుచున్నదో , ఎవనిచేత ఈ సమస్త ప్రపంచము వ్యాపింపబడియున్నదో , అతనిని ( అట్టి పరమాత్మను ) , మనుజుడు స్వకీయ కర్మముచే నారాధించి జ్ఞానయోగ్యతారూపసిద్ధిని పొందుచున్నాడు . |
అ. శ్రేయాన్స్వధర్మో విగుణః పరధర్మాత్స్వనుష్ఠితాత్|| |
కందము . పరధర్మములను లెస్సగ నెఱపంగాఁ గల్గు కంటె , నియమిత కర్మన్ నెరపవలె , దోషమయ్యును ; దరియంగా రావు పాపతతు లవ్వానిన్ . ౪౪ |
తనయొక్క ధర్మము ( తన అవివేకముచే ) గుణము లేనిదిగ కనబడినను ( లేక , అసంపూర్ణముగ అనుష్ఠింపబడినను ) చక్కగా అనుష్ఠింపబడిన ఇతరుల ధర్మముకంటె ( లేక , ఇతర ధర్మములకంటె ) శ్రేష్ఠమైనదే యగును . స్వభావముచే ఏర్పడిన ( తన ధర్మమునకు తగిన ) కర్మమును చేయుచున్నయెడల మనుజుడు పాపమును పొందనేరడు . |
అ. స్వభావనియతం కర్మ కుర్వన్నాప్నోతి కిల్బిషమ్|| 18-47 సహజం కర్మ కౌన్తేయ ! సదోషమపి న త్యజేత్| సర్వారమ్భా హి దోషేణ ధూమేనాగ్నిరివావృతాః|| 18-48 |
చంపకమాల . తగదు స్వధర్మమున్ విడువఁ దప్పులు కుప్పలుఁ గాగఁ దోచినన్ , వెగటుఁ గనంగరాదు ; పృథివీ స్థలిగల్గు సమస్త ధర్మముల్ పొగ సెగ లట్లు సమ్మిళితముల్ సుమ ! కావున , స్వీయధర్మ మె న్నగ దురితాలవాల మయినన్ విడువంగనురాదు , ఫల్గునా ! ౪౫ |
ఓ అర్జునా ! స్వభావసిద్ధమగు కర్మము దోషయుక్తమైనను ( దృశ్య రూపమైనను , లేక , త్రిగుణాత్మకమైనను ) దానిని వదలరాదు . పొగచేత అగ్ని కప్పబడునట్లు సమస్తకర్మములును ( త్రిగుణములయొక్క ) దోషముచేత కప్పబడియున్నవి కదా. |
అ. అసక్తబుద్ధిః సర్వత్ర జితాత్మా విగతస్పృహః| నైష్కర్మ్యసిద్ధిం పరమాం సంన్యాసేనాధిగచ్ఛతి|| 18-49 |
ఆటవెలది . విషయ వాంఛలుడిపి , విగతస్పృహుండయి , యింద్రియములను బిగియింప గలిగి , సకల కర్మలందు సంన్యాస భావమ్ము నింపి , సిద్ధి నధిగమింపఁ గలఁడు . ౪౬ |
సమస్త విషయములందును తగులుబాటునొందని ( అసక్తమగు ) బుద్ధిగలవాడును , మనస్సును జయించినవాడును , కోరికలు లేనివాడు నగు మనుజుడు సంగత్యాగముచే ( జ్ఞానమార్గముచే ) సర్వోత్కృష్టమైన నిష్క్రియాత్మస్థితిని బొందుచున్నాడు . |
అ. సిద్ధిం ప్రాప్తో యథా బ్రహ్మ తథాప్నోతి నిబోధ మే| సమాసేనైవ కౌన్తేయ ! నిష్ఠా జ్ఞానస్య యా పరా|| 18-50 |
చంపకమాల . తనదు స్వధర్మ కర్మ నిరతం బొనరించి , పరాత్పరున్ బ్రపూ జన మొనరించు , నాతఁ డెటు జ్ఞాన సమృద్ధియుఁ జిత్తశుద్ధియున్ గని , పరమాత్మ తత్త్వమునుఁగాంచఁ గలాడొ , యెఱుంగఁ జెప్పెదన్ వినుము , సమాప్త , మియ్యది వివేక పథంబగు బ్రహ్మనిష్ఠకున్ . ౪౭ |
ఓ అర్జునా ! కర్మసిద్ధిని ( నిష్కామకర్మలచే చిత్తశుద్ధిని ) బడసినవాడు పరమాత్మ నేప్రకారముగ పొందగలడో ఆ విధమును మఱియు జ్ఞానముయొక్క శ్రేష్ఠమైననిష్ఠ ( లేక పర్యవసానము ) ఏది కలదో దానినిన్ని ( జ్ఞాననిష్ఠను , లేక జ్ఞాన పరాకాష్ఠను ) సంక్షేపముగ నావలన దెలిసికొనుము . |
అ. బుద్ధ్యా విశుద్ధయా యుక్తో ధృత్యాత్మానం నియమ్య చ| శబ్దాదీన్విషయాంస్త్యక్త్వా రాగద్వేషౌ వ్యుదస్య చ|| 18-51 అ. వివిక్తసేవీ లఘ్వాశీ యతవాక్కాయమానసః| ధ్యానయోగపరో నిత్యం వైరాగ్యం సముపాశ్రితః|| 18-52 అ. అహంకారం బలం దర్పం కామం క్రోధం పరిగ్రహమ్| విముచ్య నిర్మమః శాన్తో బ్రహ్మభూయాయ కల్పతే|| 18-53 |
సీసము . ధృతి బుద్ధి బలముతో నింద్రియ విషయేచ్ఛ , బాహ్యశబ్దాదుల బందొనర్చి , ద్వంద్వమ్ములన్ సమాధానంబు నొందుచు , హర్షశోకాదుల నవలద్రోసి , త్రికరమ్ములను స్వీయ కరాంచిత మొనర్చి , సర్వ వైరాగ్యమ్ము సంతరించి , విజన స్థలంబున సంప్రీతిని వసియించి , అల్ప ఖాద్యమ్ముల నారగించి , తేటగీతి. క్రోధ కామ దర్పమ్ములుఁ గుదియఁ గట్టి , దేహ జీవితరక్తినిఁ దెగడి విడిచి , సర్వ కార్య కర్తృత్వమ్ము సంన్యసించి , శాంతిఁ గనుచుండు ధ్యానియై సంయముండు . ౪౮ |
అతినిర్మలమైన బుద్దితో గూడినవాడును , ధైర్యముతో మనస్సును నిగ్రహించువాడును , శబ్దస్పర్శాదివిషయములను విడిచిపెట్టువాడును , రాగద్వేషములను పరిత్యజించువాడును , ఏకాంతస్థలములందు నివసించువాడును , మితాహారమును సేవించువాడును , వాక్కును , శరీరమును , మనస్సును స్వాధీనము చేసికొనినవాడును , ఎల్లప్పుడును ధ్యానయోగతత్పరుడై యుండువాడును , వైరాగ్యమును లెస్సగ నవలంబించినవాడును , అహంకారమును, బలమును , ( కామక్రోధాది సంయుక్తమగు బలమును లేక మొండిపట్టును ) , డంబమును , కామమును ( విషయాసక్తిని ) , క్రోధమును , వస్తు సంగ్రహణమును , బాగుగా వదలివైచువాడును , మమకారము లేనివాడును , శాంతుడును అయియుండువాడు బ్రహ్మస్వరూపము నొందుటకు ( బ్రహ్మైక్యమునకు , మోక్షమునకు ) సమర్థుడగుచున్నాడు . |
అ. బ్రహ్మభూతః ప్రసన్నాత్మా న శోచతి న కాఙ్క్షతి| సమః సర్వేషు భూతేషు మద్భక్తిం లభతే పరామ్|| 18-54 |
తేటగీతి. బ్రహ్మభావమ్ము నందిన పరమహంస , నిర్మల మనమ్ము గాంచి చింతింపడెపుడు ; కాంక్షి కాబోడు , తనవలెఁ గాంచు నిఖిల భూతతతి , నన్నె భక్తిని పూజసేయు . ౪౯ |
బ్రహ్మరూపమును (బ్రహ్మైక్యమును ) బొందినవాడు ( జీవన్ముక్తుడు ) , నిర్మలమైన ( ప్రశాంతమైన ) మనస్సుగలవాడు నగు మనుజుడు దేనిని గూర్చియు దుఃఖింపడు . దేనిని కోరడు . సమస్త ప్రాణులందును సమబుద్ధిగలవాడై ( వానిని తనవలనే చూచుకొనుచు ) నాయందలి ఉత్తమ భక్తిని పొందుచున్నాడు . |
అ. భక్త్యా మామభిజానాతి యావాన్యశ్చాస్మి తత్త్వతః| తతో మాం తత్త్వతో జ్ఞాత్వా విశతే తదనన్తరమ్|| 18-55 |
తేటగీతి . నిత్య భక్తి యుతుండయి , నిరుపమాన మౌ , మదీయ సత్త్వ రూపాది మహిమ లెఱిగికొని , బాగుగా గుఱు తెఱింగి , నన్నె పొందెడు , నదియె జ్ఞానమున కవధి . ౫౦ |
భక్తి చేత మనుజుడు ' నేనెంతటివాడనో , ఎట్టివాడనో ' యథార్థముగ తెలిసికొనుచున్నాడు . ఈ ప్రకారముగ నన్ను గూర్చి వాస్తవముగా నెఱిఁగి అనంతరము నాయందు ప్రవేశించుచున్నాడు . |
అ. సర్వకర్మాణ్యపి సదా కుర్వాణో మద్వ్యపాశ్రయః| మత్ప్రసాదాదవాప్నోతి శాశ్వతం పదమవ్యయమ్|| 18-56 |
తేటగీతి . సర్వకర్మలు నాకయి నిర్వహించి , కర్మయోగియు నిష్కామ కర్మఁ జేసి , నాయనుగ్రహా వాప్తిని నన్నె బొందు నన్యయంబగు నా పథం బఱసి , తుదకు ౫౧ |
సమస్త కర్మములను ఎల్లప్పుడును చేయుచున్నవాడైనను కేవలము నన్నే ఆశ్రయించువాడు ( శరణుబొందువాడు ) నా యనుగ్రహము వలన నాశరహితమగు శాశ్వత మోక్షపదమును పొందుచున్నాడు . |
అ. చేతసా సర్వకర్మాణి మయి సంన్యస్య మత్పరః| బుద్ధియోగముపాశ్రిత్య మచ్చిత్తః సతతం భవ|| 18-57 |
కందము . నా కొఱకు కర్మఁ జేయుచు , నా కొఱకే ఫలము లర్పణం బొనరింపన్ , నాకృపను సద్వివేకము , నీ కొదవెడు ; నన్నె నిల్పు నీ చిత్తమునన్ . ౫౨ |
సమస్త కర్మములను ( కర్మఫలములను ) వివేకయుక్తమగు బుద్ధిచేత నాయందు సమర్పించి , నన్నే పరమప్రాప్యముగ నెంచినవాడవై చిత్తైకాగ్రతతోగూడిన తత్త్వవిచారణను ( లేక ధ్యానయోగమును ) అవలంబించి ఎల్లప్పుడు నాయందే చిత్తమును నిల్పుము . |
అ. మచ్చిత్తః సర్వదుర్గాణి మత్ప్రసాదాత్తరిష్యసి| అథ చేత్త్వమహంకారా న్న శ్రోష్యసి వినఙ్క్ష్యసి|| 18-58 |
కందము . నా చిత్తగతుఁడవైన , ని కే చెడుగును గాననేర విసుమంతయు ; నీ వా చొప్పుఁగాక యెగసిన , నీచమ్మగు దుర్గతిన్ గణింతువు , పార్థా ! ౫౩ |
నాయందు చిత్తమును జేర్చినవాడవైతివేని నా యనుగ్రహమువలన సమస్త సాంసారిక దుఃఖములను దాటగలవు . అట్లుగాక అహంకారమువలన నా యీ వాక్యములను వినకుందువేని చెడిపోదువు . |
అ. యదహంకారమాశ్రిత్య న యోత్స్య ఇతి మన్యసే||| |
కందము . దురహంకారము రేకె త్తి రణం బొనరింప ననుచు దెగడి పలికినన్ , పరతంత్రుఁడవై , ప్రకృతికి దురపిల్లుచుఁ దుదకు , కత్తి దూసెద వనిలోన్ . ౫౪ |
ఒకవేళ అహంకారము నవలంబించి ' నేను యుద్ధము చేయను ' అని నీవు తలంచెదవేని అట్టి నీ ప్రయత్నము వ్యర్థమైనదియే అగును. |
అ. మిథ్యైష వ్యవసాయస్తే ప్రకృతిస్త్వాం నియోక్ష్యతి|| 18-59 అ. స్వభావజేన కౌన్తేయ ! నిబద్ధః స్వేన కర్మణా| కర్తుం నేచ్ఛసి యన్మోహా త్కరిష్యస్యవశోపి తత్|| 18-60|| |
తేటగీతి. ఎముక రక్తమ్ములన్ బ్రవహించు క్షాత్ర గుణము నైజమ్ము విదిలించు కొనఁగ లేవు ; కుపిత మోహమ్ములను కొట్టుకొనుచుఁ దుదకు , యిచ్ఛ లేకున్న ననికి దూకెదవు , సుమ్ము ! ౫౫ |
( ఏలయనిన ) నీ ( క్షత్రియ ) స్వభావమే నిన్ను ( యుద్ధమున ) నియోగింపగలదు . ఓ అర్జునా ! స్వభావము ( పూర్వజన్మ సంస్కారము ) చే గలిగిన ( ప్రకృతిసిద్ధమైన ) నీయొక్క కర్మముచే లెస్సగ బంధింపబడినవాడవై దేనిని చేయుటకు అవివేకమున నిచ్చగించకున్నావో దానిని పరాధీనుడవై ( కర్మాధీనుడవై ) తప్పక చేసియే తీరుదువు . |
అ. ఈశ్వరః సర్వభూతానాం హృద్దేశేऽర్జున తిష్ఠతి| భ్రామయన్సర్వభూతాని యన్త్రారూఢాని మాయయా|| 18-61 |
ఉత్పలమాల . ఏను సమస్త భూతతతి హృత్కమలాంతరమందు నుందు , నీ ప్రాణుల యంత్రముల్ పగిది బల్మరు నైజ గుణక్రమమ్ములన్ బూని , శివమ్ము లెత్తఁగఁ బ్రమోహితులై నటియింపఁ జేయుదున్ ; గాన , మదీయ మాయలకుఁ గట్టడులై వసియింతు రెప్పుడున్ . ౫౬ |
ఓ అర్జునా ! జగన్నియామకుడు పరమేశ్వరుడు ( అంతర్యామి ) మాయచేత సమస్తప్రాణులను యంత్రము నారోహించినవారినివలె ( కీలుబొమ్మలనువలె ) త్రిప్పుచు సమస్త ప్రాణులయొక్క హృదయమున వెలయుచున్నాడు . |
అ. తమేవ శరణం గచ్ఛ సర్వభావేన భారత| తత్ప్రసాదాత్పరాం శాన్తిం స్థానం ప్రాప్స్యసి శాశ్వతమ్|| 18-62 |
తేటగీతి. నన్నె సకలమ్ముగా మననమొనర్చి , నాదు శరణమ్ము నొందు మనారతమ్ము ; నా యనుగ్రహా వాప్తియై నా పథమ్ము , శాశ్వతానంద మొందుచు , శాంతిఁగనెదు . ౫౭ |
ఓ అర్జునా ! సర్వవిధముల ఆ ( హృదయస్థుడగు ) ఈశ్వరునే శరణుబొందుము . ఆతని యనుగ్రహముచే సర్వోత్తమమగు శాంతిని , శాశ్వతమగు మోక్షపదవిని నీవు పొందగలవు . |
అ. ఇతి తే జ్ఞానమాఖ్యాతం గుహ్యాద్గుహ్యతరం మయా| విమృశ్యైతదశేషేణ యథేచ్ఛసి తథా కురు|| 18-63 |
తేటగీతి. గుహ్యములలోన పరమ నిగూఢ మెల్ల , జెప్పినాడను ; ఇక విమర్శించు కొనుము , చేయవలసిన దెద్ది , నిషిద్ధ మెద్ది ! ఎఱిగి కొంచు , యథేచ్ఛను నేగుమయ్య ! ౫౮ |
ఈ విధముగ రహస్యము లన్నిటికంటెను పరమరహస్యమైనట్టి జ్ఞానమును ( గీతాశాస్త్రము ) నేను నీకు జెప్పితిని . దీనినంతను బాగుగ విచారణచేసి తదుపరి నీ కెట్లిష్టమో అట్లాచరింపుము . |
అ. సర్వగుహ్యతమం భూయః శృణు మే పరమం వచః| ఇష్టోऽసి మే దృఢమితి తతో వక్ష్యామి తే హితమ్|| 18-64 |
తేటగీతి. పిన్ననాటి సఖుడవు , ప్రియతముఁడవు, యిష్టుఁడవు గాన , మఱల వచింతు వినుము ; సర్వ గుహ్యతమమ్మగు సారమెల్ల , నీ హితంబును గోరి కౌంతేయ ! దీని . ౫౯ |
ఓ అర్జునా ! రహస్యములన్నిటిలోను పరమరహస్యమైనదియు , శ్రేష్ఠమైనదియునగు నా వాక్యమును మఱల వినుము . ( ఏలయనిన ) నీవు నాకు మిక్కిలి ఇష్టుడవు . ఇక్కారణమున నీ యొక్క హితమును గోరి మఱల చెప్పుచున్నాను . |
అ. మన్మనా భవ మద్భక్తో మద్యాజీ మాం నమస్కురు| మామేవైష్యసి సత్యం తే ప్రతిజానే ప్రియోऽసి మే|| 18-65 |
కందము . నాయందె మనము నించుము ; నాయందే భక్తి నిలుపు ; నాకై కర్మల్ జేయుము ; సతత మ్మావల నాయందే యుందు వెపుడు , నాకుఁ బ్రియుడవై . ౬౦ |
నాయందు మనస్సునుంచుము , నా యెడల భక్తి కలిగియుండుము , నన్నారాధింపుము , నాకు నమస్కరింపుము . అట్లు కావించెదవేని నీవు నన్నే పొందగలవు . నీవు నాకిష్టుడవైయున్నావు . కాబట్టి యథార్థముగా ప్రతిజ్ఞ చేసి చెప్పుచున్నాను . |
అ. సర్వధర్మాన్పరిత్యజ్య మామేకం శరణం వ్రజ| అహం త్వా సర్వపాపేభ్యో మోక్షయిష్యామి మా శుచః|| 18-66 |
చంపకమాల. విడువుము , ధర్మ మర్మపు వివేక విచక్షణ లెల్ల ; నీవు నా యడుగుల నాశ్రయంబుగను ; మన్నిట నన్ శరణంబు వేడు ; మే గడపెద , సర్వపాపములఁ గర్మల బంధములన్ విదల్తు ; గ వ్వడి ! దురపిల్ల బోకుమ , రవంతయు , నీ కభయమ్ము నిచ్చితిన్ . ౬౧ |
సమస్త ధర్మములను విడిచిపెట్టి నన్నొక్కనిమాత్రము శరణుబొందుము . నేను సమస్త పాపములనుండియు నిన్ను విముక్తునిగ జేసెదను . |
అ. ఇదం తే నాతపస్కాయ నాభక్తాయ కదాచన| న చాశుశ్రూషవే వాచ్యం న చ మాం యోऽభ్యసూయతి|| 18-67 |
ఉత్పలమాల . తగదు వచింప గీతను, వృథాయగు భక్తులు కాని వారికిన్, తగదు, తపోవిహీనులనుదగ్గర జేరగ నీయరాదు, బొ త్తుగ వచియింప రాదల మదోన్మద మానసులౌచు నన్న సూ య గతిని జూచువారలకు, నార్యుల శిక్షణ లేనివారికిన్ . ౬౨ |
నీకు బోధింపబడిన ఈ గీతాశాస్త్రమును తపస్సు లేనివానికిగాని , భక్తుడు కానివానికిగాని , వినుట కిష్టము లేనివానికిగాని ( లేక గురుసేవచేయనివానికిగాని ) , నన్ను దూషించువానికిగాని ( లేక , నా యెడల అసూయజెందువానికిగాని ) ఎన్నడును చెప్పదగినది కాదు . |
అ. య ఇదం పరమం గుహ్యం మద్భక్తేష్వభిధాస్యతి| భక్తిం మయి పరాం కృత్వా మామేవైష్యత్యసంశయః|| 18-68 |
కందము . గీతార్థ సంప్రదాయము , వ్రాతల , వ్యాఖ్యలనుఁ దెల్పు వారలు సతమున్ నాతుల్య భావ గరిమన్ పూతూత్ములఁ గాంచి నన్నె బొందెదరు జుమా ! ౬౩ |
ఎవడు అతిరహస్యమైన గీతాశాస్త్రమును నా భక్తులుకు చెప్పునో అట్టివాడు నాయందుత్తమ భక్తి గలవాడై , సంశయరహితుడై ( లేక , నిస్సందేహముగ ) నన్నే పొందగలడు . |
అ. న చ తస్మాన్మనుష్యేషు కశ్చిన్మే ప్రియకృత్తమః| భవితా న చ మే తస్మా దన్యః ప్రియతరో భువి|| 18-69 |
కందము . గీతాచార్యుని కంటెను ప్రీతిని నొనగూర్చువాఁడు పృథివిని లే ; డీ గీతా రహస్య వేదియె , చేతోముద మొదవ జేయు , సిద్ధము నాకున్ . ౬౪ |
మనుజులలో అట్టివానికంటె నాకు మిక్కిలి ప్రియము నొనర్చువాడెవడును లేడు . మఱియు నాకు మిక్కిలి ఇష్టుడైనవాడు ఈ భూలోకమున మఱియొకడు కలుగబోడు . |
అ. అధ్యేష్యతే చ య ఇమం ధర్మ్యం సంవాదమావయోః| జ్ఞానయజ్ఞేన తేనాహ మిష్టః స్యామితి మే మతిః|| 18-70 |
కందము . మన యిరువుర సంవాద మ్మనయము పఠియింపఁ గల్గునట్టి సుజను , నే ననితర వాత్సల్యమునన్ గను చుండెద , ననుచుఁ దెలియగా నగు పార్థా ! ౬౫ |
ఎవడు ధర్మయుక్తమైన ( లేక , ధర్మస్వరూపమేయగు ) మన యిరువురి ఈ సంభాషణమును అధ్యయనము చేయునో అట్టివానిచే జ్ఞానయజ్ఞముచేత నేనారాధింపబడినవాడ నగుదునని నా నిశ్చయము . |
అ. శ్రద్ధావాననసూయశ్చ శృణుయాదపి యో నరః| సోऽపి ముక్తః శుభాఁల్లోకాన్ ప్రాప్నుయాత్పుణ్యకర్మణామ్|| 18-71 |
తేటగీత . శ్రద్ధ గీతను వినువారు , సవ్యసాచి ! పాపముల నుండి ముక్తులై , వారు కూడ పుణ్య కర్మలఁ జేసెడి పూజ్యులరుగు లోకములకుఁ బోయెదరు , సుశ్లోక చరిత ! ౬౬ |
ఏ మనుజుడు శ్రద్ధతో కూడినవాడును , అసూయ లేనివాడునునై ఈ గీతాశాస్త్రమును వినునో , అట్టివాడును పాపవిముక్తుడై పుణ్యకార్యములను చేసినవారియొక్క పుణ్యలోకములను పొందును . |
అ. కచ్చిదేతచ్ఛ్రుతం పార్థ ! త్వయైకాగ్రేణ చేతసా| కచ్చిదజ్ఞానసమ్మోహః ప్రనష్టస్తే ధనఞ్జయ|| 18-72 |
కందము . వింటివె యేకాగ్రత , మొద లంటఁగ నీ శాస్త్రమున్ , రహస్యము లెల్లన్ ; గంటివె సుజ్ఞానము , తుద లంటగ నజ్ఞానమోహ మడుగంటినదే ? ౬౭ |
ఓ అర్జునా ! నా యీ బోధను నీవు ఏకాగ్రమనస్సుతో వింటివా ? అజ్ఞానజనితమగు నీయొక్క భ్రమ ( దానిచే ) సంపూర్ణముగా నశించినదా ? |
అర్జున ఉవాచ| అ. నష్టో మోహః స్మృతిర్లబ్ధా త్వత్ప్రసాదాన్మయాచ్యుత| స్థితోऽస్మి గతసన్దేహః కరిష్యే వచనం తవ|| 18-73 |
అర్జును వాక్యము . కందము. నీ కృపను వింటి సర్వము , చీకటి దుర్మోహ మడగె , స్మృతి లభియించెన్ ; చే కొంచు , శిరము దాల్చెద వాకొన్న విధంబు నడచువాఁడ , ముకుందా ! ౬౮ |
అర్జునుడు చెప్పెను . ఓ శ్రీ కృష్ణా ! నీయనుగ్రహమువలన నాయజ్ఞానము నశించినది . జ్ఞానము ( ఆత్మస్మృతి ) కలిగినది . సంశయములు తొలగినవి . ఇక నీ యాజ్ఞను నెరవేర్చెదను . |
సఞ్జయ ఉవాచ| అ. ఇత్యహం వాసుదేవస్య పార్థస్య చ మహాత్మనః| సంవాదమిమమశ్రౌష మద్భుతం రోమహర్షణమ్|| 18-74 |
సంజయ వాక్యము . కందము. పరమ పవిత్రంబగు నీ హరి నర సంవాదముల్ స్వయంబుగ వింటిన్ , గరు పొడచు నద్భుతంబగు నరకేశవ వాదముల్ వినంగ నరేశా ! ౬౯ |
సంజయుడు చెప్పెను . ఓ ధృతరాష్ట్రమహారాజా ! ఈ ప్రకారముగా నేను శ్రీకృష్ణునియొక్కయు , మహాత్ముడగు అర్జునునియొక్కయు ఆశ్చర్యకరమైనట్టియు , పులకాంకురమును కలుగజేయునదియు నగు ఈ సంభాషణమును వింటిని . |
అ. వ్యాసప్రసాదాచ్ఛ్రుతవా నేతద్గుహ్యమహం పరమ్| యోగం యోగేశ్వరాత్కృష్ణా త్సాక్షాత్కథయతః స్వయమ్|| 18-75 |
కందము . హరి పలుకులన్ స్వయమ్ముగ దరి నిల్చి వినంగ గల్గె ధన్యుఁడ నైతిన్ ; పరమ రహస్యం బెరిగితి , వరదుండౌ వ్యాసు గృపను , పౌరవ ముఖ్యా ! ౭౦ |
శ్రీ వేదవ్యాస మహర్షి యొక్క అనుగ్రహమువలన , నేను అతిరహస్యమైనదియు , మిగుల శ్రేష్ఠమైనదియు నగు ఈ యోగశాస్త్రమును స్వయముగనే అర్జునునకు చెప్పుచున్న యోగేశ్వరుడగు శ్రీకృష్ణునివలన ప్రత్యక్షముగా ( నేరుగా ) వింటిని . |
అ. రాజన్సంస్మృత్య సంస్మృత్య సంవాదమిమమద్భుతమ్| కేశవార్జునయోః పుణ్యం హృష్యామి చ ముహుర్ముహుః|| 18-76 అ. తచ్చ సంస్మృత్య సంస్మృత్య రూపమత్యద్భుతం హరేః| విస్మయో మే మహాన్ రాజన్ ! హృష్యామి చ పునః పునః|| 18-77 |
కందము . నర కేశవ సంవాదము స్మరియించు కొలంది , నాకు సంతస మొదవున్ ; హరి యత్యద్భుత రూపము స్మరియింప , స్మరింప రిచ్చ ; సంతస మొదవున్ . ౭౧ |
ఓ ధృతరాష్ట్రమహారాజా ! ఆశ్చర్యకరమైదియు , పావనమైనదియు , ( లేక పుణ్యదాయకమైనదియు ) నగు కృష్ణార్జునులయొక్క ఈ సంభాషణమును తలంచి తలంచి మాటిమాటికి ఆనందమును బొందుచున్నాను --ఓ ధృతరాష్ట్రమహారాజా ! శ్రీకృష్ణమూర్తియొక్క మిగుల ఆశ్చర్యకరమైన ఆ విశ్వరూపమును తలంచి తలంచి నాకు మహదాశ్చర్యము కలుగుచున్నది . మఱియు ( దానిని తలంచుకొని ) మాటిమాటికిని సంతోషమును బొందుచున్నాను . |
అ. యత్ర యోగేశ్వరః కృష్ణో యత్ర పార్థో ధనుర్ధరః| తత్ర శ్రీర్విజయో భూతి ర్ధ్రువా నీతిర్మతిర్మమ|| 18-78 |
కందము . ఎచ్చట యోగీశ్వర హరి , యెచ్చట గాండీవి యుందు రేక ముఖులు రై , లచ్చి , విభూతి , జయోన్నతు లచ్చోటనె యుండు సకలమంచుఁ దలంతున్ . ౭౨ |
ఎచట యోగేశ్వరుడగు శ్రీకృష్ణుడున్ను , ఎచట ధనుర్ధారియగు అర్జునుడున్ను ఉందురో అచట సంపదయు , విజయమున్ను , ఐశ్వర్యమున్ను , దృఢమగు నీతియు ఉండునని నా యభిప్రాయము . |
ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే మోక్షసంన్యాసయోగో నామ అష్టాదశోऽధ్యాయః|| 18 || |
ఓమ్ తత్ సత్ ఇట్లు శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రిచే యనువదింపబడిన శ్రీగీతామృత తరంగిణి యందలి శ్రీ మోక్ష సంన్యాసయోగమను అష్టాదశ తరంగముసర్వము సంపూర్ణము . శ్రీ కృష్ణ పరబ్రహ్మార్పణమస్తు . |
ఇది శ్రీ వేదవ్యాసముని విరచితమైనదియు , నూఱువేల శ్లోకములు గలదియును , ఛందోబద్ధమైనదియునగు శ్రీ మహాభారతమున భీష్మపర్వమునగల ఉపనిషత్ప్రతిపాదకమును , బ్రహ్మవిద్యయు , యోగశాస్త్రమును , శ్రీకృష్ణార్జున సంవాదమును నగు శ్రీ భగవద్గీతలందు మోక్షసన్న్యాసయోగమను పదునెనిమిదవ అధ్యాయము సంపూర్ణము. |
ఓం శాంతాకారం భుజగశయనం పద్మనాభం సురేశమ్| విశ్వాధారం గగనసదృశం మేఘవర్ణం శుభాఙ్గమ్| లక్ష్మీకాన్తం కమలనయనం యోగిభిర్ధ్యానగమ్యమ్| వన్దే విష్ణుం భవభయహరం సర్వలోకైకనాథమ్|| |
Saturday, January 2, 2010
మోక్ష సన్న్యాస యోగము
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment