( శ్రీ పూడిపెద్ది వారి ) స్వవిషయం

స్వ విషయం
కం.
భౌతిక దేహంబిడి , నా
జాతమునకుఁ గారణమ్ము జననీ జనకుల్ ,
సీతారాములఁ బోలెడి
పూతుల , వేంకాంబ , నన్నపూర్ణులఁ గొలుతున్. 1
సీ.
మా పితామహుఁడు బ్రహ్మపురీ నివాసుండు ,
సూర్యనారాయణుం డార్యవరుఁడు ;
అన్నపూర్ణేశ్వర , సార్థక నాముండు ,
తాపసోత్తముఁడు మా తండ్రిగారు ;
మాతా మహుండు , రాంభట్ల జగన్నాథ
శాస్త్రి వదాన్యుండు , సచ్చరితుఁడు ;
మాతులుల్ , లోక విఖ్యాతులు , న్యాయ శా
స్త్ర విశారదులు , కడు సత్త్వగుణులు ;
గీ.
పాలవెల్లియె , మా కుటుంబాల సరణి ;
ధన మధాందులుగారు , నిర్ధనులుగారు ;
కుడుచుటయు , బెట్టుటయు నేర్చుకొనినవారు ;
ద్రావిడాన్వయ జనిత ధరామరులము .2
శా.
భారద్వాజ సగోత్ర సంభవుఁడ , నాపస్తంబసూత్రుండ , జం
డీ రాజేశ్వరి పాదపద్మ మద భృంగేశుండ , శ్రీ విక్రమో
ర్వీ రాజన్య కటాక్ష వీక్షణ సిత శ్రీమంతుఁడన్ , భూసుర
క్షీరాంభోనిధి పూడిపెద్దికుల , కాశీవిశ్వనాథాఖ్యుడన్ .3
సీ.
అష్టావధాన , శతావధాన , విధాన
ఘనతర చతుర ప్రజ్ఞాధురీణుఁ ,
గామేశ్వరీ పాద కంజాత మకరంద
మధుర రసాస్వాద మధుకరీంద్రు ,
నుభయ భాషా కవితోల్లాసు గాంగని
ర్ఝర సదృగ్ధార వాచా గరిష్టు ,
భారతాంబా పాద పంకేరుహ ధ్యాన
దీక్షానురక్తు సద్దేశ భక్తు ,
గీ.
కావ్య తీర్థాది బిరుదాంకు , భవ్యచరితు ,
వరపురాణాబ్ధి సోము , సంపల్లలాము ,
పండితారాధ్యు , భూసుర ప్రవరు , సతము
సూర్యనారాయణుం , గురువర్యుఁ దలతు .4
సీ.
ఆడుచో నొకచోటఁ , బాడుచో నొకచోటఁ ,
గుడుచుచో నొకచోటఁ , గూడినాము ;
సత్యాగ్రహోద్యమ , సమయ దీక్షాబద్ధ
కంకణమ్మొక చోటఁ కట్టినాము ;
దేశనాయకుల , సందేశమ్ము వెదజల్ల ,
దేశదేశాలను తిరిగినాము ;
నిదురలోనైన , జాగ్రదవస్థలో నైన ,
దల పొక్కటే గాగ , మెలగినాము ;
గీ.
సమవయస్కులమై , చెల్మి సలిపి నార ,
మతఁడు , వడ్డాది వారాశి సిత కరుండు ,
సీత రామాంజనేయుండు , చిన్ననాటి
సఖుఁడు , కవనాకు , కవన ప్రసంగములను .5
సీ.

గాంధీ మహాత్ము శంఖరవంబునన్ బ్రీతి
జెంది , విద్యకు , స్వస్తి జెప్పినాము ;
' బ్రిటిషు బ్యురాక్రసీ ' కుటిల తంత్ర విధాన
మరికట్టునాడు చేయందినాము ;
సత్యాగ్రహోద్యమ సవన దీప్తులలోని
ఆజ్య భాగమునఁ బాలందినాము ;
మద్యపాన నిషేధ మంత్రావళిం బాడి ,
లాటీల ధాటీల నందినాము ;
తే.
అల్లినాము " స్వరాజ్య గీతామతమ్ము "
తెల్లవారి దొరతనమ్ము డుల్లువార ;
కందశతకమ్ము " ఆత్మశిక్ష "ను రచించి ,
భువి దివమ్ములు ముడివేసి , మురిసినాము .6
కం.
మా కబ్బంబుల రెండును
మోకట్టిరి దొరతనమ్ము మూడవనాడే
మా క జ్ఞాతా వాసము
చేకురె నీ నాడు , తెనుఁగు సీమల యందున్ . 7
చ.
అతనికి , నాకుఁ బ్రాయమున నంతగ భేదము లేదు ; కాని , వా
డతులిత పాండితీ గరిమ యందన ముందడుగై , స్వకీయ కా
వ్య తతి నమేయ వాగమృత వార్నిధియయ్యు ; మదీయ శైలికిన్ 
గుతుకముఁ జూపి , నా కవిత గొప్పగఁ బల్కు , సుహృద్గరిష్ఠతన్. 8
చ.
ఉదరము కోసమై యెదియొ యూడిగముంగొన కొండలెక్కినా ;
నిది , కడురమ్యమౌ జయపురీశుని దేశము , నాదు వాసమై
న దిపుడు ; లోటు లే కెటులొ , దినాలు గమించెడు ; సంతు గాంచితిన్ ;
గొదమల మువ్వురన్ సుతుల , గూతుల , నల్వుర సాధుశీలురన్ . 9
కం.
తమ్ముఁడొకఁడు రామాహ్వయు ,
డమ్మారుతి రీతి నాజ్ఞ నౌదల దాల్చున్ ;
సమ్ముదిత లక్క సెల్లెం
డ్రిమ్ముల ఘటియింత్రు , మెట్టి నింటికి నెపుడున్ . 10

ఉ.
నా సహధర్మ చారిణియనన్ , నవపల్లవ కోమలాంగి , సో
ల్లాస జగీషహాస రుచిరప్లుత పద్మ ముఖీలలామ , నా 
గీసిన గీటు దాటని ప్రకీర్తిని గాంచిన గేస్తురా ; ల్మనో
ల్లాసిని , ప్రేమరాశినిఁ , దలంతు సతంబు , మదీయ లక్ష్మినిన్ .11
కం.
పలుదోము పుడక మొదలు స
కలముం గరువైన కరువు కాలమ్మున , నీ
బలువైన బండి నీడ్వగ ,
బల మొదవెడు విక్రమేశు , బాహుచ్ఛాయన్ . 12
సీ.
చిన్నారి , పొన్నారి చిఱుత కుఱ్ఱలె గాని ,
కడు ధీవిశాలురు గాఁ గలారు ;
విద్యా విలోలురై , సద్యశంబునుఁ గాంచి 
కడు నమ్ర శీలురుగాఁ గలారు ;
పిన్న , పెద్దల యందు బ్రేమ మన్ననఁ జూపి ,
కడు బుద్ధిమంతులుగాఁ గలారు ;
ధనలోప మొకడడ్డు దగిలి యున్నది , గాని
భవితవ్యమున బాగుపడ గలారు ;
గీ.
మువురు సుతులు , చిరంజీవులవుదు రిటుల ,
సుతుల భవితవ్యమునకు నే వెతయు లేదు ;
నలువు రవివాహితలు సుతల్ గలరు ; వారి
కయల నెమకంగ గుండియ లవియు నాకు . 13
చ.
ఇరువదియైదు వత్సరము లేగె , భవత్పరి పోషితుండనై
తిరిగితి దావకీనమగు దిజ్ఞ గ రాట్పరి రక్షకుండనై ,
నెఱపితి రాచకార్యములు నీదు హితంబునుఁ గోరె యెప్డు . భూ
వరు కరుణా కటాక్షమున వర్ధిలుచుంటిని , విక్రమేశ్వరా ! 14
శా.
గీతాగాన సుధాస్రవంతి మురళిం గీల్కొల్పి మ్రోయింపగాఁ
బూతం బయ్యెను భారతావని ; జగత్పూజ్యుల్ మహాధీరు లీ
గీతాసారము భిన్న భిన్న గతులన్ గీర్తించియుండన్ , ననుం
సీతారాముఁడు తెన్గు సేయుమనియెన్ శీఘ్రమ్ము పద్యాళిలోన్ . 15
ఉ.
" గీతను గీతపద్యముల గేయములందు రచించినట్టి వి
ఖ్యాత కవీంద్రు లెందఱొ జగన్నుతి గన్న మనీషులుండ , నా
వ్రాతలె మిన్నలౌనె సరివచ్చు నటన్న నభస్సుమమ్మె యౌ , 
నా తరమా " యనంగ విని , నాదగు మిత్రుఁడు వల్కె నిట్టులన్. 16
తే.
కృష్ణ కర్ణా మృతముగఁ గవీంద్రు లెంద
రెందరో గీతలను మున్ రచించి నార ,
లైన నేమాయె యెవ్వరి దైన సొమ్ము ,
లెమ్ము , వ్రాయుము , కృష్ణార్పణమ్ము గాఁగ , 17
చ.
అని కడు ప్రోత్సహించిన వయస్యుని పల్కుల నాదరించి , నా
మనము ప్రయత్మ మూను నసమర్థతచే వెనుకంజ వేయు , నీ
యనువున గొన్ని వత్సరములయ్యె ; హఠాత్తుగ నా శరీరమం
దెనసె న్యుమోనియా జ్వరము , మృత్యు భవంబుల మధ్య నూపుచున్ . 18
కం.
మంచాన మూడు మాసము
లుంచి , శరీరమున నెముకలుంచి , యడంచన్
మించు వలె మనము శాంతిన్
గాంచె , హృషీకేశు పాద కంజాతములన్ ! 19
కం.
గీతాను వాదమును నా 
చేతను సాగింప నెంచి , శ్రీకృష్ణుఁడె నా
కీ తనువు బెంచె కొంచెము ,
వ్రాత కనుజ్ఞాతునై , వరమ్ము వడసితిన్ !  20
ఉ.
పండిత హృద్యమై , సొబగు పట్టులు నాదు కవిత్వమందు లే
కుండిన నేమి , గీతను రసోచితరీతి నెఱుంగఁ బల్కినన్ ,
బండెను నాదు భాగ్యము , భవంబు కృతార్థతనందె ; గావునన్ ,
బండిత పామరాది ప్రజపై భరముంతు ననుగ్రహింపు డీ . 21

శ్రీ గీతా మాహాత్మ్యము

ధరోవాచ :

భగవన్ పరమేశాన భక్తి రవ్యభిచారిణీ I
ప్రారబ్ధం భుజ్యమానస్య కథం భవతి హే ప్రభో II

భూదేవి వాక్యము:

ఓ భగవాన్ ! పరాత్పరా ! ఐహిక జీవనమున ప్రారబ్ధ కర్మలో మునిగియున్న మానవుని యందు అచంచల భక్తి యెట్లు ఉదయించగలదు ? ప్రభూ ! 1

శ్రీ విష్ణు రువాచ:

ప్రారబ్ధం భుజ్యమానో2పి గీతా భ్యాసరత స్సదా I
స ముక్తస్స సుఖీ లోకే కర్మణా నోపలిప్యతే. II

శ్రీ విష్ణువు వాక్యము:

ప్రాపంచిక కార్యములలో పాల్గొనుచున్నను , నియమబద్ధముగ గీతాధ్యయనము చేయువాఁడు ముక్తు డగును . అతఁడు ప్రపంచమున నానంద మనుభవించును . కర్మలతనిని బంధింప నేరవు . 2

మహాపాపాది పాపాని గీతాధ్యానం కరోతి చేత్ I
క్వచిత్స్పర్శం న కుర్వన్తి నలినీదల మమ్బువత్ II

తామరాకును నీ రెట్లు స్పృశింప జాలదో గీతాధ్యానరతుని మహా పాపములు కూడ అంటనేరవు . 3

గీతాయాః పుస్తకం యత్రయత్ర పాఠః ప్రవర్త తే I
తత్ర సర్వాణి తీర్థాని ప్రయాగాదీని తత్రవై II

గీతాగ్రంథము ఎచ్చట నుండునో , ఎచ్చట దాని పఠనము జరుగునో అచ్చట ప్రయాగాది సర్వపుణ్య తీర్థములును ఉండును. 4

సర్వే దేవాశ్చ ఋషయో యోగినః పన్నగాశ్చ యే
గోపాల గోపికా వాపి నారదోద్ధవ పార్షదైః
సహాయో జాయతే శీఘ్రం యత్ర గీతా ప్రవర్తతే II

ఎచ్చట గీతాపారాయణ జరుగుచుండునో , అచట సర్వ దేవతలు , ఋషులు , యోగులు , నాగులు , గోపాలురు , గోపికలు , భగవంతుని సాంగత్యములో ఉండు నారదుఁడు , ఉద్ధవాదులు వచ్చి శీఘ్రముగ సహాయ మొనర్తురు . 5

యత్ర గీతావిచారశ్చ పఠనం పాఠనం శ్రుతమ్ I
తత్రాహం నిశ్చితం పృథ్వి నివసామి సదై వహి II

ఓ భూ దేవీ ! ఎచ్చట గీతా విచారణ , ఫఠనము , శ్రవణము , బోధ , ధ్యానము జరుగుచుండునో అచ్చట నే నెల్లప్పుడును తప్పక నివసించు చుందును. 6

గీతాశ్రయో2 హం తిష్ఠామి గీతామే చోత్తమంగృహమ్ I
గీతాజ్ఞాన ముపాశ్రిత్య త్రీన్లోకాన్పాలయామ్యహమ్ II

నేను గీతయందు వసింతును . గీత నా అత్యుత్తమ నివాసమందిరము . గీతాజ్ఞానము నాధారముగ చేసికొనియే ముల్లోకములను నేను పాలించుచున్నాను.7

గీతా మే పరమా విద్యా బ్రహ్మరూపా న సంశయః I
అర్ధమాత్రాక్షరా నిత్యా స్వానిర్వాచ్య పదాత్మికా II


గీత నాయొక్క పరమవిద్య . అది బ్రహ్మ స్వరూపము . ఇందు సంశయము లేదు . అది శాశ్వతము . ప్రణవము యొక్క నాల్గవపాదమగు అర్థమాత్రా స్వరూపము , నాశన రహితమును అనిర్వచనీయమును అయియున్నది. 8


చిదానన్దేన కృష్ణేన ప్రోక్తేన స్వముఖతో2ర్జునమ్ I

వేదత్రయీ పరానన్దా తత్వార్థ జ్ఞాన మంజసా II


గీతను సర్వజ్ఞ్డుడు సచ్చిదానంద మూర్తి యునగు శ్రీ కృష్ణపరమాత్మ స్వయముగ తన నోటితో ముఖాముఖి అర్జునునకు చెప్పెను. అది మూడు వేదముల సారము , దాని నాశ్రయించువారి కది పరమార్థ జ్ఞానము నందజేయును . అది పరమానంద స్వరూపమై విలసిల్లును ,9


యో2ష్టాదశ జపే న్నిత్యం నరో నిశ్చలమానసఃI
జ్ఞానసిద్ధిం స లభతే తతో యాతి పరం పదమ్ II


నిర్మలము, నిశ్చలమునగు మనస్సుతో అనుదినము గీత పదునెనిమిది అధ్యాయములు పారాయణ చేయువాడు జ్ఞాన సిద్ధి నొంది అత్యుత్తమ స్థితిని ( మోక్షమును ) పొందును .10


పాఠే2 సమర్థః సంపూర్ణే తతో2ర్థం పాఠ మాచరేత్ I
తదా గోదానజం పుణ్యం లభతే నాత్ర సంశయః II


పూర్తి పారాయణము సంభవము కాని యెడల , సగభాగమైనను చదివిన యెడల గోదానము వలన కలుగు పుణ్యము లభించును . ఇందెట్టి సంశయమును లేదు .11


త్రిభాగం పఠమానస్తు గఙ్గా స్నానఫలం లభేత్ I

ఛడంశం జపమానస్తు సోమయాగఫలం లభేత్ II



నిత్యము గీతలో మూడవ భాగము పారాయణ చేయువానికి పవిత్ర గంగా స్నానము వలన కలుగు పుణ్యమును , ఆరవవంతు పఠించువానికి సోమయాగ ఫలమును ప్రాప్తించును .12

ఏకాధ్యాయం తు యో నిత్యం పఠతే భక్తి సంయుతః I

రుద్రలోక మవాప్నోతి గణో భూత్వా వసేచ్చిరమ్ II


ఎవడు గీతలో ఒక అధ్యాయము నిశ్చల భక్తితో నిత్యము పారాయణ చేయునో , అతడు రుద్రలోకమును పొంది రుద్రగణములలో నొకడుగ పెక్కు సంవత్సరము లచట నివసించును .13

అధ్యాయం శ్లోకపాదం వా నిత్యం యః పఠతే నరః I

స యాతి నరతాం యావన్మన్వంతరం వసున్ధరే II


ఓ భూదేవీ ! ఒక అధ్యాయము కాని , ఒక శ్లోక పాదముకాని అనుదినము పారాయణ చేయువాడు మన్వంతరము వరకు మానవ జన్మనే పొందును . ( మన్వంతర మనగా 71 మహాయుగములు లేక 30,84,48,000 సంవత్సరములు ).

గీతాయాః శ్లోక దశకం సప్త పఞ్చ చతుష్టయమ్ I

ద్వౌత్రీ నేకం తదర్ధం వా శ్లోకానాం యః పఠేన్నరః II


చన్ద్రలోక మవాప్నోతి వర్షాణా మయుతం ధ్రువమ్ I

గీతాపాఠసమాయుక్తో మృతో మానుషతాంవ్రజేత్ II



ప్రతిదినము ఏ మనుజుడు పది , ఏడు , ఐదు , నాలుగు , మూడు , రెండు శ్లోకములు ,  ఒకటి లేదా సగము శ్లోకము పఠించినను చంద్ర లోకమును పొంది అచట పదివేల సంవత్సరములు నివసించును . గీతను ప్రతి దినము పఠించు నభ్యాసములో నున్నవాఁడు చనిపోయిన పిదప మరుజన్మలో మానవుడై పుట్టును . 15,16

గీతాభ్యాసం పునః కృత్వా లభతే ముక్తి ము త్తమామ్ I

గీతే త్యుచ్చారసంయుక్తో మ్రియమాణో గతిం లభేత్ II


ఇట్లాతఁడు మానవుడై జన్మించి గీతను మఱల మఱల పారాయణ చేయుచు ఉత్తమ మగు మోక్షము నొందును . " గీతా గీతా " అని మరణ కాలమున ఉచ్చరించువాఁడు సద్గతిని పొందును . 17


గీతార్థ శ్రవణాసక్తో మహాపాపయుతో2పివా I

వైకుణ్ఠం సమవాప్నోతి విష్ణునా సహ మోదతే II


మహాపాపాత్ముడైనను గీతార్థమును విను నాసక్తి గలవాఁడు విష్ణు లోకమునకుఁ బోయి , విష్ణుదేవునితో నానందము ననుభవించు చుండును . 18


గీతార్థం ధ్యాయతే నిత్యం కృత్వా కర్మాణిభూరిశః I

జీవన్ముక్తః స విజ్ఞేయో దేహాన్తే పరమం పదం II


గీతార్థమును నిత్యమును చింతన చేయువాడు ఎన్ని కర్మల నాచరించినను , దేహాంతరమున పరమ ధామము నొందును . మఱియు అతఁడు జీవించి యుండగనే జీవన్ముక్తుడని చెప్పబడును .19

మల నిర్మోచనం పుంసాం జలస్నానం దినే దినే I

సకృద్గీతామ్భసి స్నానం సంసార మల మోచనమ్ II


దైనందిన స్నానము మనుజుల శరీరమున గల మాలిన్యమును పోగొట్టి శుభ్రపఱచును - ఒక్కసారి గీతా పవిత్రోదకములందు స్నానము చేసిననే సంసార కాలుష్యమంతయు పోయి పునీతులగుదురు .20

గీతామాశ్రిత్య బహవో భూభుజో జనకాదయః I

నిర్ధూతకల్మషా లోకే గీతా యాతాః పరమం పదమ్ II


గీతను ఆశ్రయించి యీ లోకమున జనక మహారాజు మున్నగు రాజు లెందఱో పునీతులై అత్యున్నత గతిని , మోక్షమును పొందిరి . అట్లు గీత కీర్తింప బడుచున్నది . 21

యే శృణ్వన్తి పఠన్త్యేన గీతాశాస్త్ర మహర్నిశమ్ I

న తే వై మానుషా జ్ఞోయా దేవా ఏవ న సంశయః II


అహర్నిశములందు గీతా మహా శాస్త్రమును శ్రవణము , పఠనము చేయు వారిని మానవ మాత్రులని తలవకుము . వారు దేవతా స్వరూపులే . 22

జ్ఞానా జ్ఞాన కృతం నిత్య మిన్ద్రియై ర్జనితం చ యత్ I

తత్సర్వం నాశ మాయాతి గీతా పాఠేన తత్క్షణమ్ II



నిరంతర గీతాపఠనము వలన , తెలిసి కాని , తెలియక కాని ఇంద్రియముల ద్వారా లేక మరెట్టివైనా చేసిన పాపము లన్నియు తక్షణమే నశించిపోవును . 23


ధిక్ తస్యజ్ఞాన మాచారం వ్రతం చేష్టాం తపోయశః I

గీతార్థ పఠనం నాస్తి నాధమ స్తత్పరో జనః II



గీతాపఠనాసక్తి లేనివాని విద్య , ప్రవర్తన , నియమములు , ఆచారములు , వ్యవహారములు , తపస్సు , యశస్సునకును ధిక్కారమగు గాక ! అట్టివాడు నిజముగ అధముడే . 24


సంసార సాగరం ఘోరం తర్తు మిచ్ఛతి యో జనః I

గీతా నావం సమారూహ్యం పారం యాతి సుఖేన సః II



భయంకరమగు సంసార మహా సాగరమును దాటిపోవ నెంచువాడు గీత అను నావ నెక్కి సులువుగ ఆవలియొడ్డు చేరగలుగును .25


గీతా యాః పఠనం కృత్వా మాహాత్మ్యం నైవ యః పఠేత్ I

వృథాపాఠో భ వేత్తస్య శ్రమ యేవ హ్యుదాహృతః II



గీతను పఠించిన పిదప ఎవఁడు గీతా మాహాత్మ్యమును పఠింపడో వానికి ఫలితమేమియు లేక శ్రమయే మిగులును . అనగా పరిపూర్ణ విశ్వాసముతో గీతను , దాని మాహాత్మ్యమును గూడ పఠించువానికి సత్ఫలితములు తప్పక కలుగునని భావము . 26




ఏతన్మా హాత్మ్య సంయుక్తం గీతాభ్యాసం కరోతి యః I

స తత్ఫల మవాప్నోతి దుర్లభాం గతి మాప్నుయాత్ II



ఈ మాహాత్మ్యముతో బాటు ఎవఁడు గీతను అధ్యయనము చేయునో , అత డుదహరించిన ఫలమును పొంది అన్యధా దుర్లభమైన సద్గతిని ( మోక్షమును ) పొందగలడు . 27

 సూత ఉవాచ :

మాహాత్మ్య మే తద్గీతాయాః మయాప్రోక్తం సనాతనమ్ I
గీతా న్తేచ పఠేద్యస్తు యదుక్తం తత్ఫలమ్ లభేత్ II


సూతుల వాక్యము :

ఓ శౌనకాది మహర్షులారా ! నాచే వివరింపబడిన యీ గీతా మహాత్మ్య ప్రశస్తి గీతాధ్యయనము చివర చదువవలెను . అప్పుడు అందు చెప్పబడిన ఫలితములు తప్పక కైవసమగును .


ఓం తత్ సత్ ఇతి శ్రీ వరాహ పురాణే 
శ్రీ గీతా మాహాత్మ్యమ్ సంపూర్ణమ్


ఓం తత్ సత్ ఇట్లు శ్రీ వరాహ పురాణ మందలి
శ్రీ గీతా మహాత్మ్యము సంపూర్ణము.
ఓం శాంతిః శాంతిః శాంతిః

మోక్ష సన్న్యాస యోగము

శ్రీమద్భగవద్గీతా (మూల శ్లోకములు)	శ్రీ గీతామృత తరంగిణి(తెలుగు పద్యములు) శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రి (1948-1952)	గీతా మకరందము(తెలుగు తాత్పర్యము) శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరి స్వామి, శ్రీ శుకబ్రహ్మాశ్రమము కాళహస్తి(1979)
అర్జున ఉవాచ| అనుష్టుప్ . సంన్యాసస్య మహాబాహో ! తత్త్వమిచ్ఛామి వేదితుమ్| త్యాగస్య చ హృషీకేశ ! పృథక్కేశినిషూదన|| 18-1	అర్జును వాక్యము . తేటగీతి . త్యాగ , సంన్యాసముల భావ మఱసి కొనఁగ , వివరముగఁ దెల్పు నాకు సంవేద్యముగను , వేరు వేరుగ నర్థంబుఁ బేరుకొనుచు , సాంగముగఁ జెప్పుమయ్య ! కృష్ణా ! వినంగ . ౧	అర్జునుడు చెప్పెను ( ప్రశ్నించెను )- గొప్పభుజములు గలవాడవును , ఇంద్రియముల యొక్క నియామకుడవును , కేశ యను రాక్షసుని సంహరించినవాడవునగు ఓ కృష్ణా ! సన్న్యాసము యొక్కయు , త్యాగము యొక్కయు యథార్థమును తెలిసికొనగోరుచున్నాను . కావున ఆ రెండిటిని వేఱు వేఱుగా నాకు జెప్పుము .
శ్రీభగవానువాచ| అనుష్టుప్ . కామ్యానాం కర్మణాం న్యాసం సంన్యాసం కవయో విదుః| సర్వకర్మఫలత్యాగం ప్రాహుస్త్యాగం విచక్షణాః|| 18-2 అ. త్యాజ్యం దోషవదిత్యేకే కర్మ ప్రాహుర్మనీషిణః| యజ్ఞదానతపఃకర్మ న త్యాజ్యమితి చాపరే|| 18-3	శ్రీ భగవానుల వాక్యము . తేటగీతి . నాల్గు విధముల మతము వినంగ నగును ; కామ్య కర్మ సంన్యాస మొకండు ; కర్మ ఫలము త్యజియించుటగు రెండు ; పార్థ ! సర్వ కర్మలను త్యజించుటగు మూడు ; కర్మ లెల్ల బంధ దూషితమయ్యు తపంబు దాన యజ్ఞ కర్మల విధియించుటగును, నాల్గు . ౨	శ్రీ భగవంతుడు చెప్పెను. ( ఓ అర్జునా ! ) కామ్యకర్మలను వదులుటయే సన్న్యాసమని కొందఱు పండితులు చెప్పుదురు . మఱికొందఱు పండితులు సమస్త కర్మములయొక్క ఫలమును త్యజించుటయే త్యాగమని వచించుదురు . కొందఱు బుద్ధిమంతులు (సాంఖ్యులు ) దోషమువలె కర్మము విడిచిపెట్టదగినదని చెప్పుదురు . మఱికొందఱు యజ్ఞము, దానము, తపస్సు - మున్నగు కర్మములు విడువదగనివనియు చెప్పుదురు .
అ. నిశ్చయం శృణు మే తత్ర త్యాగే భరతసత్తమ| త్యాగో హి పురుషవ్యాఘ్ర ! త్రివిధః సమ్ప్రకీర్తితః|| 18-4	తేటగీతి . త్యాగ శబ్దార్ధమును నిశ్చయముగ వినుము ; త్యాగములు కూడ త్రివిధమ్ము , తనరుచుండు ; దాన యజ్ఞ తపమ్ముల మాన రాదు , ఫలము వర్జింప నవ్వియె పావనములు . ౩	భరతకులోత్తముడవును , పురుష శ్రేష్ఠుడవు నగు ఓ అర్జునా ! అట్టి కర్మత్యాగవిషయమున నాయొక్క నిశ్చయమేదియో చెప్పెదను వినుము . త్యాగము మూడు విధములుగా చెప్పబడియున్నదిగదా !
అ. యజ్ఞదానతపఃకర్మ న త్యాజ్యం కార్యమేవ తత్| యజ్ఞో దానం తపశ్చైవ పావనాని మనీషిణామ్|| 18-5	తేటగీతి . కర్మ ఫలము త్యజింప త్యాగమ్మటంద్రు , ఫలము త్యజియించి , కర్మలు సలుప వలయు నని , మదీయ నిశ్చిత మతమని యెఱుంగు ; కర్మ బంధమ్ము సడలించు మర్మ మిదియ . ౪	యజ్ఞము , దానము , తపస్సు అనెడి కర్మములు త్యజింపదగినవి కావు ; చేయదగినవివే యగును . ఏలయనిన ఆ యజ్ఞ దాన తపంబులు బుద్ధిమంతులకు పవిత్రతను ( చిత్తశుద్ధిని ) గలుగ జేయునవై యున్నవి .
అ. ఏతాన్యపి తు కర్మాణి సఙ్గం త్యక్త్వా ఫలాని చ| కర్తవ్యానీతి మే పార్థ ! నిశ్చితం మతముత్తమమ్|| 18-6 అ. నియతస్య తు సంన్యాసః కర్మణో నోపపద్యతే| మోహాత్తస్య పరిత్యాగ స్తామసః పరికీర్తితః|| 18-7	ఆటవెలది . నిత్య కర్మ లుడుగ రాదేరికి , మోహమంది యుడుగఁ బూనుకొన్న , త్యాగమనఁగఁ బోవ రద్దాని బుధవరుల్ ; తామసం బటంచుఁ దలతు రయ్య ! ౫	అర్జునా 1 ఈ యజ్ఞ దాన తపః కర్మలనుగూడ ఆసక్తిని , ఫలములను విడిచియే చేయవలెనని నాయొక్క నిశ్చితమగు ఉత్తమాభిప్రాయము . ( వేదశాస్త్రాదులచే ) విధింపబడినట్టి కర్మముయొక్క పరిత్యాగము యుక్తము కాదు . అజ్ఞానముచే అట్టి కర్మమును ఎవడైన విడిచిపెట్టునేని అది తామసత్యాగమే యగునని చెప్పబడుచున్నది .
అ. దుఃఖమిత్యేవ యత్కర్మ కాయక్లేశభయాత్త్యజేత్| స కృత్వా రాజసం త్యాగం నైవ త్యాగఫలం లభేత్|| 18-8	కందము . శారీర దుఃఖ భయమున , కారియములఁ జేయు టుడుఁగగా , త్యాగ ఫలం బేరికిని లేదు వ్యర్థం బై రాజస మగును , ఫల్గునా ! యవి యెల్లన్ . ౬	ఎవడు శరీరప్రయాసవలని భయముచేత దుఃఖమును గలుగజేయునదియనియే తలంచి విధ్యుక్త కర్మమును విడిచిపెట్టునో , అట్టివాడు రాజసత్యాగమును గావించినవాడై త్యాగఫలమును బొందకయే యుండును .
అ. కార్యమిత్యేవ యత్కర్మ నియతం క్రియతేऽర్జున ! | సఙ్గం త్యక్త్వా ఫలం చైవ స త్యాగః సాత్త్వికో మతః|| 18-9	తేటగీతి . కార్యముల ఫలాశక్తి లేకయె గడంగి , నిత్య నైమిత్తికంబుల నెఱప వలయు , ఫలము త్యజించుటనె త్యాగమలరు నట్టి త్యాగంబె , సాత్త్విక మనగఁ బఱగు . ౭	ఇది చేయదగినదియే యని తలంచి శాస్త్రనియమితమగు ఏకర్మము , అభిమానము , ఫలము విడిచిపెట్టబడి చేయబడుచున్నదో అట్టి ( కర్మమందలి సంగఫల ) త్యాగము సాత్త్విక త్యాగమని నిశ్చయింపబడినది .
అ. న ద్వేష్ట్యకుశలం కర్మ కుశలే నానుషజ్జతే| త్యాగీ సత్త్వసమావిష్టో మేధావీ ఛిన్నసంశయః|| 18-10	ఉత్పలమాల . మంగళమో , యమంగళమొ , మత్సర భావము నందకుండ నే భంగి నిమిత్త కర్మల శుభా శుభ మెంచక , నాచరించు వాఁ డుం గడు పండితుండయి , విలోలుఁడు గాఁడు ఫలంబులందు దు ష్టిం గికురింపకన్ మెలగుఁ , జిన్మయ సత్త్వ గుణ ప్రధానుఁడై . ౮	సత్త్వగుణముతో గూడినవాడును , ప్రజ్ఞాశాలియు , సంశయములను బోగొట్టుకొనినవాడును నగు త్యాగశీలుడు , అశుభముము , కామ్యమును దుఃఖకరమును నగు కర్మను ద్వేషింపడు ; శుభమును , నిష్కామమును , సుఖకరమునగు కర్మయందు ఆసక్తుడుకాడు ( అభిమానము గలిగి యుండడు ) .
అ. న హి దేహభృతా శక్యం త్యక్తుం కర్మాణ్యశేషతః| యస్తు కర్మఫలత్యాగీ స త్యాగీత్యభిధీయతే|| 18-11	కందము . దేహాభిమానియగు నరుఁ డూహింపఁగ లేఁడు కర్మ లుడుగుట కెపుడున్ , దేహము కర్మాగారము , దేహి ఫలత్యాగముననె ధీమంతుడగున్ . ౯	కర్మములను పూర్తిగా విడుచుటకు దేహధారియగు జీవునకు సాధ్యము కాదు . ఎవడు కర్మలయొక్క ఫలమును విడుచుచున్నాడో అట్టివాడే త్యాగియని పిలువబడుచున్నాడు .
అ. అనిష్టమిష్టం మిశ్రం చ త్రివిధం కర్మణః ఫలమ్| భవత్యత్యాగినాం ప్రేత్య న తు సంన్యాసినాం క్వచిత్|| 18-12	తేటగీతి . కర్మ త్రివిధమ్ములయి తిరుగాడుచుండు , నిష్టము , ననిష్టమును , మిశ్రమీ విధములు త్యాగ శూన్యుల కివి రజ్జు లగుచు నుండు ; త్యాగమూర్తికి కర్మ బంధములు లేవు . ౧౦	దుఃఖకరమైనదియు , సుఖకరమైనదియు , సుఖదుఃఖములు రెండును గలసినదియునగు మూడువిధములైన కర్మఫలము కర్మఫలత్యాగము చేయనివారలకు మరణానంతరము కలుగుచున్నది . కర్మఫలత్యాగము చేసినవారికన్ననో అవి యెన్నటికిని కలుగ నేరవు .
అ. పఞ్చైతాని మహాబాహో ! కారణాని నిబోధ మే| సాఙ్ఖ్యే కృతాన్తే ప్రోక్తాని సిద్ధయే సర్వకర్మణామ్|| 18-13	తేటగీతి . కర్మ సిద్ధికిఁ గల వైదు కారణములు , వేద వేదాంతముల యందు విదిత మగును ; సకల కర్మ ఫలప్రద సరణి నెఱపు కారణమ్ముల వచియింతు , కవ్వడి ! విను . ౧౧	గొప్పబాహువులుకల ఓ అర్జునా 1 సమస్త కర్మలు నెరవేఱుటకు కర్మకాండయొక్క అంతమును దెలుపు సాంఖ్యశాస్త్రమునందు చెప్పబడిన ఈ ఐదు కారణములను నావలన తెలిసికొనుము .
అ. అధిష్ఠానం తథా కర్తా కరణం చ పృథగ్విధమ్| వివిధాశ్చ పృథక్చేష్టా దైవం చైవాత్ర పఞ్చమమ్|| 18-14	కందము . కారణములైదు వినుమీ , శారీరము , కర్త , కరణసంఘము , చేష్టల్ , దోరమగు దైవమైదవ కారణమె బలాఢ్యమైన కారణము , సుమా ! ౧౨	ఈ కర్మచరణ విషయమున (1) శరీరము (2) కర్త (3) వివిధములగు ఇంద్రియములు (4) పలువిధములుగను , వేఱు వేఱుగను నుండు క్రియలు (వ్యాపారములు ) ఐదవదియగు (5) దైవమును కారణములుగా నున్నవి .
అ. శరీరవాఙ్మనోభిర్య త్కర్మ ప్రారభతే నరః| న్యాయ్యం వా విపరీతం వా పఞ్చైతే తస్య హేతవః|| 18-15 అ. తత్రైవం సతి కర్తార మాత్మానం కేవలం తు యః| పశ్యత్యకృతబుద్ధిత్వా న్న స పశ్యతి దుర్మతిః|| 18-16	ఉత్పలమాల . న్యాయసమన్వితంబు లయినన్ , మఱి న్యాయవిరుద్ధమైనఁ దాఁ జేయు సమస్త కర్మముల సిద్ధికి నైదు కతంబు లుండఁ ; దా నే యఖిల మ్మటంటని వచించు , సమస్తమునందు గర్త దా నేయని , దుర్మతిన్ దలచి , ఈశు నెఱుంగడు సుంతయేనియున్ . ౧౩	మనుజుడు శరీరము , వాక్కు , మనస్సు అను వీనిచేత న్యాయమైనట్టిగాని ( శాస్త్రీయమైనట్టిగాని ) , అన్యాయమైనట్టి ( అశాస్త్రీయమైనట్టి ) గాని ఏకర్మమును ప్రారంభించుచున్నాడో దాని కీ యైదున్ను కారణములై యున్నవి . కర్మవిషయమందిట్లుండగా ( పైన దెల్పిన అయిదున్ను కారణములై యుండగా ) ఎవడు సంస్కరింపబడని బుద్ధిగలవాడగుటచే , నిరుపాధికుడగు ఆత్మను కర్తగా తలంచుచున్నాడో , అట్టి అవివేకి కర్మముయొక్కగాని , ఆత్మయొక్కగాని వాస్తవస్వరూపమును ఎఱుఁగకున్నాడు .
అ. యస్య నాహంకృతో భావో బుద్ధిర్యస్య న లిప్యతే| హత్వాऽపి స ఇమాఁల్లోకా న్న హన్తి న నిబధ్యతే|| 18-17	చంపకమాల . ఎవని కహంకృతుల్ సడలు , నెవ్వఁడు వీడును కర్తృ భోక్తృతల్ , యెవఁడు హృదంతరంబు విషయేచ్ఛలనుండి మరల్ప గల్గు , న య్యవిరళ పండితుండెవని హత్య యొనర్చియుఁ , బాప మేనియున్ దవులడు , కర్మబంధములఁ దాకఁడు సుంతయు నేని ఫల్గునా ! ౧౪	ఎవనికి ' నేను కర్తను ' అను తలంపు లేదో , ఎవనియొక్క బుద్ధి విషయములను , కర్మలను అంటదో అతడీ ప్రాణులన్నిటిని చంపినను వాస్తవముగ ఏమియు చంపుట లేదు . మఱియు నతడు ( కర్మలచే , పాపముచే ) బంధింపబడుటయు లేదు .
అ. జ్ఞానం జ్ఞేయం పరిజ్ఞాతా త్రివిధా కర్మచోదనా| కరణం కర్మ కర్తేతి త్రివిధః కర్మసంగ్రహః|| 18-18	తేటగీతి . జ్ఞానమున్ , జ్ఞాత , జ్ఞేయమ్ము లౌను త్రివిధ కర్మ చోదనలని యెఱుగంగ వినుము ; కరణములు , కర్మ , కర్తయుఁ గాగ త్రివిధ ముల నుపాదేయములు వినగలుగు , పార్థ ! ౧౫	కర్మమునకు హేతువు తెలివి , తెలియదగిన వస్తువు , తెలియువాడు అని మూడు విధములుగ నున్నది . అట్లే కర్మకాధారమున్ను, ఉపకరణము ( సాధనము ) , క్రియ , చేయువాడు - అని మూడువిధములుగ నున్నది .
అ. జ్ఞానం కర్మ చ కర్తాచ త్రిధైవ గుణభేదతః| ప్రోచ్యతే గుణసఙ్ఖ్యానే యథావచ్ఛృణు తాన్యపి|| 18-19	తేటగీతి . సాంఖ్య తాంత్రజ్ఞులగు వారు , జ్ఞాన కర్త కరణముల్ త్రివిధమ్ములను గాగను వచింత్రు ; గుణ విభాగమ్ములెల్ల బాగుగ నెఱుంగ , నీకుఁ జెప్పెద వినుము , దానినిఁ గిరీటి ! ౧౬	గుణములనుగూర్చి విచారణచేయు సాంఖ్య శాస్త్రమునందు జ్ఞానము , కర్మము , కర్త అనునివియు సత్త్వాదిగుణములయొక్క భేదముననుసరించి మూడువిధములుగనే చెప్పబడుచున్నవి . వానినిగూడ ( శాస్త్రోక్త ప్రకారము ) చెప్పెదను వినుము .
అ. సర్వభూతేషు యేనైకం భావమవ్యయమీక్షతే| అవిభక్తం విభక్తేషు తజ్జ్ఞానం విద్ధి సాత్త్వికమ్|| 18-20	కందము . నానా విధముల ప్రాణుల న్యూనాధిక దేహముల్ గనుంగొన నయ్యున్ , లోనున్న భావమొక్క డె గా నెంచెడి నదియె సాత్త్విక జ్ఞానమగున్ . ౧౭	విభజింపబడి వేఱువేఱుగనున్న సమస్త చరాచర ప్రాణులందును , ఒక్కటైన నాశరహితమగు ఆత్మవస్తువును ( దైవముయొక్క ఉనికిని ) విభజింపబడక ( ఏకముగ నున్నట్లు ) ఏ జ్ఞానముచేత నెఱుఁగుచున్నాడో అట్టి జ్ఞానము తాత్త్వికమని తెలిసికొనుము .
అ. పృథక్త్వేన తు యజ్జ్ఞానం నానాభావాన్పృథగ్విధాన్| వేత్తి సర్వేషు భూతేషు తజ్జ్ఞానం విద్ధి రాజసమ్|| 18-21	కందము . నానావిధముల దేహుల , నానావిధ భిన్న భావనా లోకమునన్ బూని చరించెడు జ్ఞాన మ్మౌనుఁ జుమా ! రాజసం బటంచుఁ దెలియగన్ . ౧౮	ఏ జ్ఞానమువలన మనుజుడు సమస్త ప్రాణులందును వేఱు వేఱువిధములుగనున్న అనేక జీవులను వేఱు వేఱుగా నెఱుఁగుచున్నాడో , అట్టి జ్ఞానమును రాజస జ్ఞానమని తెలిసికొనుము .
అ. యత్తు కృత్స్నవదేకస్మిన్ కార్యే సక్తమహైతుకమ్| అతత్త్వార్థవదల్పం చ తత్తామసముదాహృతమ్|| 18-22	చంపకమాల . ఎదియొ , వివేక శూన్యముగ , నీప్సితముంగనఁ బిచ్చి నమ్మకం బొదవ , న హేతుకంబుగ , నయుక్తముగాఁ బరమార్థమైన పె న్నిధి వలెఁ జూచి , యల్పముల నింద్యములం బ్రసరించు తామస ప్రదమగు జ్ఞాన మియ్యది , పరంతప ! దీని నెఱుంగు మియ్యెడన్ . ౧౯	ఏ జ్ఞానము వలన మనుజుడు ఏ దేని ఒక్క పనియందు ( శరీర , ప్రతిమాదులందు ) సమస్తమును అదియే యని తగిలియుండునో , అందులకు తగిన హేతువు లేకుండునో , తత్త్వమును ( సత్యవస్తువును ) తెలియకనుండునో , అల్పమైనదిగ ( అల్ప ఫలము గలిగినదిగ ) యుండునో , అట్టి జ్ఞానము తామసజ్ఞానమని చెప్పబడినది .
అ. నియతం సఙ్గరహిత మరాగద్వేషతః కృతమ్| అఫలప్రేప్సునా కర్మ యత్తత్సాత్త్వికముచ్యతే|| 18-23	తేటగీతి . ద్వేషరాగ ముడిపి , ఫలతృష్ణ లేక , నిత్య నై మిత్తికంబుల నియతి నెఱపు , కర్మ లెల్లను సాత్త్విక కర్మలనుచుఁ దెలియఁబడు చుండు నీ జగతిని , గిరీటి ! ౨౦	శాస్త్రముచే నియమింపబడినదియు , ఫలాపేక్షగాని , ఆసక్తి ( సంగము ), అభిమానముగాని , రాగద్వేషములుగాని లేకుండ చేయబడునదియు సాత్త్వికకర్మమనఁబడును .
అ. యత్తు కామేప్సునా కర్మ సాహంకారేణ వా పునః| క్రియతే బహులాయాసం తద్రాజసముదాహృతమ్|| 18-24	ఆటవెలది . లౌకికంబుగ బహుళ ప్రయాసము , నహం కార జనిత కర్మకాండ లెల్ల , రాజస ప్రధాన భాజనమ్మగు కర్మ లనుచుఁ దెలియ వలయు , ననఘ చరిత ! ౨౧	ఫలాపేక్షగలవానిచేతగాని , మఱియు అహంకారముతో గూడినవానిచేగాని అధిక ప్రయాసకరమగు కర్మ మేది చేయబడుచున్నదో , అది రాజసకర్మయని చెప్పబడినది .
అ. అనుబన్ధం క్షయం హింసా మనపేక్ష్య చ పౌరుషమ్| మోహాదారభ్యతే కర్మ యత్తత్తామసముచ్యతే|| 18-25	తేటగీతి . తగుల , మిగులమ్ములను మదిఁ దలచకుండ , ప్రాణిపీడ పౌరుషమును పాటిఁ గొనక , మోహవశమునఁ జేసెడి మూర్ఖ కర్మ , తామసంబని నుడువగాఁ దగును , పార్థ ! ౨౨	తాను చేయు కర్మకు మున్ముందు కలుగబోవు దుఃఖాదులను ( ధనాదుల ) నాశమును , ( తనయొక్క , ఇతరులయొక్క శరీరాదులకుగల్గు ) బాధను , తన సామర్థ్యమును ఆలోచింపక , అవివేకముతో ప్రారంభింపబడు కర్మము తామసకర్మయని చెప్పబడుచున్నది .
అ. ముక్తసఙ్గోऽనహంవాదీ ధృత్యుత్సాహసమన్వితః| సిద్ధ్యసిద్ధ్యోర్నిర్వికారః కర్తా సాత్త్విక ఉచ్యతే|| 18-26	తేటగీతి . ధృతియు , నుత్సాహముల , కార్యగతిఁ గడంగి , కర్మఫలముల సక్తి స్వోత్కర్ష లుడిపి , సిద్ధ్య సిద్ధుల సమమైన చిత్తమలరు నట్టి , కర్తను సాత్త్వి కుండని యెఱుంగు . ౨౩	సంగమును ( ఆసక్తిని ) , ఫలాపేక్షను విడచినవాడును , ' నేను కర్తన ' ను అభిమానము , అహంభావము లేనివాడును , ధైర్యముతోను , ఉత్సాహముతోను గూడియున్నవాడును , కార్యము సిద్ధించినను , సిద్ధింపకున్నను వికారమును జెందనివాడునునగు కర్త సాత్త్విక కర్త యని చెప్పబడును .
అ. రాగీ కర్మఫలప్రేప్సు ర్లుబ్ధో హింసాత్మకోऽశుచిః| హర్షశోకాన్వితః కర్తా రాజసః పరికీర్తితః|| 18-27	తేటగీతి . పరధనాపేక్ష , లుబ్ధత ప్రబలి , ప్రాణి పీడకైన సుంతయు వెనుకాడ కుండ , హర్ష శోకంబులకు మనం బవియఁ జేయు కర్తను నెఱుంగు రాజస వర్తనునిగ . ౨౪	అనురాగము ( బంధ్వాదులం దభిమానము ) గలవాడును , కర్మఫలము నాశించువాడును , లోభియు , హింసాస్వభావము కలవాడును , శుచిత్వము లేని వాడును , (కార్యము సిద్ధించినపుడు ) సంతోషముతోను , ( చెడినపుడు ) దుఃఖముతోను గూడియుండువాడునగు కర్త రాజసకర్త యని చెప్పబడును .
అ. అయుక్తః ప్రాకృతః స్తబ్ధః శఠో నైష్కృతికోऽలసః| విషాదీ దీర్ఘసూత్రీ చ కర్తా తామస ఉచ్యతే|| 18-28	తేటగీతి . స్వీయ కార్యము లేమియుఁ జేయలేక , పరుల కార్యమ్ము లెల్లనుఁ జెరచుచుండు , దీర్ఘసూత్రి మాయావి రోదించు కర్త , తామసుండని తెలియగఁ దగును , పార్థ ! ౨౫	మనోనిగ్రహము ( లేక చిత్తైకాగ్రత ) లేనివాడును , పామరస్వభావము గలవాడును ( అవివేకము ) , వినయము లేనివాడును , మోసగాడును , ఇతరులను వంచించి వారి జీవనములను పాడుచేయువాడును , సోమరితనముగలవాడును , ఎల్లప్పుడు దిగులుతో నుండువాడును , స్వల్పకాలములో చేయవలసినదానిని దీర్ఘకాలమునకైనను పూర్తిచేయనివాడును నగు కర్త తామసకర్త యని చెప్పబడుచున్నాడు .
అ. బుద్ధేర్భేదం ధృతేశ్చైవ గుణతస్త్రివిధం శృణు| ప్రోచ్యమానమశేషేణ పృథక్త్వేన ధనఞ్జయ|| 18-29	కందము . ధృతి , బుద్ధులు త్రివిధంబులు గతిని బ్రవర్తిల్లుచుండుఁ గవ్వడి ! వినుమా , గతి భేదమ్ముల నందుఁ దొ లుత బుద్ధి విశేషముల్ బలుకుదుఁ గిరీటీ ! ౨౬	ఓ అర్జునా ! బుద్ధియొక్కయు , ధైర్యముయొక్కయు భేదమును గుణములనుబట్టి మూడు విధములుగా వేఱ్వేఱుగను , సంపూర్ణముగను చెప్పబడుచున్నవానిని ( నీ విపుడు ) వినుము .
అ. ప్రవృత్తిం చ నివృత్తిం చ కార్యాకార్యే భయాభయే| బన్ధం మోక్షం చ యా వేత్తి బుద్ధిః సా పార్థ సాత్త్వికీ|| 18-30	తేటగీతి . మంచి చెడుగుల మది విభాగించు నేర్పు , బంధ మోక్షమ్ములును , భయాభయము లరయు విజ్ఞతయు , యుక్త కార్య వివేచనమ్ము నెఱపు బుద్ధియె , సాత్త్విక సరణి గనుమ , ౨౭	ఓ అర్జునా ! ఏ బుద్ధి ధర్మమందు ప్రవృత్తిని ( లేక ప్రవృత్తిమార్గమగు కర్మమార్గమును ) , అధర్మమునుండి నివృత్తిని ( లేక నివృత్తిమార్గమగు సన్న్యాసమార్గమును ) , చేయదగుదానిని , చేయదగనిదానిని , భయమును , అభయమును , బంధమును మోక్షమును తెలుసుకొనుచున్నదో అట్టిబుద్ధి సాత్త్వికమైనది యగును .
అ. యయా ధర్మమధర్మం చ కార్యం చాకార్యమేవ చ| అయథావత్ప్రజానాతి బుద్ధిః సా పార్థ రాజసీ|| 18-31	కందము . కార్యా కార్య విచక్షణ , ధుర్యతఁ గనకుండ దుర్మదోద్ధతి గనుచున్ , పర్యాలోకన మెఱుగని చర్యల గను బుద్ధి , రాజసంబగు పార్థా ! ౨౮	ఓ అర్జునా ! ఏ బుద్ధిచేత మనుజుడు ధర్మమును , అధర్మమును చేయదగినదానిని , చేయరానిదానిని , ఉన్నదియున్నట్లుగాక ( మఱియొక విధముగ , పొరపాటుగ ) తెలిసికొనుచున్నాడో ఆ బుద్ధి రాజసబుద్ధియై యున్నది .
అ. అధర్మం ధర్మమితి యా మన్యతే తమసావృతా| సర్వార్థాన్విపరీతాంశ్చ బుద్ధిః సా పార్థ తామసీ|| 18-32	కందము . ధర్మము నధర్మమ్మని , దుర్మేధనుఁ గనుచు , సకల దురిత క్రియలన్ ధర్మమను యెంచు బుద్ధిని , ధర్మ సుతానుజ ! యెఱుంగు , తామస మనుచున్ . ౨౯	ఓ అర్జునా ! ఏ బుద్ధి అవివేకముచేత కప్పబడినదై అధర్మమును ధర్మమనియెంచునో , మఱియు సమస్తపదార్థములను విరుద్ధములుగా తలంచునో , అట్టి బుద్ధి తామస బుద్ధియై యున్నది .
అ. ధృత్యా యయా ధారయతే మనఃప్రాణేన్ద్రియక్రియాః| యోగేనావ్యభిచారిణ్యా ధృతిః సా పార్థ సాత్త్వికీ|| 18-33	కందము . చలనమ్మెఱుగని ధృతి , ని శ్చలతను సకలేంద్రియములు స్వాధీనములై , వలయునటు నిలువరింపఁగఁ గల ధృతిఁ దెలియనగు సాత్త్వికంబని పార్థా ! ౩౦	ఓ అర్జునా ! చలింపని ( విషయములందు ప్రవర్తింపని ) ఏ ధైర్యముతో గూడినవాడై మనసుయొక్కయు , ప్రాణముయొక్కయు , ఇంద్రియములయొక్కయు క్రియలను యోగసాధనచేత ( విషయములనుండి త్రిప్పి ఆత్మధ్యానమున , లేక శాస్త్రోక్తమార్గమున ) నిలువబెట్టుచున్నాడో , అట్టి ధైర్యము సాత్త్వికమైనది .
అ. యయా తు ధర్మకామార్థాన్ ధృత్యా ధారయతేऽర్జున ! | ప్రసఙ్గేన ఫలాకాఙ్క్షీ ధృతిః సా పార్థ రాజసీ|| 18-34	కందము . నాలుగు పురుషార్థములన్ , నాలవదగు మోక్షము వినా త్రివిధములన్ , గ్రోలి , మహోత్కర్షమునన్ దూలెడు ధృతి , రాజసమ్ముతో నిబిడమ్మౌ , ౩౧	ఓ అర్జునా ! ఏ ధైర్యముచేత మనుజుడు ఫలాపేక్ష గలవాడై ధర్మమును , అర్థమును , కామమును మిగుల యాసక్తితో అనుష్ఠించుచుండునో , అట్టి ధైర్యము రాజసమై యున్నది .
అ. యయా స్వప్నం భయం శోకం విషాదం మదమేవ చ| న విముఞ్చతి దుర్మేధా ధృతిః సా పార్థ తామసీ|| 18-35	తేటగీతి . భయము , శోకమ్ము , మదము , స్వప్నములు గనుచు నెపుడు దురపిల్లు దుర్మేధ ధృతి , కిరీటి ! తామసగుణ ప్రధానమై తనరుచుండు , నిదుర సుఖముగ గనుచుండు మదిని నెపుడు . ౩౨	ఓ అర్జునా ! ఏబుద్ధిచేత దుర్బుద్ధియగు మనుజుడు నిద్రను , భయమును , దుఃఖమును , సంతాపమును (దిగులును ) , మదమును విడువకయుండునో , అట్టి ధైర్యము తామసమై యున్నది .
అ. సుఖం త్విదానీం త్రివిధం శృణు మే భరతర్షభ| అభ్యాసాద్రమతే యత్ర దుఃఖాన్తం చ నిగచ్ఛతి|| 18-36	తేటగీతి . దుఃఖ జాలమ్ము లెల్లనుఁ దొలగిపోవ , నే సుఖమ్మునుఁ గోరెడు నా సుఖమ్ము , త్రివిధ రూపమ్ములై యనుభవము గాంచు ; పురుషుఁ డభ్యాస వశుఁడౌచు నెఱిగి కొనును . ౩౩	భరతకుల శ్రేష్ఠుడవగు ఓ అర్జునా ! దేనియొక్క అభ్యాసముచే మనుజుడు ఆనందము నొందుచుండునో , దుఃఖశాంతినిగూడ లెస్సగ బడయుచుండునో , అట్టి సుఖ మిపుడు మూడు విధములుగా నాచే తెలియబడుచున్నది .వినుము --
అ. యత్తదగ్రే విషమివ పరిణామేऽమృతోపమమ్| తత్సుఖం సాత్త్వికం ప్రోక్త మాత్మబుద్ధిప్రసాదజమ్|| 18-37	తేటగీతి . తొలుత కష్టమ్ముగాఁ దోచి , తుదకు నమృత తుల్యమై , స్వీయబుద్ధినిఁ దోగు సుఖము , సాత్త్విక గుణ ప్రధానమ్ము , సవ్యసాచి ! నిరతి శయమగు సుఖమది , నిర్మలమ్ము , ౩౪	ఏ సుఖము ప్రారంభమునందు విషమువలెను , పర్యవసానమందు అమృతమును బోలినదిగను నుండునో , తన బుద్ధియొక్క నిర్మలత్వముచే గలుగునట్టి ఆ సుఖము సాత్త్వికమని చెప్పబడినది.
అ. విషయేన్ద్రియసంయోగా ద్యత్తదగ్రేऽమృతోపమమ్| పరిణామే విషమివ తత్సుఖం రాజసం స్మృతమ్|| 18-38	తేటగీతి . అమృత తుల్యమగుచు , నవల విషప్రాయ మగుచు , సంకటముల కాకరమ్ము లౌ , సుఖమ్ము లింద్రియారామజనితముల్ , రాజసములు పాండు రాజ తనయ ! ౩౫	ఏ సుఖము విషయేంద్రియసంబంధమువలన మొదట అమృతమును బోలియు , పర్యవసానమందు ( అనుభవానంతరమున ) విషమువలె నుండుచున్నదో అట్టి సుఖము రాజసమని చెప్పబడినది .
అ. యదగ్రే చానుబన్ధే చ సుఖం మోహనమాత్మనః| నిద్రాలస్యప్రమాదోత్థం తత్తామసముదాహృతమ్|| 18-39	కందము . సోమరిపోతు తనమ్మున , మైమరపున నెల్ల యపుడు మత్తిలు సుఖమున్ , వ్యామోహ నిద్ర జనితము , తామస సుఖ మనుచు దెలియ దగును , కిరీటీ ! ౩౬	నిద్ర , సోమరితనము , ప్రమత్తత - అనువానివలన బుట్టినదై , ఏ సుఖము ఆరంభమందును , అంతమందును ( అనుభవించిన మీదటను ) తనకు మోహమును ( అజ్ఞానమును , భ్రమను ) గలుగజేయుచున్నదో అది తామససుఖమని చెప్పబడినది .
అ. న తదస్తి పృథివ్యాం వా దివి దేవేషు వా పునః| సత్త్వం ప్రకృతిజైర్ముక్తం యదేభిః స్యాత్త్రిభిర్గుణైః|| 18-40	కందము . పలు మాట లేల త్రిజగం బుల నున్న సమస్త వస్తువుల్ త్రిగుణములౌ ; తలదన్న నేరవా గుణ కలితములే గాని , వేరుగావు , కిరీటీ ! ౩౭	ప్రకృతి ( మాయ ) నుండి పుట్టినవగు ఈ మూడుగుణములతో గూడియుండని వస్తు వీ భూలోకమునగాని , స్వర్గమందుగాని , దేవతలయందుగాని , ఎచటను లేదు .
అ. బ్రాహ్మణక్షత్రియవిశాం శూద్రాణాం చ పరన్తపబ్వ్ ! | కర్మాణి ప్రవిభక్తాని స్వభావప్రభవైర్గుణైః|| 18-41	తేటగీతి . ప్రకృతి జనితమ్ములగు గుణ క్రమము వడయు కర్మల విధానమున , విభాగమ్ముఁ గాంచి ; బ్రాహ్మణ క్షాత్ర వైశ్య శూద్రాళి చెలగు నిజ గుణమ్ముల కనువగు నీతిఁ దవిలి . ౩౮	శత్రువులను తపింపజేయు ఓ అర్జునా ! బ్రాహ్మణ , క్షత్రియ , వైశ్య , శూద్రులకు వారివారి ( జన్మాంతర సంస్కారము ననుసరించిన ) స్వభావము ( ప్రకృతి ) వలన పుట్టిన గుణములనుబట్టి కర్మలు వేఱు వేఱుగ విభజింపబడినవి .
అ. శమో దమస్తపః శౌచం క్షాన్తిరార్జవమేవ చ| జ్ఞానం విజ్ఞానమాస్తిక్యం బ్రహ్మకర్మ స్వభావజమ్|| 18-42	తేటగీతి . దమము , శమము , తపము , శుచి త్వము , లార్జవ , శాస్త్ర నియతి , తాలిమి , విజ్ఞా నము , మొదలగు నైజ గుణ క్రమ కర్మలు బ్రహ్మజాతి కర్మ లనఁబడున్ . ౩౯	అంతరింద్రియ నిగ్రహము ( మనోనిగ్రహము ) , బాహ్యేంద్రియ నిగ్రహము , తపస్సు , శుచిత్వము , ఋజుమార్గవర్తనము , శాస్త్రజ్ఞానము , అనుభవజ్ఞానము , దైవమందు గురువునందు , శాస్త్రమందు నమ్మకము గలిగియుండుట స్వభావమువలన పుట్టిన బ్రాఙ్మణకర్మయై యున్నది .
అ. శౌర్యం తేజో ధృతిర్దాక్ష్యం యుద్ధే చాప్యపలాయనమ్| దానమీశ్వరభావశ్చ క్షాత్రం కర్మ స్వభావజమ్|| 18-43	కందము . అని వెన్నుఁ జూపకుండుట , యనిశమ్మును దైవ భావ , మర్థి జనుల మ న్నన సేయుట , శౌర్య ధృతియు , ననువగు గుణకర్మ క్షత్రియాళికి బార్థా ! ౪౦	శూరత్వము , తేజస్సు , కీర్తి , ప్రతాపము , ధైర్యము , సామర్థ్యము , యుద్ధమునందు పాఱిపోకుండుట , దానము ( ధర్మపూర్వక ) , ప్రజాపరిపాలనాశక్తి , ( శాసకత్వము ) - ఇయ్యవి స్వభావమువలన పుట్టిన క్షత్రియధర్మమై యున్నది .
అ. కృషిగోరక్ష్యవాణిజ్యం వైశ్యకర్మ స్వభావజమ్| పరిచర్యాత్మకం కర్మ శూద్రస్యాపి స్వభావజమ్|| 18-44	తేటగీతి . కృషియు , గోరక్ష , వాణిజ్య , పృథుల కర్మ వైశ్యులకు నైజమగు కర్మలౌ కిరీటి ! సకల జనులకు బరిచర్య , సంఘసేవ శూద్రులకు నైజకర్మ , యశోవిశాల ! ౪౧	వ్యవసాయము , గోసంరక్షణము , వర్తకము వైశ్యునకు స్వభావజనితములగు కర్మలై యున్నవి . అట్లే సేవారూపమైన కర్మము శూద్రులకు స్వభావసిద్ధమై యున్నది .
అ. స్వే స్వే కర్మణ్యభిరతః సంసిద్ధిం లభతే నరః| స్వకర్మనిరతః సిద్ధిం యథా విన్దతి తచ్ఛృణు|| 18-45	ఆటవెలది . ఎవ్వరెవరి ధర్మ మేరీతి విధియింపఁ బడెనొ , యనుసరింప వలయు దాని ; స్వీయ కర్మనిరతినే యలవడి , చిత్త శుద్ధి నిడును , విను , విశుద్ధ చరిత ! ౪౨	తన తన స్వాభావిక కర్మమునం దాసక్తి ( శ్రద్ధ ) గల మనుజుడు జ్ఞానయోగ్యతారూపసిద్ధిని బొందుచున్నాడు . స్వకీయకర్మయం దాసక్తిగలవాడు జ్ఞానయోగ్యతారూపసిద్ధిని యెట్లు పడయగల్గునో దానిని చెప్పెదను వినుము .
అ. యతః ప్రవృత్తిర్భూతానాం యేన సర్వమిదం తతమ్| స్వకర్మణా తమభ్యర్చ్య సిద్ధిం విన్దతి మానవః|| 18-46	కందము . ఏమనుజుండు స్వధర్మము నీమమున స్వకర్మ నిరతి నెఱపఁ గలుగునో , యా మనుజుఁడె సర్వాంత ర్యామినిఁ గనఁ గల్గుఁ జిత్తమందు , సతంబున్ . ౪౩	ఎవనివలన ప్రాణులకు ఉత్పత్తి మొదలగు ప్రవర్తనము ( ప్రవృత్తి ) కలుగుచున్నదో , ఎవనిచేత ఈ సమస్త ప్రపంచము వ్యాపింపబడియున్నదో , అతనిని ( అట్టి పరమాత్మను ) , మనుజుడు స్వకీయ కర్మముచే నారాధించి జ్ఞానయోగ్యతారూపసిద్ధిని పొందుచున్నాడు .
అ. శ్రేయాన్స్వధర్మో విగుణః పరధర్మాత్స్వనుష్ఠితాత్||	కందము . పరధర్మములను లెస్సగ నెఱపంగాఁ గల్గు కంటె , నియమిత కర్మన్ నెరపవలె , దోషమయ్యును ; దరియంగా రావు పాపతతు లవ్వానిన్ . ౪౪	తనయొక్క ధర్మము ( తన అవివేకముచే ) గుణము లేనిదిగ కనబడినను ( లేక , అసంపూర్ణముగ అనుష్ఠింపబడినను ) చక్కగా అనుష్ఠింపబడిన ఇతరుల ధర్మముకంటె ( లేక , ఇతర ధర్మములకంటె ) శ్రేష్ఠమైనదే యగును . స్వభావముచే ఏర్పడిన ( తన ధర్మమునకు తగిన ) కర్మమును చేయుచున్నయెడల మనుజుడు పాపమును పొందనేరడు .
అ. స్వభావనియతం కర్మ కుర్వన్నాప్నోతి కిల్బిషమ్|| 18-47 సహజం కర్మ కౌన్తేయ ! సదోషమపి న త్యజేత్| సర్వారమ్భా హి దోషేణ ధూమేనాగ్నిరివావృతాః|| 18-48	చంపకమాల . తగదు స్వధర్మమున్ విడువఁ దప్పులు కుప్పలుఁ గాగఁ దోచినన్ , వెగటుఁ గనంగరాదు ; పృథివీ స్థలిగల్గు సమస్త ధర్మముల్ పొగ సెగ లట్లు సమ్మిళితముల్ సుమ ! కావున , స్వీయధర్మ మె న్నగ దురితాలవాల మయినన్ విడువంగనురాదు , ఫల్గునా ! ౪౫	ఓ అర్జునా ! స్వభావసిద్ధమగు కర్మము దోషయుక్తమైనను ( దృశ్య రూపమైనను , లేక , త్రిగుణాత్మకమైనను ) దానిని వదలరాదు . పొగచేత అగ్ని కప్పబడునట్లు సమస్తకర్మములును ( త్రిగుణములయొక్క ) దోషముచేత కప్పబడియున్నవి కదా.
అ. అసక్తబుద్ధిః సర్వత్ర జితాత్మా విగతస్పృహః| నైష్కర్మ్యసిద్ధిం పరమాం సంన్యాసేనాధిగచ్ఛతి|| 18-49	ఆటవెలది . విషయ వాంఛలుడిపి , విగతస్పృహుండయి , యింద్రియములను బిగియింప గలిగి , సకల కర్మలందు సంన్యాస భావమ్ము నింపి , సిద్ధి నధిగమింపఁ గలఁడు . ౪౬	సమస్త విషయములందును తగులుబాటునొందని ( అసక్తమగు ) బుద్ధిగలవాడును , మనస్సును జయించినవాడును , కోరికలు లేనివాడు నగు మనుజుడు సంగత్యాగముచే ( జ్ఞానమార్గముచే ) సర్వోత్కృష్టమైన నిష్క్రియాత్మస్థితిని బొందుచున్నాడు .
అ. సిద్ధిం ప్రాప్తో యథా బ్రహ్మ తథాప్నోతి నిబోధ మే| సమాసేనైవ కౌన్తేయ ! నిష్ఠా జ్ఞానస్య యా పరా|| 18-50	చంపకమాల . తనదు స్వధర్మ కర్మ నిరతం బొనరించి , పరాత్పరున్ బ్రపూ జన మొనరించు , నాతఁ డెటు జ్ఞాన సమృద్ధియుఁ జిత్తశుద్ధియున్ గని , పరమాత్మ తత్త్వమునుఁగాంచఁ గలాడొ , యెఱుంగఁ జెప్పెదన్ వినుము , సమాప్త , మియ్యది వివేక పథంబగు బ్రహ్మనిష్ఠకున్ . ౪౭	ఓ అర్జునా ! కర్మసిద్ధిని ( నిష్కామకర్మలచే చిత్తశుద్ధిని ) బడసినవాడు పరమాత్మ నేప్రకారముగ పొందగలడో ఆ విధమును మఱియు జ్ఞానముయొక్క శ్రేష్ఠమైననిష్ఠ ( లేక పర్యవసానము ) ఏది కలదో దానినిన్ని ( జ్ఞాననిష్ఠను , లేక జ్ఞాన పరాకాష్ఠను ) సంక్షేపముగ నావలన దెలిసికొనుము .
అ. బుద్ధ్యా విశుద్ధయా యుక్తో ధృత్యాత్మానం నియమ్య చ| శబ్దాదీన్విషయాంస్త్యక్త్వా రాగద్వేషౌ వ్యుదస్య చ|| 18-51 అ. వివిక్తసేవీ లఘ్వాశీ యతవాక్కాయమానసః| ధ్యానయోగపరో నిత్యం వైరాగ్యం సముపాశ్రితః|| 18-52 అ. అహంకారం బలం దర్పం కామం క్రోధం పరిగ్రహమ్| విముచ్య నిర్మమః శాన్తో బ్రహ్మభూయాయ కల్పతే|| 18-53	సీసము . ధృతి బుద్ధి బలముతో నింద్రియ విషయేచ్ఛ , బాహ్యశబ్దాదుల బందొనర్చి , ద్వంద్వమ్ములన్ సమాధానంబు నొందుచు , హర్షశోకాదుల నవలద్రోసి , త్రికరమ్ములను స్వీయ కరాంచిత మొనర్చి , సర్వ వైరాగ్యమ్ము సంతరించి , విజన స్థలంబున సంప్రీతిని వసియించి , అల్ప ఖాద్యమ్ముల నారగించి , తేటగీతి. క్రోధ కామ దర్పమ్ములుఁ గుదియఁ గట్టి , దేహ జీవితరక్తినిఁ దెగడి విడిచి , సర్వ కార్య కర్తృత్వమ్ము సంన్యసించి , శాంతిఁ గనుచుండు ధ్యానియై సంయముండు . ౪౮	అతినిర్మలమైన బుద్దితో గూడినవాడును , ధైర్యముతో మనస్సును నిగ్రహించువాడును , శబ్దస్పర్శాదివిషయములను విడిచిపెట్టువాడును , రాగద్వేషములను పరిత్యజించువాడును , ఏకాంతస్థలములందు నివసించువాడును , మితాహారమును సేవించువాడును , వాక్కును , శరీరమును , మనస్సును స్వాధీనము చేసికొనినవాడును , ఎల్లప్పుడును ధ్యానయోగతత్పరుడై యుండువాడును , వైరాగ్యమును లెస్సగ నవలంబించినవాడును , అహంకారమును, బలమును , ( కామక్రోధాది సంయుక్తమగు బలమును లేక మొండిపట్టును ) , డంబమును , కామమును ( విషయాసక్తిని ) , క్రోధమును , వస్తు సంగ్రహణమును , బాగుగా వదలివైచువాడును , మమకారము లేనివాడును , శాంతుడును అయియుండువాడు బ్రహ్మస్వరూపము నొందుటకు ( బ్రహ్మైక్యమునకు , మోక్షమునకు ) సమర్థుడగుచున్నాడు .
అ. బ్రహ్మభూతః ప్రసన్నాత్మా న శోచతి న కాఙ్క్షతి| సమః సర్వేషు భూతేషు మద్భక్తిం లభతే పరామ్|| 18-54	తేటగీతి. బ్రహ్మభావమ్ము నందిన పరమహంస , నిర్మల మనమ్ము గాంచి చింతింపడెపుడు ; కాంక్షి కాబోడు , తనవలెఁ గాంచు నిఖిల భూతతతి , నన్నె భక్తిని పూజసేయు . ౪౯	బ్రహ్మరూపమును (బ్రహ్మైక్యమును ) బొందినవాడు ( జీవన్ముక్తుడు ) , నిర్మలమైన ( ప్రశాంతమైన ) మనస్సుగలవాడు నగు మనుజుడు దేనిని గూర్చియు దుఃఖింపడు . దేనిని కోరడు . సమస్త ప్రాణులందును సమబుద్ధిగలవాడై ( వానిని తనవలనే చూచుకొనుచు ) నాయందలి ఉత్తమ భక్తిని పొందుచున్నాడు .
అ. భక్త్యా మామభిజానాతి యావాన్యశ్చాస్మి తత్త్వతః| తతో మాం తత్త్వతో జ్ఞాత్వా విశతే తదనన్తరమ్|| 18-55	తేటగీతి . నిత్య భక్తి యుతుండయి , నిరుపమాన మౌ , మదీయ సత్త్వ రూపాది మహిమ లెఱిగికొని , బాగుగా గుఱు తెఱింగి , నన్నె పొందెడు , నదియె జ్ఞానమున కవధి . ౫౦	భక్తి చేత మనుజుడు ' నేనెంతటివాడనో , ఎట్టివాడనో ' యథార్థముగ తెలిసికొనుచున్నాడు . ఈ ప్రకారముగ నన్ను గూర్చి వాస్తవముగా నెఱిఁగి అనంతరము నాయందు ప్రవేశించుచున్నాడు .
అ. సర్వకర్మాణ్యపి సదా కుర్వాణో మద్వ్యపాశ్రయః| మత్ప్రసాదాదవాప్నోతి శాశ్వతం పదమవ్యయమ్|| 18-56	తేటగీతి . సర్వకర్మలు నాకయి నిర్వహించి , కర్మయోగియు నిష్కామ కర్మఁ జేసి , నాయనుగ్రహా వాప్తిని నన్నె బొందు నన్యయంబగు నా పథం బఱసి , తుదకు ౫౧	సమస్త కర్మములను ఎల్లప్పుడును చేయుచున్నవాడైనను కేవలము నన్నే ఆశ్రయించువాడు ( శరణుబొందువాడు ) నా యనుగ్రహము వలన నాశరహితమగు శాశ్వత మోక్షపదమును పొందుచున్నాడు .
అ. చేతసా సర్వకర్మాణి మయి సంన్యస్య మత్పరః| బుద్ధియోగముపాశ్రిత్య మచ్చిత్తః సతతం భవ|| 18-57	కందము . నా కొఱకు కర్మఁ జేయుచు , నా కొఱకే ఫలము లర్పణం బొనరింపన్ , నాకృపను సద్వివేకము , నీ కొదవెడు ; నన్నె నిల్పు నీ చిత్తమునన్ . ౫౨	సమస్త కర్మములను ( కర్మఫలములను ) వివేకయుక్తమగు బుద్ధిచేత నాయందు సమర్పించి , నన్నే పరమప్రాప్యముగ నెంచినవాడవై చిత్తైకాగ్రతతోగూడిన తత్త్వవిచారణను ( లేక ధ్యానయోగమును ) అవలంబించి ఎల్లప్పుడు నాయందే చిత్తమును నిల్పుము .
అ. మచ్చిత్తః సర్వదుర్గాణి మత్ప్రసాదాత్తరిష్యసి| అథ చేత్త్వమహంకారా న్న శ్రోష్యసి వినఙ్క్ష్యసి|| 18-58	కందము . నా చిత్తగతుఁడవైన , ని కే చెడుగును గాననేర విసుమంతయు ; నీ వా చొప్పుఁగాక యెగసిన , నీచమ్మగు దుర్గతిన్ గణింతువు , పార్థా ! ౫౩	నాయందు చిత్తమును జేర్చినవాడవైతివేని నా యనుగ్రహమువలన సమస్త సాంసారిక దుఃఖములను దాటగలవు . అట్లుగాక అహంకారమువలన నా యీ వాక్యములను వినకుందువేని చెడిపోదువు .
అ. యదహంకారమాశ్రిత్య న యోత్స్య ఇతి మన్యసే|||	కందము . దురహంకారము రేకె త్తి రణం బొనరింప ననుచు దెగడి పలికినన్ , పరతంత్రుఁడవై , ప్రకృతికి దురపిల్లుచుఁ దుదకు , కత్తి దూసెద వనిలోన్ . ౫౪	ఒకవేళ అహంకారము నవలంబించి ' నేను యుద్ధము చేయను ' అని నీవు తలంచెదవేని అట్టి నీ ప్రయత్నము వ్యర్థమైనదియే అగును.
అ. మిథ్యైష వ్యవసాయస్తే ప్రకృతిస్త్వాం నియోక్ష్యతి|| 18-59 అ. స్వభావజేన కౌన్తేయ ! నిబద్ధః స్వేన కర్మణా| కర్తుం నేచ్ఛసి యన్మోహా త్కరిష్యస్యవశోపి తత్|| 18-60||	తేటగీతి. ఎముక రక్తమ్ములన్ బ్రవహించు క్షాత్ర గుణము నైజమ్ము విదిలించు కొనఁగ లేవు ; కుపిత మోహమ్ములను కొట్టుకొనుచుఁ దుదకు , యిచ్ఛ లేకున్న ననికి దూకెదవు , సుమ్ము ! ౫౫	( ఏలయనిన ) నీ ( క్షత్రియ ) స్వభావమే నిన్ను ( యుద్ధమున ) నియోగింపగలదు . ఓ అర్జునా ! స్వభావము ( పూర్వజన్మ సంస్కారము ) చే గలిగిన ( ప్రకృతిసిద్ధమైన ) నీయొక్క కర్మముచే లెస్సగ బంధింపబడినవాడవై దేనిని చేయుటకు అవివేకమున నిచ్చగించకున్నావో దానిని పరాధీనుడవై ( కర్మాధీనుడవై ) తప్పక చేసియే తీరుదువు .
అ. ఈశ్వరః సర్వభూతానాం హృద్దేశేऽర్జున తిష్ఠతి| భ్రామయన్సర్వభూతాని యన్త్రారూఢాని మాయయా|| 18-61	ఉత్పలమాల . ఏను సమస్త భూతతతి హృత్కమలాంతరమందు నుందు , నీ ప్రాణుల యంత్రముల్ పగిది బల్మరు నైజ గుణక్రమమ్ములన్ బూని , శివమ్ము లెత్తఁగఁ బ్రమోహితులై నటియింపఁ జేయుదున్ ; గాన , మదీయ మాయలకుఁ గట్టడులై వసియింతు రెప్పుడున్ . ౫౬	ఓ అర్జునా ! జగన్నియామకుడు పరమేశ్వరుడు ( అంతర్యామి ) మాయచేత సమస్తప్రాణులను యంత్రము నారోహించినవారినివలె ( కీలుబొమ్మలనువలె ) త్రిప్పుచు సమస్త ప్రాణులయొక్క హృదయమున వెలయుచున్నాడు .
అ. తమేవ శరణం గచ్ఛ సర్వభావేన భారత| తత్ప్రసాదాత్పరాం శాన్తిం స్థానం ప్రాప్స్యసి శాశ్వతమ్|| 18-62	తేటగీతి. నన్నె సకలమ్ముగా మననమొనర్చి , నాదు శరణమ్ము నొందు మనారతమ్ము ; నా యనుగ్రహా వాప్తియై నా పథమ్ము , శాశ్వతానంద మొందుచు , శాంతిఁగనెదు . ౫౭	ఓ అర్జునా ! సర్వవిధముల ఆ ( హృదయస్థుడగు ) ఈశ్వరునే శరణుబొందుము . ఆతని యనుగ్రహముచే సర్వోత్తమమగు శాంతిని , శాశ్వతమగు మోక్షపదవిని నీవు పొందగలవు .
అ. ఇతి తే జ్ఞానమాఖ్యాతం గుహ్యాద్గుహ్యతరం మయా| విమృశ్యైతదశేషేణ యథేచ్ఛసి తథా కురు|| 18-63	తేటగీతి. గుహ్యములలోన పరమ నిగూఢ మెల్ల , జెప్పినాడను ; ఇక విమర్శించు కొనుము , చేయవలసిన దెద్ది , నిషిద్ధ మెద్ది ! ఎఱిగి కొంచు , యథేచ్ఛను నేగుమయ్య ! ౫౮	ఈ విధముగ రహస్యము లన్నిటికంటెను పరమరహస్యమైనట్టి జ్ఞానమును ( గీతాశాస్త్రము ) నేను నీకు జెప్పితిని . దీనినంతను బాగుగ విచారణచేసి తదుపరి నీ కెట్లిష్టమో అట్లాచరింపుము .
అ. సర్వగుహ్యతమం భూయః శృణు మే పరమం వచః| ఇష్టోऽసి మే దృఢమితి తతో వక్ష్యామి తే హితమ్|| 18-64	తేటగీతి. పిన్ననాటి సఖుడవు , ప్రియతముఁడవు, యిష్టుఁడవు గాన , మఱల వచింతు వినుము ; సర్వ గుహ్యతమమ్మగు సారమెల్ల , నీ హితంబును గోరి కౌంతేయ ! దీని . ౫౯	ఓ అర్జునా ! రహస్యములన్నిటిలోను పరమరహస్యమైనదియు , శ్రేష్ఠమైనదియునగు నా వాక్యమును మఱల వినుము . ( ఏలయనిన ) నీవు నాకు మిక్కిలి ఇష్టుడవు . ఇక్కారణమున నీ యొక్క హితమును గోరి మఱల చెప్పుచున్నాను .
అ. మన్మనా భవ మద్భక్తో మద్యాజీ మాం నమస్కురు| మామేవైష్యసి సత్యం తే ప్రతిజానే ప్రియోऽసి మే|| 18-65	కందము . నాయందె మనము నించుము ; నాయందే భక్తి నిలుపు ; నాకై కర్మల్ జేయుము ; సతత మ్మావల నాయందే యుందు వెపుడు , నాకుఁ బ్రియుడవై . ౬౦	నాయందు మనస్సునుంచుము , నా యెడల భక్తి కలిగియుండుము , నన్నారాధింపుము , నాకు నమస్కరింపుము . అట్లు కావించెదవేని నీవు నన్నే పొందగలవు . నీవు నాకిష్టుడవైయున్నావు . కాబట్టి యథార్థముగా ప్రతిజ్ఞ చేసి చెప్పుచున్నాను .
అ. సర్వధర్మాన్పరిత్యజ్య మామేకం శరణం వ్రజ| అహం త్వా సర్వపాపేభ్యో మోక్షయిష్యామి మా శుచః|| 18-66	చంపకమాల. విడువుము , ధర్మ మర్మపు వివేక విచక్షణ లెల్ల ; నీవు నా యడుగుల నాశ్రయంబుగను ; మన్నిట నన్ శరణంబు వేడు ; మే గడపెద , సర్వపాపములఁ గర్మల బంధములన్ విదల్తు ; గ వ్వడి ! దురపిల్ల బోకుమ , రవంతయు , నీ కభయమ్ము నిచ్చితిన్ . ౬౧	సమస్త ధర్మములను విడిచిపెట్టి నన్నొక్కనిమాత్రము శరణుబొందుము . నేను సమస్త పాపములనుండియు నిన్ను విముక్తునిగ జేసెదను .
అ. ఇదం తే నాతపస్కాయ నాభక్తాయ కదాచన| న చాశుశ్రూషవే వాచ్యం న చ మాం యోऽభ్యసూయతి|| 18-67	ఉత్పలమాల . తగదు వచింప గీతను, వృథాయగు భక్తులు కాని వారికిన్, తగదు, తపోవిహీనులనుదగ్గర జేరగ నీయరాదు, బొ త్తుగ వచియింప రాదల మదోన్మద మానసులౌచు నన్న సూ య గతిని జూచువారలకు, నార్యుల శిక్షణ లేనివారికిన్ . ౬౨	నీకు బోధింపబడిన ఈ గీతాశాస్త్రమును తపస్సు లేనివానికిగాని , భక్తుడు కానివానికిగాని , వినుట కిష్టము లేనివానికిగాని ( లేక గురుసేవచేయనివానికిగాని ) , నన్ను దూషించువానికిగాని ( లేక , నా యెడల అసూయజెందువానికిగాని ) ఎన్నడును చెప్పదగినది కాదు .
అ. య ఇదం పరమం గుహ్యం మద్భక్తేష్వభిధాస్యతి| భక్తిం మయి పరాం కృత్వా మామేవైష్యత్యసంశయః|| 18-68	కందము . గీతార్థ సంప్రదాయము , వ్రాతల , వ్యాఖ్యలనుఁ దెల్పు వారలు సతమున్ నాతుల్య భావ గరిమన్ పూతూత్ములఁ గాంచి నన్నె బొందెదరు జుమా ! ౬౩	ఎవడు అతిరహస్యమైన గీతాశాస్త్రమును నా భక్తులుకు చెప్పునో అట్టివాడు నాయందుత్తమ భక్తి గలవాడై , సంశయరహితుడై ( లేక , నిస్సందేహముగ ) నన్నే పొందగలడు .
అ. న చ తస్మాన్మనుష్యేషు కశ్చిన్మే ప్రియకృత్తమః| భవితా న చ మే తస్మా దన్యః ప్రియతరో భువి|| 18-69	కందము . గీతాచార్యుని కంటెను ప్రీతిని నొనగూర్చువాఁడు పృథివిని లే ; డీ గీతా రహస్య వేదియె , చేతోముద మొదవ జేయు , సిద్ధము నాకున్ . ౬౪	మనుజులలో అట్టివానికంటె నాకు మిక్కిలి ప్రియము నొనర్చువాడెవడును లేడు . మఱియు నాకు మిక్కిలి ఇష్టుడైనవాడు ఈ భూలోకమున మఱియొకడు కలుగబోడు .
అ. అధ్యేష్యతే చ య ఇమం ధర్మ్యం సంవాదమావయోః| జ్ఞానయజ్ఞేన తేనాహ మిష్టః స్యామితి మే మతిః|| 18-70	కందము . మన యిరువుర సంవాద మ్మనయము పఠియింపఁ గల్గునట్టి సుజను , నే ననితర వాత్సల్యమునన్ గను చుండెద , ననుచుఁ దెలియగా నగు పార్థా ! ౬౫	ఎవడు ధర్మయుక్తమైన ( లేక , ధర్మస్వరూపమేయగు ) మన యిరువురి ఈ సంభాషణమును అధ్యయనము చేయునో అట్టివానిచే జ్ఞానయజ్ఞముచేత నేనారాధింపబడినవాడ నగుదునని నా నిశ్చయము .
అ. శ్రద్ధావాననసూయశ్చ శృణుయాదపి యో నరః| సోऽపి ముక్తః శుభాఁల్లోకాన్ ప్రాప్నుయాత్పుణ్యకర్మణామ్|| 18-71	తేటగీత . శ్రద్ధ గీతను వినువారు , సవ్యసాచి ! పాపముల నుండి ముక్తులై , వారు కూడ పుణ్య కర్మలఁ జేసెడి పూజ్యులరుగు లోకములకుఁ బోయెదరు , సుశ్లోక చరిత ! ౬౬	ఏ మనుజుడు శ్రద్ధతో కూడినవాడును , అసూయ లేనివాడునునై ఈ గీతాశాస్త్రమును వినునో , అట్టివాడును పాపవిముక్తుడై పుణ్యకార్యములను చేసినవారియొక్క పుణ్యలోకములను పొందును .
అ. కచ్చిదేతచ్ఛ్రుతం పార్థ ! త్వయైకాగ్రేణ చేతసా| కచ్చిదజ్ఞానసమ్మోహః ప్రనష్టస్తే ధనఞ్జయ|| 18-72	కందము . వింటివె యేకాగ్రత , మొద లంటఁగ నీ శాస్త్రమున్ , రహస్యము లెల్లన్ ; గంటివె సుజ్ఞానము , తుద లంటగ నజ్ఞానమోహ మడుగంటినదే ? ౬౭	ఓ అర్జునా ! నా యీ బోధను నీవు ఏకాగ్రమనస్సుతో వింటివా ? అజ్ఞానజనితమగు నీయొక్క భ్రమ ( దానిచే ) సంపూర్ణముగా నశించినదా ?
అర్జున ఉవాచ| అ. నష్టో మోహః స్మృతిర్లబ్ధా త్వత్ప్రసాదాన్మయాచ్యుత| స్థితోऽస్మి గతసన్దేహః కరిష్యే వచనం తవ|| 18-73	అర్జును వాక్యము . కందము. నీ కృపను వింటి సర్వము , చీకటి దుర్మోహ మడగె , స్మృతి లభియించెన్ ; చే కొంచు , శిరము దాల్చెద వాకొన్న విధంబు నడచువాఁడ , ముకుందా ! ౬౮	అర్జునుడు చెప్పెను . ఓ శ్రీ కృష్ణా ! నీయనుగ్రహమువలన నాయజ్ఞానము నశించినది . జ్ఞానము ( ఆత్మస్మృతి ) కలిగినది . సంశయములు తొలగినవి . ఇక నీ యాజ్ఞను నెరవేర్చెదను .
సఞ్జయ ఉవాచ| అ. ఇత్యహం వాసుదేవస్య పార్థస్య చ మహాత్మనః| సంవాదమిమమశ్రౌష మద్భుతం రోమహర్షణమ్|| 18-74	సంజయ వాక్యము . కందము. పరమ పవిత్రంబగు నీ హరి నర సంవాదముల్ స్వయంబుగ వింటిన్ , గరు పొడచు నద్భుతంబగు నరకేశవ వాదముల్ వినంగ నరేశా ! ౬౯	సంజయుడు చెప్పెను . ఓ ధృతరాష్ట్రమహారాజా ! ఈ ప్రకారముగా నేను శ్రీకృష్ణునియొక్కయు , మహాత్ముడగు అర్జునునియొక్కయు ఆశ్చర్యకరమైనట్టియు , పులకాంకురమును కలుగజేయునదియు నగు ఈ సంభాషణమును వింటిని .
అ. వ్యాసప్రసాదాచ్ఛ్రుతవా నేతద్గుహ్యమహం పరమ్| యోగం యోగేశ్వరాత్కృష్ణా త్సాక్షాత్కథయతః స్వయమ్|| 18-75	కందము . హరి పలుకులన్ స్వయమ్ముగ దరి నిల్చి వినంగ గల్గె ధన్యుఁడ నైతిన్ ; పరమ రహస్యం బెరిగితి , వరదుండౌ వ్యాసు గృపను , పౌరవ ముఖ్యా ! ౭౦	శ్రీ వేదవ్యాస మహర్షి యొక్క అనుగ్రహమువలన , నేను అతిరహస్యమైనదియు , మిగుల శ్రేష్ఠమైనదియు నగు ఈ యోగశాస్త్రమును స్వయముగనే అర్జునునకు చెప్పుచున్న యోగేశ్వరుడగు శ్రీకృష్ణునివలన ప్రత్యక్షముగా ( నేరుగా ) వింటిని .
అ. రాజన్సంస్మృత్య సంస్మృత్య సంవాదమిమమద్భుతమ్| కేశవార్జునయోః పుణ్యం హృష్యామి చ ముహుర్ముహుః|| 18-76 అ. తచ్చ సంస్మృత్య సంస్మృత్య రూపమత్యద్భుతం హరేః| విస్మయో మే మహాన్ రాజన్ ! హృష్యామి చ పునః పునః|| 18-77	కందము . నర కేశవ సంవాదము స్మరియించు కొలంది , నాకు సంతస మొదవున్ ; హరి యత్యద్భుత రూపము స్మరియింప , స్మరింప రిచ్చ ; సంతస మొదవున్ . ౭౧	ఓ ధృతరాష్ట్రమహారాజా ! ఆశ్చర్యకరమైదియు , పావనమైనదియు , ( లేక పుణ్యదాయకమైనదియు ) నగు కృష్ణార్జునులయొక్క ఈ సంభాషణమును తలంచి తలంచి మాటిమాటికి ఆనందమును బొందుచున్నాను --ఓ ధృతరాష్ట్రమహారాజా ! శ్రీకృష్ణమూర్తియొక్క మిగుల ఆశ్చర్యకరమైన ఆ విశ్వరూపమును తలంచి తలంచి నాకు మహదాశ్చర్యము కలుగుచున్నది . మఱియు ( దానిని తలంచుకొని ) మాటిమాటికిని సంతోషమును బొందుచున్నాను .
అ. యత్ర యోగేశ్వరః కృష్ణో యత్ర పార్థో ధనుర్ధరః| తత్ర శ్రీర్విజయో భూతి ర్ధ్రువా నీతిర్మతిర్మమ|| 18-78	కందము . ఎచ్చట యోగీశ్వర హరి , యెచ్చట గాండీవి యుందు రేక ముఖులు రై , లచ్చి , విభూతి , జయోన్నతు లచ్చోటనె యుండు సకలమంచుఁ దలంతున్ . ౭౨	ఎచట యోగేశ్వరుడగు శ్రీకృష్ణుడున్ను , ఎచట ధనుర్ధారియగు అర్జునుడున్ను ఉందురో అచట సంపదయు , విజయమున్ను , ఐశ్వర్యమున్ను , దృఢమగు నీతియు ఉండునని నా యభిప్రాయము .
ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే మోక్షసంన్యాసయోగో నామ అష్టాదశోऽధ్యాయః|| 18 ||	ఓమ్ తత్ సత్ ఇట్లు శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రిచే యనువదింపబడిన శ్రీగీతామృత తరంగిణి యందలి శ్రీ మోక్ష సంన్యాసయోగమను అష్టాదశ తరంగముసర్వము సంపూర్ణము . శ్రీ కృష్ణ పరబ్రహ్మార్పణమస్తు .	ఇది శ్రీ వేదవ్యాసముని విరచితమైనదియు , నూఱువేల శ్లోకములు గలదియును , ఛందోబద్ధమైనదియునగు శ్రీ మహాభారతమున భీష్మపర్వమునగల ఉపనిషత్ప్రతిపాదకమును , బ్రహ్మవిద్యయు , యోగశాస్త్రమును , శ్రీకృష్ణార్జున సంవాదమును నగు శ్రీ భగవద్గీతలందు మోక్షసన్న్యాసయోగమను పదునెనిమిదవ అధ్యాయము సంపూర్ణము.
ఓం శాంతాకారం భుజగశయనం పద్మనాభం సురేశమ్| విశ్వాధారం గగనసదృశం మేఘవర్ణం శుభాఙ్గమ్| లక్ష్మీకాన్తం కమలనయనం యోగిభిర్ధ్యానగమ్యమ్| వన్దే విష్ణుం భవభయహరం సర్వలోకైకనాథమ్||

శ్రద్ధాత్రయవిభాగ యోగము

శ్రీమద్భగవద్గీతా (మూల శ్లోకములు)	శ్రీ గీతామృత తరంగిణి(తెలుగు పద్యములు) శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రి (1948-1952)	గీతా మకరందము(తెలుగు తాత్పర్యము) శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరి స్వామి, శ్రీ శుకబ్రహ్మాశ్రమము కాళహస్తి(1979)
అర్జున ఉవాచ| అనుష్టుప్ . యే శాస్త్రవిధిముత్సృజ్య యజన్తే శ్రద్ధయాన్వితాః| తేషాం నిష్ఠా తు కా కృష్ణ ! సత్త్వమాహో రజస్తమః|| 17-1	అర్జును వాక్యము . తేటగీతి . శాస్త్రము నెఱుఁగఁ జాలక , శ్రద్ధ గలిగి , ఇష్ట దేవతలను భజియించు వాని శ్రద్ధ యెట్టిదొ చెప్పుమా , సారసాక్ష ! సత్త్వము , రజంబొ , తమమొ విస్పష్టముగను . ౧	అర్జును డడిగెను . ఓ కృష్ణా ! ఎవరు శాస్త్రోక్తవిధానమును విడిచిపెట్టి శ్రద్ధతో గూడుకొని పూజాదుల నొనర్తురో వారియొక్క స్థితి సాత్త్వికమా , లేక రాజసమా , లేక తామసమా ? ఏదియై యున్నది ?
శ్రీభగవానువాచ| అనుష్టుప్ . త్రివిధా భవతి శ్రద్ధా దేహినాం సా స్వభావజా| సాత్త్వికీ రాజసీ చైవ తామసీ చేతి తాం శృణు|| 17-2	శ్రీ భగవానుల వాక్యము . తేటగీతి . త్రివిధమగు శ్రద్ధ బరగు శరీరధారు లైన వారికి నైజమై కానుపించు , సత్త్వము , రజమ్ము , తమ మన , సవ్యసాచి ! వినుము త్రివిధము లుగ్గడింతును , కిరీటి ! ౨	శ్రీ భగవంతుడు చెప్పెను . ప్రాణులయొక్క స్వభావముచే ( పూర్వజన్మ సంస్కారముచే ) గలిగిన ఆ శ్రద్ధ సాత్త్వికమనియు , రాజసమనియు , తామసమనియు మూడు విధములుగా నగుచున్నది . దానిని గూర్చి వినుము .
అ. సత్త్వానురూపా సర్వస్య శ్రద్ధా భవతి భారత| శ్రద్ధామయోऽయం పురుషో యో యచ్ఛ్రద్ధః స ఏవ సః|| 17-3	తేటగీతి . ఎవనికెట్టి హృదంతరం బెసగుచున్న దట్టి శ్రద్ధయె వానికి బుట్టుచుండు ; నరుఁడు శ్రద్ధామయుండయి బరగుచుండు నెట్టి శ్రద్ధాన్వితున కట్టి వృత్తి యెసగు . ౩	ఓ అర్జునా ! సమస్త జీవులకును వారి వారి ( పూర్వజన్మ సంస్కారముతో గూడిన ) యంతఃకరణము ననుసరించి శ్రద్ధ ( గుణము , సంస్కారము ) కలుగుచున్నది . ఈ జీవుడు శ్రద్ధయే స్వరూపముగ కలిగియున్నాడు . ఎవడెట్టి శ్రద్ధ గలిగియుండునో అత డట్టి శ్రద్ధయే యగుచున్నాడు . ( అట్టి శ్రద్ధనే గ్రహించును ) ; తద్రూపుడే అయి యుండునని భావము .
అ. యజన్తే సాత్త్వికా దేవాన్ యక్షరక్షాంసి రాజసాః| ప్రేతాన్భూతగణాంశ్చాన్యే యజన్తే తామసా జనాః|| 17-4	తేటగీతి . సాత్త్వికులు దేవతల పూజ సలుపుచుంద్రు ; రాజసులు యక్ష రాక్షసులను భజింత్రు ; తామస గుణప్రధానులు దయ్యములను , ప్రేత గణముల బూజింత్రు ప్రీతి తోడ . ౪	సత్త్వగుణముగలవారు దేవతలను , రజోగుణము గలవారు యక్షులను , రాక్షసులను , తమోగుణముగలవారు భూతప్రేతగణములను పూజించుచున్నారు .
అ. అశాస్త్రవిహితం ఘోరం తప్యన్తే యే తపో జనాః| దమ్భాహంకారసంయుక్తాః కామరాగబలాన్వితాః|| 17-5 అ. కర్షయన్తః శరీరస్థం భూతగ్రామమచేతసః| మాం చైవాన్తఃశరీరస్థం తాన్విద్ధ్యాసురనిశ్చయాన్|| 17-6	ఉత్పలమాల . కామితముల్ గనంగ నధికమ్మగు కాంక్ష వివేక హీనులై నీమములన్ శరీరముల నిర్దయతన్ గృశియింపఁ జేసి , కు గ్రామపిశాచ దేవతలకై పశుమారణ మాచరించు నీ తామస మూఢ మానవులు , తథ్యము , రక్కసులం చెఱుంగుమా ! ౫ ఆటవెలది. పశుల సంహరించు పాపాత్ము లౌ వారు , ప్రాణి పీడ పాప ఫలమె గాక , లోగలట్టి యీశ్వరున్ ననుగూడ హిం సించుచున్న వారటం చెరుంగు . ౬	ఏ జనులు శరీరమందుననున్నట్టి పంచభూతసముదాయమును లేక ఇంద్రియసమూహమును( ఉపవాసాదులచే ) శుష్కింపజేయువారును , శరీరమం దంతర్యామిగనున్న నన్నును కష్టపెట్టువారును , దంభాహంకారములతో గూడినవారును , కామము , రాగము , ( ఆసక్తి ) , పశుబలము కలవారును ( లేక కామబలము , రాగబలము గలవారును ) అవివేకులును అయి శాస్త్రమునందు విధింపబడనిదియు , తమకును ఇతరులకునుగూడ బాధాకరమైనదియునగు తపస్సును జేయుచున్నారో , అట్టివారిని అసుర స్వభావము గలవారినిగ తెలిసికొనుము .
అ. ఆహారస్త్వపి సర్వస్య త్రివిధో భవతి ప్రియః| యజ్ఞస్తపస్తథా దానం తేషాం భేదమిమం శృణు|| 17-7	కందము. దానము, తపస్సు, యజ్ఞము ప్రాణులకున్ ద్రివిధ ముద్భవం బగు భేదం బౌ ; నాహారం బట్టులె న్యూనాధికములనుఁ దెలియనొప్పగు బార్థా ! ౭	ఆహారముకూడ సర్వులకును ( సత్త్వాది గుణములనుబట్టి ) మూడు విధములుగ ఇష్టమగుచున్నది . అలాగుననే యజ్ఞము , తపస్సు , దానముకూడ జనులకు మూడువిధములుగ ప్రియమై యుండుచున్నది . ఆ యాహారాదుల ఈ భేదమునుగూర్చి ( చెప్పెదను ) వినుము .
అ. ఆయుఃసత్త్వబలారోగ్య సుఖప్రీతివివర్ధనాః| రస్యాః స్నిగ్ధాః స్థిరా హృద్యా ఆహారాః సాత్త్వికప్రియాః|| 17-8	కందము. ఆరోగ్యాయుర , బలముల్ దోరంబై సుఖదముల్ , మధుర , రుచిర , రస స్ఫారిత సుస్నిగ్ధపు నా హారము లే ప్రీతిఁ గుడుతు , రాసత్త్వ గుణుల్ . ౮	ఆయుస్సును , మనోబలమును , దేహబలమును , ఆరోగ్యమును , సౌఖ్యమును , ప్రీతిని బాగుగ వృద్ధినొందించునవియు , రసము గలవియు , చమురుగలవియు , దేహమందు చాలకాలముండునవియు , మనోహరములైనవియునగు ఆహారములు సత్త్వగుణముగలవారికి ఇష్టములై యుండును .
అ.కట్వమ్లలవణాత్యుష్ణ తీక్ష్ణరూక్షవిదాహినః| ఆహారా రాజసస్యేష్టా దుఃఖశోకామయప్రదాః|| 17-9	కందము . కారమ్ము , లుప్పు , పులుసులు తోరంబై శోక రోగ దురితము లౌ , నా హారమ్ములె గారవమగు , నా రాజస గుణులు గుడువఁగా ననిశమ్మున్ . ౯	చేదుగాను , పులుపుగాను , ఉప్పగాను , మిక్కిలి వేడిగాను , కారముగాను , చమురులేనివిగాను , మిగుల దాహము గలుగజేయునవిగాను ఉండునవియు , ( శరీరమునకు ) దుఃఖమును , ( మనస్సునకు ) వ్యాకులత్వమును గలుగజేయునవియునగు ఆహారపదార్థములు రజోగుణముగలవానికి ఇష్టములై యుండును .
అ. యాతయామం గతరసం పూతి పర్యుషితం చ యత్| ఉచ్ఛిష్టమపి చామేధ్యం భోజనం తామసప్రియమ్|| 17-10	కందము. రస హీన , మపక్వములును , నిశలందున నిల్వయుండి , నీచపు దుర్గం ధ సమన్విత , యుచ్ఛిష్టపు నశనము లే గుడువఁ దామసాహ్లాదములౌ . ౧౦	వండిన పిమ్మట ఒక జాము దాటినదియు ( లేక బాగుగ ఉడకనిదియు ) , సారము నశించినదియు , దుర్ఘంధము గలదియు , పాచిపోయినదియు , ( వండిన పిదప ఒక రాత్రి గడచినదియు ) , ఒకరు తినగా మిగిలినది ( ఎంగిలి చేసినది ) యు , అశుద్ధముగా నున్నదియు ( భగవంతునకు నివేదింపబడనిదియు ) అగు ఆహారము తమోగుణము గలవారి కిష్టమైనది యగును .
అ. అఫలాఙ్క్షిభిర్యజ్ఞో విధిదృష్టో య ఇజ్యతే| యష్టవ్యమేవేతి మనః సమాధాయ స సాత్త్వికః|| 17-11	కందము . ఫల రహిత యజ్ఞకర్మం బుల నిండు మనమ్ముతోడ , బుష్కలరీతిన్ జలిపినవె , సాత్త్విక ప్రద విలస ద్యజ్ఞము లటంచు విదితమ్ములగున్ . ౧౧	' ఇది చేదగినదియే ' యని మనస్సును సమాధానపఱచి శాస్త్రసమ్మతమగు ఏ యజ్ఞము ఫలాపేక్ష లేనివారిచేత చేయబడుచున్నదో అది సాత్త్వక యజ్ఞ మనబడును.
అ. అభిసన్ధాయ తు ఫలం దమ్భార్థమపి చైవ యత్| ఇజ్యతే భరతశ్రేష్ఠ ! తం యజ్ఞం విద్ధి రాజసమ్|| 17-12	అడియాస దవిలి , ఫలముల్ గుడువఁగ దంబార్థ మెపుడుఁ గోలాహల సం దడినిన్ నెఱపెడు కర్మలు నుడువఁగ నగు , రాజస మ్మనుచుఁ గౌంతేయా ! ౧౨	భరతవంశశ్రేష్ఠుడవగు ఓ అర్జునా ! ఫలమును గోరియు , డంబము కొఱకును గావింపబడు యజ్ఞమును రాజసమైన దానినిగా నీవు తెలిసికొనుము .
అ. విధిహీనమసృష్టాన్నం మన్త్రహీనమదక్షిణమ్| శ్రద్ధావిరహితం యజ్ఞం తామసం పరిచక్షతే|| 17-13	కందము . విధి హీన , మసృష్టాన్నము , విధి రహితము , మంత్రహీన వితరణ హీన గ్రధిత శ్రద్ధా రహిత మ్మధమాధమ యజ్ఞ నిరతి , యది తామసమౌ . ౧౩	విధ్యుక్తము కానిదియు , అన్నదానము లేనిదియు , మంత్ర రహితమైనదియు , దక్షిణ లేనిదియు , శ్రద్ధ బొత్తిగ లేనిదియునగు యజ్ఞము తామసయజ్ఞమని చెప్పబడును .
అ. దేవద్విజగురుప్రాజ్ఞ పూజనం శౌచమార్జవమ్| బ్రహ్మచర్యమహింసా చ శారీరం తప ఉచ్యతే|| 17-14	కందము . దేవ , ద్విజ , గురు , బుధ , సం భావనమున్ , బ్రహ్మచర్య , మకుటిలము , నహిం సావ్రత నిరతి , శుచిత్వం బీ విధులు శరీర తపము లెన్నగఁ బార్థా ! ౧౪	దేవతలను , బ్రహ్మనిష్ఠులను , గురువులను , జ్ఞానులను ( మహాత్ములను బ్రహ్మజ్ఞానముగలపెద్దలను ) పూజించుట , బాహ్యాభ్యంతరశుద్ధి గలిగియుండుట , ఋజుత్వముతో గూడియుండుట ( కుటిలత్వము లేకుండుట , మనోవాక్కాయములతో ఏకరీతిగ వర్తించుట ) , బ్రహ్మచర్యవ్రతమును పాలించుట , ఏప్రాణిని హింసింపకుండుట , శారీరక ( శరీర సంబంధమైన ) తపస్సని చెప్పబడుచున్నది .
అ. అనుద్వేగకరం వాక్యం సత్యం ప్రియహితం చ యత్| స్వాధ్యాయాభ్యసనం చైవ వాఙ్మయం తప ఉచ్యతే|| 17-15	కందము . పరుషముల నాడకుండుట , నిరతము సత్యవ్రతంబు , నిగమముల నిరం తర పఠనము , హిత వచనము లరయగ వాగ్రూప తపము లందురు పార్థా ! ౧౫	ఇతరుల మనస్సునకు బాధగలిగింపనిదియు , సత్యమైనదియు , ప్రియమైనదియు , మేలు గలిగించునదియునగు వాక్యమును , వేదాదులయొక్క అధ్యయనమును అభ్యసించుట, ( వేదము , ఉపనిషత్తులు , భగవద్గీత , భారత భాగవత రామాయణాదులు మున్నగువానిని అధ్యయనము చేయుట , ప్రణవాది మంత్రములను జపించుట ) వాచిక తపస్సని చెప్పబడుచున్నది .
అ. మనః ప్రసాదః సౌమ్యత్వం మౌనమాత్మవినిగ్రహః| భావసంశుద్ధిరిత్యేత త్తపో మానసముచ్యతే|| 17-16	కందము . మౌనము , జితేంద్రియత్వము , సూనసదృశ మృదుల భావ శుద్ధ మనమ్మున్ , మానసిక తపము లందురు , మానస వాక్కాయ త్రివిధ మహిత తపములౌ . ౧౬	మనస్సును నిర్మలముగా నుంచుట ( కలత నొందనీయక స్వచ్ఛముగా నుంచుట ) , ముఖప్రసన్నత్వము ( క్రూరభావము లేకుండుట ) , పరమాత్మను గూర్చిన మననము ( దైవధ్యానము ) గలిగియుండుట { లేక , దృశ్యసంకల్పము లెవ్వియు లేక ఆత్మయందే స్థితిగలిగియుండుట అను ( వాఙ్మౌనసహిత ) మనోమౌనము } , మనస్సును బాగుగ నిగ్రహించుట , పరిశుద్ధమగు భావము గలిగియుండుట ( మోసము మున్నగునవి లేకుండుట ) అను నివి మానసిక తపస్సని చెప్పబడుచున్నది .
అ. శ్రద్ధయా పరయా తప్తం తపస్తత్త్రివిధం నరైః| అఫలాకాఙ్క్షిభిర్యుక్తైః సాత్త్వికం పరిచక్షతే|| 17-17	తేటగీతి . త్రివిధ తపములు శ్రద్ధతో దివురుచుండు , నింద్రియ వినిగ్రహంబున నెసగి యెవఁడు ఫల రహిత నిష్ఠతో తపం బాచరించు నట్టి తపమును సాత్త్విక మందు రయ్య ! ౧౭	ఫలాపేక్ష లేనివారును , నిశ్చలచిత్తులును , ( లేక , దైవభావనాయుక్తులును ) అగు మనుజులచే అధికమగు శ్రద్ధతో ఆచరింపబడినట్టి ఆ ( పైన దెలిపిన శారీరక , వాచిక , మానసికములను ) మూడు విధములైన తపస్సును సాత్త్వికమని ( సాత్త్వికతపస్సని ) ( పెద్దలు ) చెప్పుదురు .
అ. సత్కారమానపూజార్థం తపో దమ్భేన చైవ యత్| క్రియతే తదిహ ప్రోక్తం రాజసం చలమధ్రువమ్|| 17-18	కందము . పరులను నాడంబరమగు తెరఁజునఁ బూజించి , యాతిథేయం బిడ , న స్థిర మదృఢ మగును , కిరీటీ ! అరయగ రాజస తపంబు లందురు వానిన్ . ౧౮	ఇతరులచే తాను సత్కరింపబడవలెనని , గౌరవింపబడవలెనని , పూజింపబడవలెనని డంబముతో మాత్రమే జేయబడు తపస్సు అస్థిరమై , అనిశ్చితమైనట్టి ఫలము గలదై ( లేక చపలమైనట్టి రూపముగలదై ) ఈ ప్రపంచమున రాజస తపస్సు అని చెప్పబడినది .
అ. మూఢగ్రాహేణాత్మనో య త్పీడయా క్రియతే తపః| పరస్యోత్సాదనార్థం వా తత్తామసముదాహృతమ్|| 17-19	తేటగీతి . మూఢ మానస నిశ్చయమ్మున స్వకీయ పీడను సహించి , పరులకు కీడు సేయఁ దలచి , యొనరించు , తామస ప్ర ధానము లటంచుఁ బలుకంగ నౌను , పార్థ ! ౧౯	మూర్ఖపు పట్టుదలతో తన శరీరమును ( శుష్కోపవాసాదులచే ) బాధించుకొనుటద్వారాగాని , లేక ఇతరులను నాశనము చేయవలెనను ఉద్దేశ్యముతో గాని చేయబడు తపస్సు తామసిక తపస్సని చెప్పబడినది .
అ. దాతవ్యమితి యద్దానం దీయతేऽనుపకారిణే| దేశే కాలే చ పాత్రే చ తద్దానం సాత్త్వికం స్మృతమ్|| 17-20	తేటగీతి . దానములు కూడ త్రివిధమ్ముఁ దనరుచుండు , దేశకాల పాత్రమ్ములఁ దెలిసి , యనుప కార భావమ్మునన్ జేయఁగలుగు దాన తతులు సాత్త్వికమని యెన్నఁ దగును , పార్థ ! ౨౦	ఈయవలసినదేయను నిశ్చయముతో ఏదానము పుణ్యప్రదేశమందును , యోగ్యుడగువానికి మఱియు ప్రత్యుపకారముచేయ శక్తి లేని వానికొఱకు ఈయబడుచున్నదో అది సాత్త్వికదానమని చెప్పబడుచున్నది .
అ. యత్తు ప్రత్యుపకారార్థం ఫలముద్దిశ్య వా పునః| దీయతే చ పరిక్లిష్టం తద్దానం రాజసం స్మృతమ్|| 17-21	ఆటవెలది . ఇచ్చి పుచ్చుకొనఁగ నెంచియో , వెఱచియో , తిరిగి ప్రత్యుపకృతి నఱయు కొఱకొ , లౌకికమున నెఱపు లంచపు దానముల్ రాజసములు , పాండు రాజ తనయ ! ౨౧	ప్రత్యుపకారముకొఱకుగాని , లేక ఫలము నుద్దేశించిగాని , లేక మనఃక్లేశముతో ( అతికష్టముతో ) గాని ఈయబడు దానము రాజసదానమని చెప్పబడుచున్నది .
అ.అదేశకాలే యద్దాన మపాత్రేభ్యశ్చ దీయతే| అసత్కృతమవజ్ఞాతం తత్తామసముదాహృతమ్|| 17-22	తేటగీతి . దేశకాల పాత్రమ్ములఁ దెలియకుండ , మూర్ఖుల క యోగ్యులకు దుష్టబుద్ధులకును , నింద్యమౌ రీతి దానముల్ నెఱపు టెన్నఁ , దామస ప్రధానములు పృథాతనూజ ! ౨౨	దానమునకు తగని ( అపవిత్రములగు ) దేశకాలములందును , పాత్రులు ( అర్హులు ) కానివానికొఱకును , సత్కారశూన్యముగను , అమర్యాదతోను ఈయబడిన దానము తామస దానమని చెప్పబడుచున్నది .
అ. ఓంతత్సదితి నిర్దేశో బ్రహ్మణస్త్రివిధః స్మృతః| బ్రాహ్మణాస్తేన వేదాశ్చ యజ్ఞాశ్చ విహితాః పురా|| 17-23	కందము . ఓమ్మని , త త్తని , స త్తని , బమ్మనుఁ బిలిచెదరు బుధులు బహు విధముల ; వే దమ్ముల , బ్రాహ్మణముల , య జ్ఞమ్ముల , త్రివిధముల నుడువ నగును , కిరీటీ ! ౨౩	పరబ్రహ్మమునకు ' ఓమ్ ' అనియు , ' తత్ ' అనియు , ' సత్ ' అనియు మూడువిధములగు పేర్లు చెప్పబడినవి . ఈ నామత్రయమువలననే ( దాని యుచ్ఛారణచేతనే ) పూర్వము బ్రాహ్మణులు ( బ్రహ్మజ్ఞానులు ) , వేదములు, యజ్ఞములు, నిర్మింపబడినవి .
అ. తస్మాదోమిత్యుదాహృత్య యజ్ఞదానతపఃక్రియాః| ప్రవర్తన్తే విధానోక్తాః సతతం బ్రహ్మవాదినామ్|| 17-24	తేటగీతి . దాన , తపముల , యజ్ఞ విధానమందు , ఓమ్మటంచు వచించెదరో , కిరీటి ! సర్వ యజ్ఞ తపః క్రియా సరణి యందుఁ , దొలుత తచ్ఛబ్దమును ముముక్షులు వచింత్రు . ౨౪	అందువలన , వేదములను బాగుగ నెఱిఁగినవారియొక్క శాస్త్రోక్తములగు యజ్ఞ దాన తపః క్రియలన్నియు ఎల్లప్పుడును ' ఓమ్ ' అని చెప్పిన పిమ్మటనే అనుష్ఠింపబడుచున్నవి .
అ. తదిత్యనభిసన్ధాయ ఫలం యజ్ఞతపఃక్రియాః| దానక్రియాశ్చ వివిధాః క్రియన్తే మోక్షకాఙ్క్షిభిః|| 17-25	తేటగీతి . అభిలషించిన కార్య ఫలాప్తి యందు , దిష్ట శీలుఁడు సాధు వై తోచినపుడు , ప్రీతి శుభకార్యముల నాచరించి నపుడ దెల్ల సచ్ఛబ్దమును వచియింత్రు బుధులు . ౨౫	అట్లే ' తత్ ' అను పదమును ఉచ్చరించియే ముముక్షువులు ఫలాపేక్షలేక పలువిధములైన యజ్ఞ , దాన , తపః కర్మలను చేయుచున్నారు .
అ. సద్భావే సాధుభావే చ సదిత్యేతత్ప్రయుజ్యతే| ప్రశస్తే కర్మణి తథా సచ్ఛబ్దః పార్థ యుజ్యతే|| 17-26 అ. యజ్ఞే తపసి దానే చ స్థితిః సదితి చోచ్యతే| కర్మ చైవ తదర్థీయం సదిత్యేవాభిధీయతే|| 17-27	తేటగీతి . తపములను , యజ్ఞముల , దానతతుల యందు , నునికి వచియించు నప్పుడు నుడువుచుంద్రు , స త్తను పదంబుఁ బండితుల్ , సవ్యసాచి ! సర్వసత్కార్యములను , సచ్ఛబ్ద నియతి . ౨౬	ఓ అర్జునా ! ' కలదు ' అనెడి అర్థమందును, ' మంచిది ' అనెడి అర్థమందును ' సత్ ' అను పరబ్రహ్మ నామము ప్రయోగింపబడుచున్నది . అట్లే ఉత్తమమైన కర్మమునందును ఆ ' సత్ ' అను పదము వాడబడుచున్నది . యజ్ఞమునందును , తపస్సునందును , దానమునందుగల నిష్ఠ ( ఉనికి ) కూడ ' సత్ ' అని చెప్పబడుచున్నది .
అ. అశ్రద్ధయా హుతం దత్తం తపస్తప్తం కృతం చ యత్| అసదిత్యుచ్యతే పార్థ ! న చ తత్ప్రేత్య నో ఇహ|| 17-28	తేటగీతి . శ్రద్ధ లేనట్టి దాన , యజ్ఞ , తప , హుతము లన్నియును నిష్ఫలంబులై యసదులగుచు , నిహపరంబుల రెంటిని నెందుఁగనక వ్యర్థము లనర్థములగు , పార్థ ! నిజము . ౨౭	ఓ అర్జునా  ! అశ్రద్ధతో చేయబడిన హోమముగాని , దానముగాని , తపస్సుగాని , ఇతర కర్మలుగాని ' అసత్తని ' చెప్పబడును . అవి ఇహలోకఫలమును ( సుఖమును ) గాని , పరలోక ఫలమును ( సుఖమును ) గాని కలుగజేయవు .
ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే శ్రద్ధాత్రయవిభాగయోగో నామ సప్తదశోऽధ్యాయః|| 17 ||	ఓం తత్ సత్ ఇట్లు శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీ విశ్వనాథశాస్త్రిచే అనువదింపఁ బడిన శ్రీ గీతామృత తరంగిణి యందలి శ్రీ శద్ధాత్రయ విభాగ యోగమను సప్తాదశ తరంగము సంపూర్ణం . శ్రీ కృష్ణ బ్రహ్మార్పణమస్తు .	ఇది ఉపనిషత్ప్రతిపాదితమును , బ్రహ్మవిద్యయు , యోగశాస్త్రమును , శ్రీకృష్ణార్జున సంవాదమునగు శ్రద్ధాత్రయవిభాగ యోగమను పదునేడవ అధ్యాయము . ఓమ్ తత్ సత్ .

దైవాసుర సంపద్విభాగ యోగము

శ్రీమద్భగవద్గీతా (మూల శ్లోకములు)	శ్రీ గీతామృత తరంగిణి(తెలుగు పద్యములు) శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రి (1948-1952)	గీతా మకరందము(తెలుగు తాత్పర్యము) శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరి స్వామి, శ్రీ శుకబ్రహ్మాశ్రమము కాళహస్తి(1979)
శ్రీభగవానువాచ| అనుష్టుప్ . అభయం సత్త్వసంశుద్ధిః జ్ఞానయోగవ్యవస్థితిః| దానం దమశ్చ యజ్ఞశ్చ స్వాధ్యాయస్తప ఆర్జవమ్|| 16-1 అనుష్టుప్ . అహింసా సత్యమక్రోధ స్త్యాగః శాన్తిరపైశునమ్| దయా భూతేష్వలోలుత్వం మార్దవం హ్రీరచాపలమ్|| 16-2 అ. తేజః క్షమా ధృతిః శౌచ మద్రోహో నాతిమానితా| భవన్తి సమ్పదం దైవీ మభిజాతస్య భారత|| 16-3 ||||	శ్రీ భగవానుల వాక్యము . తేటగీతి . దానము , దమమ్ము , యజ్ఞమ్ము , జ్ఞాననిష్ఠ , అధ్యయన , మార్జవమ్ము , సత్యవ్రతమ్ము , త్యాగము , నహింస , శాంతి , దయాగుణమ్ము , మార్దవము , లజ్జ , అభయమ్ము , మహిత తపము , ౧ తేటగీతి . తేజము , శౌచ , మలోలత , ధృతియు , క్షమయు , పరుల కీడెంచకునికి , యపై శున మ్మ చాపల , మ్మమానిత స్వాంత సరళి సత్త్వ సంశుద్ధియును దైవ సంపదలివి . ౨	ఓ అర్జునా ! 1. భయము లేకుండుట 2. అంతఃకరణశుద్ధి 3. జ్ఞానయోగమునందుండుట 4.దానము 5.బాహ్యేంద్రియనిగ్రహము 6. (జ్ఞాన) యజ్ఞము 7.( వేదశాస్త్రముల ) అధ్యయనము 8.తపస్సు 9.ఋజుత్వము 10.ఏప్రాణికిన్ని బాధ గలుగజేయకుండుట ( అహింస ) 11. సద్వస్తువగు పరమాత్మ నాశ్రయించుట, లేక , నిజము పలుకుట (సత్యము), 12.కోపము లేకుండుట 13.త్యాగబుద్ధిగలిగియుండుట 14. శాంతిస్వభావము 15.కొండెములు చెప్పకుండుట 16. ప్రాణులందు దయగలిగియుండుట 17.విషయలోలత్వము లేకుండుట 18.మృదుత్వము (క్రౌర్యము లేకుండుట) 19. (ధర్మ విరుద్ధ కార్యములందు) సిగ్గు 20.చంచల స్వభావము లేకుండుట 21.ప్రతిభ (లేక, బ్రహ్మతేజస్సు )22. ఓర్పు(కష్ట సహిష్ణుత) 23. ధైర్యము 24.బాహ్యాభ్యంతర శుచిత్వము 25.ఎవరికిని ద్రోహముచేయకుండుట (ద్రోహచింతనము లేకుండుట) 26. స్వాతిశయము లేకుండుట (తాను పూజింపదగినవాడనను అభిమానము, గర్వము లేకుండుట) - అను నీ సుగుణములు దైవసంపత్తియందు పుట్టిన వానికి కలుగుచున్నది . (అనగా దైవసంపత్తిని పొందదగి పుట్టినవానికి కలుగుచున్నవని భావము).
అ. దమ్భో దర్పోऽభిమానశ్చ క్రోధః పారుష్యమేవ చ| అజ్ఞానం చాభిజాతస్య పార్థ సమ్పదమాసురీమ్|| 16-4	తేటగీతి . అసుర భావమ్మునన్ బుట్టుకంది క్రోధ దంభములు దర్ప మతిమానితమ్ము పరుష ములు వచించుట యవివేకంబున మెలంగు టారు గుణముల సతము దూగాడుచుంద్రు . ౩	ఓ అర్జునా ! డంబము, గర్వము, అభిమానము ( దురభిమానము ), కోపము, ( వాక్కు మున్నగువానియందు )కాఠిన్యము, అవివేకము అను నీ దుర్గుణములు అసురసంపత్తియందు పుట్టినవానికి కలుగుచున్నవి .( అనగా అసురసంపత్తిని పొందదగి జన్మించినవానికి కలుగుచున్నవని భావము )
అ. దైవీ సమ్పద్విమోక్షాయ నిబన్ధాయాసురీ మతా| మా శుచః సమ్పదం దైవీ మభిజాతోऽసి పాణ్డవ|| 16-5	తేటగీతి . దైవ సంపదలే మోక్షదాయకమ్ము లసుర సంపద సంసార మందు గట్టు దైవ సంపదతోఁ బుట్టినావు గాన వలదు దుఃఖింప నీవు వివ్వచ్ఛ ! సుంత . ౪	ఓ అర్జునా ! దైవీసంపద పరిపూర్ణ (సంసార) బంధనివృత్తిని ; అసురీసంపద గొప్ప (సంసార) బంధమును గలుగ జేయునని నిశ్చయింపబడినది . నీవు దైవీసంపదయందే (దైవీసంపదను పొందదగియే) జన్మించినాడవు కావున శోకింపనవసరము లేదు .
అ. ద్వౌ భూతసర్గౌ లోకేऽస్మిన్ దైవ ఆసుర ఏవ చ| దైవో విస్తరశః ప్రోక్తః ఆసురం పార్థ ! మే శృణు|| 16-6	తేటగీతి . ద్వివిధ సంపదతో నుద్భవించు సృష్టి గల జనంబులు పార్థ ! నే దెలిపి తింత వట్టు దైవసంపదయందు వారి తెఱగు నసుర భావులఁ జెప్పెద నాలకింపు . ౫	ఓ అర్జునా ! ఈ ప్రపంచమున దైవసంబంధమైన గుణము కలది యని అసురసంబంధమైన గుణము కలదియని రెండు విధములగు ప్రాణులు సృష్టులు కలవు . అందు దైవసంబంధమైన దానినిగూర్చి నీకు విస్తరముగ తెలిపితిని . ఇక అసురసంబంధమైనదానినిగూర్చి నావలన వినుము .
అ. ప్రవృత్తిం చ నివృత్తిం చ జనా న విదురాసురాః| న శౌచం నాపి చాచారో న సత్యం తేషు విద్యతే|| 16-7	చంపకమాల . తెలియరు శాస్త్ర చోదిత గతిన్ బురుషార్థము లెందు సుంతయున్ దెలియ రనర్థ హేతువగు తెన్నుల నైన శుచిత్వమన్న లో వెలుపల గూడ సున్నయగు వీసము సత్య మెఱుంగ బోరు పె ద్దలు జనుత్రోవ బ్రోవరు యథార్త ప్రవర్తన రాదు వీరికిన్ . ౬	అసుర స్వభావముగల జనులు ధర్మ ప్రవృత్తినిగాని అధర్మప్రవృత్తినిగాని యెఱుంగరు. వారియందు శుచిత్వముగాని ఆచారము(సత్కర్మాచారము) గాని సత్యముగాని యుండదు .
అ. అసత్యమప్రతిష్ఠం తే జగదాహురనీశ్వరమ్| అపరస్పరసమ్భూతం కిమన్యత్కామహైతుకమ్|| 16-8	చంపకమాల . జగమనృతంబు ధర్మముల సత్యము లీశ్వరుఁడన్న నెవ్వఁడీ యగుపడరాని వేల్పు జగమన్న ని కేమియు లేదు కామ పుం దగులము , పురుషాంగనల ద్వంద్వపు సంపద గాని సృష్టికిన్ మిగులు సమస్త ధర్మములు మిథ్యగ నెంతురు మూఢ మానవుల్ . ౭	వారు జగత్తు అసత్యమనియు ( వేదాదిప్రమాణరహితమనియు ) , ప్రతిష్ఠ ( ధర్మాధర్మవ్యవస్థలు ) లేనిదనియు, ( కర్తయగు ) ఈశ్వరుడు లేనిదనియు, కామమే హేతువుగాగలదై స్త్రీపురుషులయొక్క పరస్పరసంబంధముచేతనే కలిగిన దనియు, అదిగాక ఈ జగత్తునకు వేఱుకారణమేమియు లేదనియు చెప్పుదురు .
అ. ఏతాం దృష్టిమవష్టభ్య నష్టాత్మానోऽల్పబుద్ధయః| ప్రభవన్త్యుగ్రకర్మాణః క్షయాయ జగతోऽహితాః|| 16-9	తేటగీతి . కన్నుఁ గానని తమకమ్ము గ్రమ్ముకొని మ హోగ్ర కర్మకు వెనుదీయ కుంద్రు విషయ భోగలాలసులౌచు బాగోగు లేక జగతికి నరిష్టమున్ గూర్పదగుదు రెపుడు . ౮	( వారు ) ఇట్టి నాస్తిక దృష్టిని అవలంబించి , చెడిన మనస్సు గలవారును , అల్పబుద్ధితో గూడియున్నవారును , క్రూరకార్యములను జేయువారును , ( జగత్తునకు ) శత్రువులును ( లోకకంటకులును ) అయి ప్రపంచముయొక్క వినాశము కొఱకు పుట్టుచున్నారు .
అ. కామమాశ్రిత్య దుష్పూరం దమ్భమానమదాన్వితాః| మోహాద్గృహీత్వాసద్గ్రాహాన్ ప్రవర్తన్తేऽశుచివ్రతాః|| 16-10	ఉత్పలమాల . ఆరగ రాని కామ్య బడబానల కీలలు పెల్లు రేగ దు ర్వార మదోద్ధతింగని దురాగ్రహ దంభ వచో నికృష్ట క ర్మారతి దోగుచుందురు నిరంతర దుర్వ్రత నిష్టనుందు రీ క్రూర మహోగ్ర కర్మఠులు కూళ మదాన్విత దుష్టమానవుల్ . ౯	వారు తనివి తీరని కామము నాశ్రయించి , డంబము , అభిమానము , మదము గలవారై , అవివేకము వలన చెడుపట్టుదలల నాశ్రయించి , అపవిత్రములగు వ్రతములు ( నీచ వృత్తులు ) గలవారై ప్రవర్తించుచున్నారు .
అ. చిన్తామపరిమేయాం చ ప్రళయాన్తాముపాశ్రితాః| కామోపభోగపరమా ఏతావదితి నిశ్చితాః|| 16-11 అ. ఆశాపాశశతైర్బద్ధాః కామక్రోధపరాయణాః| ఈహన్తే కామభోగార్థం మన్యాయేనార్థసఞ్చయాన్|| 16-12	కందము . కామమ్మె సర్వ మనియెడు నీమమ్ము గలట్టి దుష్ట నీచులు దుశ్చిం తా మేయ భోగలాలసు లై ముద మందెదరు చచ్చునంతకు నెపుడున్ . ౧౦ కందము . అడియాస రజ్జులంబడి గడియింప దలంత్రు ధనముఁ గామితములకున్ , దడిగుడ్డ గొంతు కోతకు జడియరు వీరెట్టి కార్య సరళికి నైనన్ . ౧౧	మఱియు వారు అపరిమితమైనదియు , మరణమువఱకు ( లేక , ప్రళయకాలమువఱకు ) విడువనిదియునగు విషయచింతను ( కోరికలను ) ఆశ్రయించినవారును , కామోపభోగమే పరమపురుషార్థముగ దలంచువారును , ఇంతకుమించినది వేఱొకటి లేదని నిశ్చయించువారును , పెక్కు ఆశాపాశములచే బంధింపబడినవారును , కామక్రోధములనే ముఖ్యముగ నాశ్రయించినవారును , అయి కామముల ననుభవించుట కొఱకు గాను అన్యాయమార్గములద్వారా ధనసమూహములను కోరుచున్నారు .
అ. ఇదమద్య మయా లబ్ధ మిమం ప్రాప్స్యే మనోరథమ్| ఇదమస్తీదమపి మే భవిష్యతి పునర్ధనమ్|| 16-13  అ. అసౌ మయా హతః శత్రు రర్హనిష్యే చాపరానపి| ఈశ్వరోऽహమహం భోగీ సిద్ధోऽహం బలవాన్సుఖీ|| 16-14 అ. ఆఢ్యోऽభిజనవానస్మి కోऽన్యోऽస్తి సదృశో మయా| యక్ష్యే దాస్యామి మోదిష్య ఇత్యజ్ఞానవిమోహితాః|| 16-15 అ. అనేకచిత్తవిభ్రాన్తా మోహజాలసమావృతాః| ప్రసక్తాః కామభోగేషు పతన్తి నరకేऽశుచౌ|| 16-16	కందము . ఇది నా ధన మిది యార్జిత మదియె మదీయేప్సితమ్ము ప్రాపించె ననున్ ముదమొంద ధనము లొదవును పదిలక్షలు కోటి సంఖ్య పరిపూర్ణమనున్ . ౧౨ కందము . ఈ శత్రుఁడీల్గె నేడిక నాశత్రుఁడుఁ గూలు రేపు నావల నా కీ యాశా చక్రము లోబడు నీశుఁడ బలవంతుఁడేనె యేనె సుఱి ననున్ . ౧౩ కందము . నాకంటెఁ నధికుఁ డెవ్వఁడు నాకంటెఁ గులీనుఁ డెవఁడు నా కెవఁ డీడౌ నాకంటెఁ గడు సమర్థుఁడు నాకంటె వదాన్యుఁ డెవఁడు నాక జగములన్ . ౧౪ తేటగీతి . అనుచు నజ్ఞాన మోహాంబుధిని మునింగి చిత్త చాంచల్యమున శివమెత్తి విషయ లాలసులరై చరించి కాలమ్ముఁ గడపి నారకమ్మున దొరలుచున్నారు వీరు . ౧౫	"ఈ కోరికను ఇపుడు నేను పొందితిని , ఈ కోరికను ఇకమీదట పొందగలను ; ఈ ధనము ఇపుడు నాకు కలదు ; ఇంకను ఎంతయో ధనము నేను సంపాదింప గలను ; ఈ శత్రువును నేనిపుడు చంపితిని ; తక్కిన శత్రువులను గూడ చంపగలను ; నేను ప్రభువును ; సమస్త భోగములను అనుభవించువాడను ; తలంచిన కార్యమును నెర వేర్ప శక్తి కలవాడను ; బలవంతుడను ; సుఖవంతుడను ; ధనవంతుడను ; గొప్ప వంశమున జన్మించినవాడను ; నాతో సమానమైనవాడు మఱియొకడెవడు కలడు ? నేను యజ్ఞములఁ జేసెదను ; దానముల నిచ్చెదను ; ఆనందము ననుభవించెదను" - అని ఈ ప్రకారముగ అజ్ఞానముచే మోహము ( భ్రమ ) నొందినవారును , అనేకవిధములైన చిత్త చాంచల్యముతో గూడినవారును మోహము ( దారాపుత్రక్షేత్రాదులందు అభిమానము ) అను వలచే బాగుగ గప్పబడినవారును , కామముల ననుభవించుటయందు మిగుల యాసక్తి గలవారును అయి , ( వారు అసుర ప్రవృత్తి గలవారు ) అపవిత్రమైన నరకమునందు పడుచున్నారు .
అ. ఆత్మసమ్భావితాః స్తబ్ధా ధనమానమదాన్వితాః| యజన్తే నామయజ్ఞైస్తే దమ్భేనావిధిపూర్వకమ్|| 16-17 అ. అహంకారం బలం దర్పం కామం క్రోధం చ సంశ్రితాః| మామాత్మపరదేహేషు ప్రద్విషన్తోऽభ్యసూయకాః|| 16-18	తేటగీతి . ఆత్మ సంస్తుతితో ముదమంది ధనమ దాంధ దుర్నీతి పరులయి దంభమునకు విధి విహీనపు కర్మలు వినుతిఁగాంచ నామ మాత్రమ్ము సలుపు చున్నారు వీరు . ౧౬ కందము . దివిముట్టు నహంకారముఁ దెవులును దర్పమ్ము బలముఁ దెగివడు క్రోధం బవశతఁగని సకల స్థితు నవమానము సలుపుచుందు రనిశ మసూయన్ . ౧౭	తమ్ము తాము గొప్పగా దలంచువారును , వినయము ( మర్యాద ) లేనివారును , ధనము కలదని అభిమానముతోను , మదముతోను గూడియుండువారును , అహంకారమును, ( పరపీడాకరమగు ) బలమును , గర్వమును , కామమును , క్రోధమును బాగుగ ఆశ్రయించినవారును , తమశరీరములందును , ఇతరుల శరీరములందును ( సాక్షిగ ) నున్న నన్ను మిగుల ద్వేషించువారును , అసూయాపరులైయుండు వారు నగు (అసురసంపదగల ) వారు డంబముతో శాస్త్రవిరుద్ధముగ నామమాత్రపు యజ్ఞములచే యాగము చేయుచుందురు .
అ. తానహం ద్విషతః క్రురా న్సంసారేషు నరాధమాన్| క్షిపామ్యజస్రమశుభా నాసురీష్వేవ యోనిషు|| 16-19 అ. ఆసురీం యోనిమాపన్నా మూఢా జన్మని జన్మని| మామప్రాప్యైవ కౌన్తేయ తతో యాన్త్యధమాం గతిమ్|| 16-20	చంపకమాల . తులువలు ద్వేషభావులు మదోత్కట దుష్టనరాధముల్ జగ ద్విలయ దురాగ్ర హోద్ధతులు వేమరు నాసుర యోనులందు నే గలుగఁగఁ జేతు జన్మల నఖండ గతి న్ననుఁగాన లేరు మూ ఢు లిటుల నెన్న డైనను గడుంగడు దుర్గతి నొందు చుండుటన్ . ౧౮ ||	( ఆ ప్రకారము ) సమస్త ప్రాణులలో గల ఆత్మయగు నన్ను ద్వేషించు వారును , క్రూరులును , అశుభ ( పాప ) కార్యములను జేయువారును నగు అట్టి మనుజాధములను నేను మరణ రూపములగు ఈ సంసార మార్గములందు అసురసంబంధమైన నీచజన్మలందే యెల్లప్పుడు త్రోచివై చెదను . ఓ అర్జునా ! అసురసంబంధమైన ( నీచ ) జన్మమును పొందినవారలగు మూఢులు ప్రతి జన్మయందును నన్ను పొందకయే , అంతకంటె ( తాము పొందిన జన్మకంటె ) నీచతరమైన జన్మమును పొందుచున్నారు .
అ. త్రివిధం నరకస్యేదం ద్వారం నాశనమాత్మనః| కామః క్రోధస్తథా లోభ స్తస్మాదేతత్త్రయం త్యజేత్|| 16-21	తేటగీతి . నారక మ్మొందగల కారణములు మూడు త్రివిధ మార్గమ్ములని చెప్పనవును పార్థ ! కామమును క్రోధ లోభముల్ గాన వీని దరికి రాకుండ త్యజియింపఁ దగు కిరీటి ! ౧౯	కామము , క్రోధము , లోభము అను నీ మూడును మూడువిధములగు నరక ద్వారములు . ఇవి తనకు ( జీవునకు ) నాశము కలుగజేయును - కాబట్టి ఈ మూడిటిని విడనాడవలెను . ( లేక , కామము , క్రోధము , లోభము అను మూడు విధములగు ఈ అసురసంపద నరకమునకు ద్వారము - అనియు చెప్పవచ్చును ) .
అ. ఏతైర్విముక్తః కౌన్తేయ ! తమోద్వారైస్త్రిభిర్నరః| ఆచరత్యాత్మనః శ్రేయ స్తతో యాతి పరాం గతిమ్|| 16-22	తేటగీతి . ఈ తమో ద్వారముల మూటి కాతలఁ బడి తప్పుకొనువారె సత్కర్మ కొప్పు వారు నిర్మల మనమ్ము నిష్కామ నిరతిగాంచి సద్గతిని గాంత్రు తుదికి నిశ్చయము పార్థ ! ౨౦	ఓ అర్జునా ! ( కామక్రోధలోబములనునట్టి ) ఈమూడు నరక ద్వారములనుండి బాగుగ విడువబడిన మనుజుడు తనకు హితమును గావించుకొనుచున్నాడు . అందువలన సర్వోత్కృష్టమగు మోక్షగతిని పొందుచున్నాడు .
అ. యః శాస్త్రవిధిముత్సృజ్య వర్తతే కామకారతః| న స సిద్ధిమవాప్నోతి న సుఖం న పరాం గతిమ్|| 16-23	ఉత్పలమాల . కామమె ధర్మ శాస్త్ర విధిఁగాగ మదించి చరించి శాస్త్రముల్ నీమములన్ శ్రుతి స్మృతుల నీతి నెఱుంగని స్వేచ్ఛ జీవులౌ పామరు లిందు నందును శుభం బెనయంగను లేక వ్యర్థులై కామ పరాయణోగ్ర విశిఖానల కీలల మ్రగ్గి కుందరే . ౨౧	ఎవడు శాస్త్రోక్తమగు విధిని విడిచిపెట్టి తన యిష్టమువచ్చినట్లు ప్రవర్తించునో , అట్టివాడు పురుషార్థసిద్ధినిగాని , సుఖమునుగాని , ఉత్తమగతియగు మోక్షమునుగాని పొందనేరడు .
అ. తస్మాచ్ఛాస్త్రం ప్రమాణం తే కార్యాకార్యవ్యవస్థితౌ| జ్ఞాత్వా శాస్త్రవిధానోక్తం కర్మ కర్తుమిహార్హసి|| 16-24	తేటగీతి . సాంగముగ శ్రుతి స్మృతుల విచార మఱసి కార్య నిర్ణయముం జేయ గడగ వలయు సద్వివేకులు పెద్దలు జనిన సరణి స్వీయమౌ ధర్మ మీ యనిసేయు మయ్య ! ౨౨	కావున నీవు చేయదగినదియు, చేయరానిదియు నిర్ణయించునపుడు శాస్త్రము ప్రమాణమైయున్నది . శాస్త్రమునందు చెప్పబడినదానిని తెలిసికొని దాని ననుసరించి నీ వీ ప్రపంచమున కర్మమును జేయదగును .
ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే దైవాసురసమ్పద్విభాగయోగో నామ షోడశోऽధ్యాయః|| 16 ||	ఓం తత్ సత్ ఇట్లు శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రిచే అనువదింపబడిన శ్రీ గీతామృత తరంగిణి యందలి శ్రీ దైవాసుర సంపద్విభాగ యోగము అను షోడశ తరంగము సంపూర్ణం . శ్రీకృష్ణ పరబ్రహ్మార్పణమస్తు .	ఇది ఉపనిషత్ప్రతిపాదితమును , బ్రహ్మ విద్యయు , యోగశాస్త్రమును , శ్రీకృష్ణార్జున సంవాదమునగుశ్రీ భగవద్గీతలందు దైవాసుర సంపద్విభాగ యోగమను పదునాఱవ అధ్యాయము సంపూర్ణము.

పురుషోత్తమ ప్రాప్తియోగము

శ్రీమద్భగవద్గీతా (మూల శ్లోకములు)	శ్రీ గీతామృత తరంగిణి(తెలుగు పద్యములు) శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రి (1948-1952)	గీతా మకరందము(తెలుగు తాత్పర్యము) శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరి స్వామి, శ్రీ శుకబ్రహ్మాశ్రమము కాళహస్తి(1979)
శ్రీభగవానువాచ| అనుష్టుప్. ఊర్ధ్వమూలమధఃశాఖ మశ్వత్థం ప్రాహురవ్యయమ్| ఛన్దాంసి యస్య పర్ణాని యస్తం వేద స వేదవిత్|| 15-1	శ్రీ భగవానుల వాక్యము . తేటగీతి . ఊర్ధ్వ మూలము , తరుశాఖ లుండుఁ గ్రింద , వేదములె యాకులౌచు , ననాదియైన యీ జగంబను నశ్వత్థ భూజ మలరు , నిది యెఱింగిన వాఁడె కోవిదుఁడు పార్థ ! ౧	దేనికి వేదములు ఆకులుగ నున్నవో , అట్టి సంసారమును అశ్వత్థ వృక్షము ( రావిచెట్టు )ను పైన వేళ్ళు గలదిగను ,క్రింద కొమ్మలు గలదిగను , ( జ్ఞానప్రాప్తి పర్యంతము ) నాశములేనిదిగను ( పెద్దలు ) చెప్పుదురు . దాని నెవడు తెలిసికొనుచున్నాడో , ఆతడు వేదార్థము నెఱిగిన వాడు ( అగుచున్నాడు ) .
ఉపజాతి. అధశ్చోర్ధ్వం ప్రసృతాస్తస్య శాఖా గుణప్రవృద్ధా విషయప్రవాలాః| అధశ్చ మూలాన్యనుసన్తతాని కర్మానుబన్ధీని మనుష్యలోకే|| 15-2	ఉత్పలమాల . కొమ్మలు క్రిందుమీఁదఁ బెనఁగొంచు బలిష్ఠగుణ ప్రవృద్ధమై గ్రమ్ముకొనున్ , జిగుళ్ళు చిగురందుఁ గడున్ విషయాను రక్తి మన్ , యిమ్మహి కర్మబంధముల నీడ్చి బిగించును మానవాళి , మూ లమ్మను రాగ తాపముల లంపటులైన కతంబు ఫల్గునా ! ౨	ఆ ( సంసార ) వృక్షముయొక్క కొమ్మలు ( సత్త్వరజస్తమోగుణములచే ) వృద్ధి బొందింపబడినవియు , ( శబ్దాది విషయములనెడు చిగుళ్ళుగలవియునై ), క్రిందికిని ( స్థావరము మొదలుకొని ) మీదికిని ( బ్రహ్మలోకము వఱకు ) వ్యాపించియున్నవి . మనుష్యలోకమునందు కర్మసంబంధమును ( కర్మవాసనలను ) గలుగజేయునవియగు దాని వేళ్ళు క్రిందను ( మీదనుగూడ ) బాగుగ విస్తరించి( దృఢముగ ) నాటుకొని యున్నవి .
ఉపజాతి . న రూపమస్యేహ తథోపలభ్యతే నాన్తో న చాదిర్న చ సమ్ప్రతిష్ఠా| అశ్వత్థమేనం సువిరూఢమూలం అసఙ్గశస్త్రేణ దృఢేన ఛిత్త్వా|| 15-3 ఉపజాతి . తతః పదం తత్పరిమార్గితవ్యం యస్మిన్గతా న నివర్తన్తి భూయః| తమేవ చాద్యం పురుషం ప్రపద్యే| యతః ప్రవృత్తిః ప్రసృతా పురాణీ|| 15-4	చంపకమాల . తుది మొదలే కనంబడవు , తోచు మనోగత రూప భావనన్ బదిలము వ్రేళ్ళు తన్ని గరువంపు మహీజముఁగాగ బొల్చె , బె ట్టిదపు నసంగ శస్త్రపు పటిష్ఠతతో గురువేరులన్ దెగం జిదుపవలెన్ , గిరీటి ! ధృడచిత్తము తోడ , సమూల వృక్షమున్ . ౩ తేటగీతి . ఎవఁడు సకలమ్మునకు మూలమవుచు నుండు , నెవని కడనుండి సకల ప్రవృత్తి యెసగు , నట్టి నాదగు సత్పథం బఱయ వలయు , నది గమించినఁ దిరిగి రానట్టి చోటు . ౪	ఆ సంసారవృక్షముయొక్క స్వరూపము ఆలాగున ( ఇపుడు వర్ణింపబడిన రీతిగ ) ఈ ప్రపంచమున ( సంసారాసక్తి గలవారిచేత ) తెలియబడకున్నది . దాని ఆదిగాని , అంతముగాని , మధ్యము ( స్థితి ) గాని కనబడకున్నది . గట్టిగ వేళ్ళు పాఱిన ఈ సంసారమను అశ్వత్థవృక్షమును అసంగమను బలమైన ఆయుధముచే నఱకి వైచి ఆ పిమ్మట ఏ స్థానమందు ప్రవేశించినవారు మఱల వెనుకకు ( సంసారమునకు ) రారో , ఎవనినుండి అనాదియైన ఈ సంసారవృక్షముయొక్క ప్రవృత్తి వ్యాపించెనో , ( అట్టి ) ఆదిపురుషుడగు పరమాత్మనే శరణు బొందుచున్నాను - అను నిట్టి ( భక్తి ) భావముతో ఆ పరమాత్మ పదమును వెదకవలయును .
ఇంద్రవజ్ర . నిర్మానమోహా జితసఙ్గదోషా అధ్యాత్మనిత్యా వినివృత్తకామాః| ద్వన్ద్వైర్విముక్తాః సుఖదుఃఖసంజ్ఞైర్- గచ్ఛన్త్యమూఢాః పదమవ్యయం తత్|| 15-5	తేటగీతి . ద్వంద్వముల యందు సమభావ మందు వారి , మోహ ముడిపిన వారల ముక్త సంగు లాత్మ తత్త్వమ్ముఁ దెలిసిన యట్టివారి , కామ వర్జితులౌ వారి ధామ మద్ది . ౫	అభిమానము ( లేక , అహంకారము ) అవివేకము లేనివారును , సంగము ( దృశ్యపదార్థములం దాసక్తి ) అను దోషమును జయించినవారును , నిరంతరము ఆత్మజ్ఞానము ( బ్రహ్మనిష్ఠ ) గలవారును , కోరికలన్నియు లెస్సగ ( వాసనారహితముగ ) తొలగినవారును , సుఖదుఃఖములను ద్వంద్వములనుండి బాగుగ విడువబడినవారును అగు జ్ఞానులు అట్టి అవ్యయమగు బ్రహ్మపదమును ( మోక్షమును ) బొందుచున్నారు .
అనుష్టుప్ . న తద్భాసయతే సూర్యో న శశాఙ్కో న పావకః| యద్గత్వా న నివర్తన్తే తద్ధామ పరమం మమ|| 15-6	కందము . దివిటీల కరణిఁ దోచును , ప్రవిమల మగు నాపథంబు భాసిలఁ జేయన్ , రవిచంద్ర పావక ద్యుతి నివృత్తిఁ గనరాని చోటు నిస్తుల పథమున్ . ౬	ఆ ( పరమాత్మ ) స్థానమును సూర్యుడుగాని , చంద్రుడుగాని , అగ్నిగాని ప్రకాశింపజేయజాలరు . దేనిని పొందినచో ( జనులు ) మఱల ( ఈ సంసారమునకు ) తిరిగిరారో అదియే నాయొక్క శ్రేష్ఠమైన స్థానము ( అయియున్నది ) .
అ. మమైవాంశో జీవలోకే జీవభూతః సనాతనః| మనఃషష్ఠానీన్ద్రియాణి ప్రకృతిస్థాని కర్షతి|| 15-7	తేటగీతి . ప్రాణికోటి మదీయాంశ భవమెయైన , మనసు కర్మేంద్రియము లారు గొని చరింతు , రీ శరీరమ్ములను నాశ్రయించు కొనుచు , ప్రకృతి వశులౌదు రిట్లు నిరంతరంబు . ౭	నాయొక్కయే అనాదియగు ( నిత్యమగు ) అంశము జీవలోకమందు జీవుడై ప్రకృతియందున్న త్వక్ చక్షు శ్శ్రోత్ర జిహ్వా ఘ్రాణ మనంబు లను ఆఱు ఇంద్రియములను ఆకర్షించుచున్నది .
అ. శరీరం యదవాప్నోతి యచ్చాప్యుత్క్రామతీశ్వరః| గృహీత్వైతాని సంయాతి వాయుర్గన్ధానివాశయాత్|| 15-8	చంపకమాల . తనువుల దాల్చినప్పుడు , విదిల్చిన యప్పుడు జీవి నిత్యమున్ దన వెనువెంట నింద్రియ వితానము లారిటి గొంచు నేగు , నా యనిలుఁడు సూన వాసనక్రియన్ వెనుకాడుచునుండుఁ , గర్మ వా సనల పరంపరాగమము జన్మల చావుల కారణమ్ము లై . ౮	( దేహేంద్రియాది సంఘాతమునకు ) ప్రభువగు జీవుడు శరీరమును విడుచునప్పుడును , నూతన శరీరమును పొందునపుడును - పుష్పాది స్థానములనుండి గాలి వాసనలను గ్రహించిపోవు చందమున - పంచేంద్రియములు , మనస్సు అను ఆఱింటిని గ్రహించి వెడలుచున్నాడు .
అ. శ్రోత్రం చక్షుః స్పర్శనం చ రసనం ఘ్రాణమేవ చ| అధిష్ఠాయ మనశ్చాయం విషయానుపసేవతే|| 15-9	తేటగీతి . చెవులు , గన్నులు , జర్మమ్ము , చవులవాయి నాసికయుఁ గూడి యారు మనంబు తోడ దేహములయందు జీవి వర్తించి , విషయ భోగలాలసుఁడై యుండు , మోహితుఁడయి . ౯	ఈ జీవుడు ( జీవాత్మ ) చెవిని , కంటిని , చర్మమును , ( త్వగింద్రియమును ) నాలుకను , ముక్కును , మనస్సును ఆశ్రయించి ( శబ్దాది ) విషయములను అనుభవించుచున్నాడు .
అ. ఉత్క్రామన్తం స్థితం వాపి భుఞ్జానం వా గుణాన్వితమ్| విమూఢా నానుపశ్యన్తి పశ్యన్తి జ్ఞానచక్షుషః|| 15-10	ఆటవెలది . ఉండి యనుభవమ్ము నొందుచున్నది యేది , పోవునపుడుఁ దరలి పోవు నేది , యెఱుగలేరు మూఢ నరులీ రహస్యమ్ము ; జ్ఞానులైన వారు కానఁ గలరు . ౧౦	( ఒక శరీరమునుండి మఱియొక శరీరమునకు ) బయలుదేఱుచున్నవాడును , శరీరమునందున్నవాడును , లేక విషయముల ననుభవించుచున్నవాడును , ( సత్త్వాది ) గుణములతో గూడినవాడునగు ఈ జీవాత్మను అజ్ఞానులు చూడజాలరు ( తెలిసికొన జాలరు ) . జ్ఞానదృష్టిగలవారు మాత్రము చూచుచున్నారు ( తెలిసికొనుచున్నారు ) . ( అనగా ఆ యా క్రియలు జరుపుచున్నపు డాతనిని అజ్ఞులెఱుగజాలరనియు , జ్ఞానులుమాత్ర మెఱుగగలరనియు భావము ) .
అ. యతన్తో యోగినశ్చైనం పశ్యన్త్యాత్మన్యవస్థితమ్| యతన్తోऽప్యకృతాత్మానో నైనం పశ్యన్త్యచేతసః|| 15-11	ఆటవెలది . జ్ఞానులైనవారు స్వస్వరూపము నందె ఆత్మ నరసి ముదము నందు చుంద్రు ; వికృత మార్గగామి యకృ తాత్ముఁ డగువాఁడు లోఁ గలట్టి యాత్మ నీగలేడు . ౧౧	( ఆత్మ సాక్షాత్కారమునకై ) ప్రయత్నము చేయుచున్న యోగులు ( తమయందున్నట్టి ) ఈ ఆత్మను చూచుచున్నారు ( అనుభూతమొనర్చుకొనుచున్నారు ) . అట్లు ప్రయత్నముచేయు చున్న వారైనను చిత్త శుద్ధిలేని అవివేకులు ఈ ఆత్మను చూడజాలకున్నారు .
అ. యదాదిత్యగతం తేజో జగద్భాసయతేऽఖిలమ్| యచ్చన్ద్రమసి యచ్చాగ్నౌ తత్తేజో విద్ధి మామకమ్|| 15-12	తేటగీతి . అర్క తేజము , శశి తేజ , మగ్ని తేజ మీ విభాసము లెల్లయు నావె కావె ; సకలము ప్రకాశము నొనరింతు , జగతి నెల్ల తేజముల భాసిలం జేయు తేజ మేనె . ౧౨	సూర్యునియం దే తేజస్సు ( ప్రకాశము , చైతన్యము ) ప్రపంచమునంతను ప్రకాశింపజేయుచున్నదో , అట్లే చంద్రునియందును , అగ్ని యందును ఏ తేజస్సు గలదో , అదియంతయు నాదిగా నెఱుఁగుము .
అ. గామావిశ్య చ భూతాని ధారయామ్యహమోజసా| పుష్ణామి చౌషధీః సర్వాః సోమో భూత్వా రసాత్మకః|| 15-13	తేటగీతి . ధర ప్రవేశించి , నే భూతతతి ధరింతు , దివ్యమగు నా బలంబున , సవ్యసాచి ! సోమ రూపుండనై , రసం బోమి , సకల యోషధుల పుష్టి గూర్చెదనో కిరీటి ! ౧౩	మఱియు నేను భూమిని ప్రవేశించి శక్తి చేత సమస్త ప్రాణికోట్లను ధరించుచున్నాను ( నిలుపుచున్నాను ) . రసస్వరూపుడగు చంద్రుడనై సస్యములన్నింటిని పోషించుచున్నాను .
అ. అహం వైశ్వానరో భూత్వా ప్రాణినాం దేహమాశ్రితః| ప్రాణాపానసమాయుక్తః పచామ్యన్నం చతుర్విధమ్|| 15-14	తేటగీతి . ప్రాణికోటుల దేహంబులందు నుండు నల్ల వైశ్వానరుండ , జఠరాగ్ని నేనె ; ప్రాణము నపానవాయువుల్ పదిలపఱచి , నలువిధంబుల యన్నముల్ బచనపఱతు . ౧౪	నేను ' వైశ్వానరుడ ' ను జఠరాగ్నిగానయి ప్రాణులయొక్క శరీరమును ఆశ్రయించి ప్రాణాపానవాయువులతో గూడుకొని నాలుగు విధములగు అన్నమును పచనము చేయుచున్నాను .
ఇంద్రవజ్ర . సర్వస్య చాహం హృది సన్నివిష్టో మత్తః స్మృతిర్జ్ఞానమపోహనఞ్చ| వేదైశ్చ సర్వైరహమేవ వేద్యో వేదాన్తకృద్వేదవిదేవ చాహమ్|| 15-15	తేటగీతి . ప్రాణికోటుల హృదయాంతరముల నుండి , స్మృతియు , విస్మృతి , జ్ఞాన మిచ్చెదను నేనె ; వేదములు నేనె , వేదాంత వేద్యుఁ డేనె , సకల వేదాంతముల ప్రవర్తకుఁడ నేనె . ౧౫	నేను సమస్త ప్రాణులయొక్క హృదయమందున్నవాడను ; నావలననే ( జీవునకు ) జ్ఞాపకశక్తి , జ్ఞానము ( తెలివి ) , మఱపు కలుగుచున్నవి . వేదము లన్నిటి చేతను తెలియదగినవాడను నేనే అయియున్నాను . మఱియు వేదము నెఱిఁగినవాడనుగూడ నేనే అయియున్నాను .
అ. ద్వావిమౌ పురుషౌ లోకే క్షరశ్చాక్షర ఏవ చ| క్షరః సర్వాణి భూతాని కూటస్థోऽక్షర ఉచ్యతే|| 15-16	తేటగీతి . పురుషు లిరువురు , క్షరుఁడు నక్షరుఁడు ననగ క్షరము భూతముల్ , దేహి యక్షరుఁడు , పార్థ ! అల పరాపర ప్రకృతి ద్వయము , కిరీటి ! యీ ద్వయంబగు పురుషుల నెఱిగి కొనుము . ౧౬	ప్రపంచమునందు క్షరుడనియు , అక్షరుడనియు ఇరువురు పురుషులు కలరు . అందు సమస్త ప్రాణులయొక్క దేహములు ( ఉపాధులు ) క్షరుడనియు , కూటస్థుడగు జీవుడు అక్షరుడనియు చెప్పబడుచున్నారు .
అ. ఉత్తమః పురుషస్త్వన్యః పరమాత్మేత్యుధాహృతః| యో లోకత్రయమావిశ్య బిభర్త్యవ్యయ ఈశ్వరః|| 15-17	తేటగీతి . ప్రకృతి పురుషులకు నతీతుఁ డొకఁడు కలఁడు , అతఁడె ముల్లోకముల భర్త యవ్యయుండు ; నుత్తమోత్తముఁ డా పురుషోత్తముండు , వేద వేదాంతములయందు వినుతిగాంచు . ౧౭	ఎవడు మూడులోకములందును ప్రవేశించి వానిని భరించుచచున్నాడో , అట్టి నాశరహితుడును , జగన్నియామకుడును , ( పైన దెల్పిన క్షరా క్షరులిద్దఱికంటెను ) వేఱైనవాడును నగు ఉత్తమపురుషుడు పరమాత్మయని చెప్పబడుచున్నాడు .
అ. యస్మాత్క్షరమతీతోऽహ మక్షరాదపి చోత్తమః| అతోऽస్మి లోకే వేదే చ ప్రథితః పురుషోత్తమః|| 15-18	తందము . క్షరునకుఁ బరమై , యల య క్షరున కతీతుండ నయిన కతమున నన్నున్ స్థిరచిత్త భక్తి యుక్తులు పురుషోత్తముఁడని నుతింత్రు ముల్లోకములన్ . ౧౮	నేను క్షర స్వరూపునికంటె మించినవాడను , అక్షర స్వరూపుని ( జీవుని ) కంటె శ్రేష్ఠుడను అయి యున్నందువలన ప్రపంచమునందును , వేదమునందును ' పురుషోత్తము ' డని ప్రసిద్ధి కెక్కియున్నాను .
అ. యో మామేవమసమ్మూఢో జానాతి పురుషోత్తమమ్| స సర్వవిద్భజతి మాం సర్వభావేన భారత|| 15-19	చంపకమాల . స్తుతు లొనరించి , నన్ను పురుషోత్తముఁ డంచు నెఱింగి కొన్న యా యతులిత భక్తుఁడే గనెడు నన్నిట నన్ను చరాచరంబు , లే వితమగు మోహముం గనక ; విశ్వమయున్ సకలాత్మకుండ భూ తతతి స్వరూపుఁడౌ నను సతంబు భజించుచు నుండు , భారతా ! ౧౯	ఓ అర్జునా ! ఎవడు అజ్ఞానము లేనివాడై , ఈ ప్రకారముగ నన్ను పురుషోత్తమునిగా నెఱుఁగుచున్నాడో , అతడు సమస్తమును దెలిసినవాడగుచు పూర్తి మనస్సుతో ( సర్వవిధముల ) నన్ను భజించుచున్నాడు .
అ. ఇతి గుహ్యతమం శాస్త్ర మిదముక్తం మయానఘ| ఏతద్బుద్ధ్వా బుద్ధిమాన్స్యాత్ కృతకృత్యశ్చ భారత ! || 15-20	కందము . అతి గుహ్యంబగు శాస్త్రపు విత మెల్లనుఁ బల్కితిని ; వివేకముఁ గనుచున్ , మతిమంతుఁడై యెఱింగిన , కృత కృత్యుఁడు వాఁడె పో కిరీటి ! జగమునన్ . ౨౦	పాపరహితుడవగు ఓ అర్జునా ! ఈ ప్రకారముగ అతి రహస్యమైనట్టి ఈ శాస్త్రమును నీకు చెప్పితిని . దీనిని చక్కగా తెలిసికొనినవాడు జ్ఞానవంతుడును , కృతకృత్యుడును కాగలడు .
ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జున సంవాదే పురుషోత్తమయోగో నామ పఞ్చదశోऽధ్యాయః|| 15 ||	ఓం తత్ సత్ .ఇట్లు శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీ విశ్వనాథ శాస్త్రిచే యనువదింపబడినశ్రీ గీతామృత తరంగిణి యందు శ్రీ పురుషోత్తమ ప్రాప్తి యోగ నామ పంచాదశ తరంగము సంపూర్ణము . శ్రీ కృష్ణ పరబ్రహ్మార్పణమస్తు.	ఇది ఉపనిషత్ప్రతిపాదితమును , బ్రహ్మ విద్యయు , యోగ శాస్త్రమును , శ్రీకృష్ణార్జున సంవాదమునగు పురుషోత్తమ ప్రాప్తియోగమను పదునైదవ అధ్యాయము సంపూర్ణం. ఓమ్ తత్ సత్ .

గుణత్రయవిభాగ యోగము

శ్రీమద్భగవద్గీతా (మూల శ్లోకములు)	శ్రీ గీతామృత తరంగిణి(తెలుగు పద్యములు) శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రి (1948-1952)	గీతా మకరందము(తెలుగు తాత్పర్యము) శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరి స్వామి, శ్రీ శుకబ్రహ్మాశ్రమము కాళహస్తి(1979)
శ్రీభగవానువాచ| అనుష్టుప్. పరం భూయః ప్రవక్ష్యామి జ్ఞానానాం జ్ఞానముత్తమమ్| యజ్జ్ఞాత్వా మునయః సర్వే పరాం సిద్ధిమితో గతాః|| 14-1	శ్రీ భగవానుల వాక్యము. తేటగీతి . మునులు , సంయమీంద్రులు మోక్షమును గమించి , రెట్టి సుజ్ఞానమును బొంది , రట్టి నిరుప మాన ముత్తమ జ్ఞాన విధాన మెల్లఁ , దిరిగి చెప్పెద నీకుఁ , గుంతీ కుమార ! ౧	శ్రీ భగవంతుడు చెప్పెను . ( ఓ అర్జునా ! ) దేనిని తెలిసికొని మునులందఱును ఈ సంసారబంధమునుండి ( విడివడి ) సర్వోత్తమమగు మోక్షసిద్ధిని బడసిరో అట్టి - పరమాత్మవిషయికమైనదియు , జ్ఞానములలోకెల్ల నుత్తమమైనదియు నగు జ్ఞానమును మఱల చెప్పుచున్నాను .
అనుష్టుప్. ఇదం జ్ఞానముపాశ్రిత్య మమ సాధర్మ్యమాగతాః| సర్గేऽపి నోపజాయన్తే ప్రలయే న వ్యథన్తి చ|| 14-2	కందము . సలలితమగు నా జ్ఞానం బలవడి మద్భావమంది యలరి రనేకుల్ ; గలుగవు పుట్టుక చావులు ప్రళయంబులనైన చ్యుతిని వడయరు వారల్ . ౨	ఈ జ్ఞానము నాశ్రయించి జనులు నాతో నైక్యము నొందినవారై ( నా స్వరూపమును బడసి ) సృష్టికాలమున జన్మింపరు . ప్రళయకాలమున నశింపరు ( జనన మరణ రహితులై పునరావృత్తి లేక యుందురని భావము ) .
అనుష్టుప్. మమ యోనిర్మహద్ బ్రహ్మ తస్మిన్గర్భం దధామ్యహమ్| సమ్భవః సర్వభూతానాం తతో భవతి భారత|| 14-3	ఆటవెలది . అపరప్రకృతి యోని యజుని బీజము గాగ నునిచి , సృష్టి గర్భ మొనరఁ జేసి , సర్వభూత తతుల సంభవింపగఁ జేతు , మామకీనమైన మాయచేత . ౩	అర్జునా ! గొప్పదైన మూలప్రకృతి ( మాయ ) నాయొక్క సర్వభూతోత్పత్తి స్థానము . అద్దానియందు నేను గర్భకారణమైన చైతన్యరూపమగు బీజము నుంచుచున్నాను .
అ. సర్వయోనిషు కౌన్తేయ ! మూర్తయః సమ్భవన్తి యాః| తాసాం బ్రహ్మ మహద్యోని రహం బీజప్రదః పితా|| 14-4	ఆటవెలది . అపరప్రకృతి యోని నల బ్రహ్మదేవుండు వృద్ధియౌ పరాప్రకృతి , కిరీటి ! ఈ జగమున సృష్టి బీజ ప్రదాతను , పితను నేనె భూత తతుల కెల్ల . ౪	అర్జునా ! ( దేవమనుష్యాది ) సమస్తజాతులందును ఏ శరీరము లుద్భవించుచున్నవో వానికి మూలప్రకృతి ( మాయ ) యే మాతృస్థానము ( తల్లి ) , నేను బీజ ముంచునట్టి తండ్రిని .
అ. సత్త్వం రజస్తమ ఇతి గుణాః ప్రకృతిసమ్భవాః| నిబధ్నన్తి మహాబాహో ! దేహే దేహినమవ్యయమ్|| 14-5	తేటగీతి . సత్త్వము రజస్తమంబులు , సంభవంబు నందుచుండును ప్రకృతి మాయను , గిరీటి ! అవ్యయంబగు దేహి సుఖానుబంధ మొందు చుండును దేహంబులందు నెపుడు . ౫	గొప్ప భుజములుగల ఓ అర్జునా ! ప్రకృతివలనబుట్టిన సత్త్వరజస్తమోగుణములు మూడును నాశరహితుడైన ఆత్మను దేహమునందు ( లేక దేహమునకు ) బంధించివైచుచున్నవి .
అ. తత్ర సత్త్వం నిర్మలత్వా త్ప్రకాశకమనామయమ్| సుఖసఙ్గేన బధ్నాతి జ్ఞానసఙ్గేన చానఘ|| 14-6	కందము. నిరుపద్రవ , నిర్మల , భా సుర సత్త్వ గుణాళి దేహి , సుఖ సంగమునన్ నిరుపమ సుజ్ఞానమునన్ దిరముగ బందీకృతుండు , దేహము నందున్ . ౬	పాపరహితుడవగు ఓ అర్జునా ! ఆ సత్త్వాది గణములలో సత్త్వగుణము నిర్మలమైనదగుటవలన ప్రకాశమును గలుగజేయునదియు . ఉపద్రవములేనిదియు , ( అగుచు ) ( ఇంద్రియ ) సుఖమునందలి ఆసక్తి చేతను , ( వృత్తి ) జ్ఞానమునందలి ఆసక్తి చేతను జీవుని బంధించుచున్నది .
రజో రాగాత్మకం విద్ధి తృష్ణాసఙ్గసముద్భవమ్| తన్నిబధ్నాతి కౌన్తేయ కర్మసఙ్గేన దేహినమ్|| 14-7	కందము . రాగాత్మికము రజోగుణ మాగక , తృష్ణా వివృద్ధమగుచున్ , కార్యో ద్వేగమున దేహముల క ర్మాగారల దేహి కర్మ రజ్జుల నుండున్ . ౭<	ఓ అర్జునా ! రజోగుణము దృశ్యవిషయములయెడల ప్రీతినిగలుగజేయునదియు , తృష్ణను ( కోరికను ) , ఆసక్తిని గలుగజేయునదియు ( అని ) యెఱుఁగుము . అయ్యది కర్మములందలి ఆసక్తి చేత ( కర్మ సంబంధము చేత ) ఆత్మను ( జీవుని ) లెస్సగ బంధించివేయుచున్నది .
అ. తమస్త్వజ్ఞానజం విద్ధి మోహనం సర్వదేహినామ్| ప్రమాదాలస్యనిద్రాభి స్తన్నిబధ్నాతి భారత|| 14-8	కందము . తమసం బజ్ఞానజమగు , దమము ప్రమాదంబు నిద్ర తన్మయమును మో హముల బిగించును దేహిన్ , దమో గుణములివ్వి బంధన మ్మొనరింపన్ . ౮	ఓ అర్జునా ! తమోగుణము అజ్ఞానమువలన కలుగునదియు , సమస్త ప్రాణులకును మోహమును ( అవివేకమును ) గలుగ జేయునదియునని యెఱుఁగుము . అయ్యది మఱపు ( పరాకు ) , సోమరితనము , నిద్ర , మొదలగువానిచే జీవుని లెస్సగ బంధించివేయుచున్నది .
అ. సత్త్వం సుఖే సఞ్జయతి రజః కర్మణి భారత ! | జ్ఞానమావృత్య తు తమః ప్రమాదే సఞ్జయత్యుత|| 14-9	తేటగీతి . సత్త్వగుణము సుఖంబునే సంతరించు ; నల రజోగుణ మెపుడు కర్మలనె ద్రిప్పు ; తామస గుణము కడు ప్రమాదమును గూర్చి , జ్ఞాన మెల్లనుఁ గప్పు నిశ్చయము , పార్థ ! ౯	ఓ అర్జునా ! సత్త్వగుణము సుఖమునందును , రజోగుణము కర్మమునందును , తమోగుణము జ్ఞానమును ( వివేకమును ) కప్పివైచి ప్రమాదము ( పొరపాటు ) నందును జీవుని చేర్చుచున్నవి ( కలుపు చున్నవి ) , ఆశ్చర్యము 1
అ. రజస్తమశ్చాభిభూయ సత్త్వం భవతి భారత ! | రజః సత్త్వం తమశ్చైవ తమః సత్త్వం రజస్తథా|| 14-10	తేటగీతి . సత్త్వము రజస్తమంబులన్ సడల నడచు ; రజము సత్త్వతమముల నీరవముఁ జేయు ; దమము సత్త్వరజముల నింధన మొనర్చుఁ ; ద్రిగుణములు పరస్పర శత్రులగుచు నుండు . ౧౦	ఓ అర్జునా ! సత్త్వగుణము ( బలము కలిగియుండునపుడు ) రజోగుణ తమోగుణములను అణగద్రొక్కి ప్రవర్తించును . అట్లే రజోగుణము సత్త్వగుణ తమోగుణములను - తమోగుణము సత్త్వగుణ రజోగుణములను అణగద్రొక్కి ప్రవర్తించును .
అ. సర్వద్వారేషు దేహేऽస్మి న్ప్రకాశ ఉపజాయతే| జ్ఞానం యదా తదా విద్యా ద్వివృద్ధం సత్త్వమిత్యుత|| 14-11	కందము. సకలేంద్రియముల దేజము వికసిల్లి విభాసమొంది , విజ్ఞానముతో ప్రకటిత మగునప్పుడు స త్త్వ కళోన్నతిఁ గాగ నెఱుఁగ దగుఁ , గౌంతేయా ! ౧౧	ఎప్పుడీ శరీరమునందు శ్రోత్రాది ఇంద్రియద్వారము లన్నిటియందును ప్రకాశరూపమగు ( బుద్ధివృత్తిరూపమగు ) జ్ఞానము కలుగుచున్నదో , అప్పుడు సత్త్వగుణము బాగుగ వృద్ధినొందియున్నదని తెలిసికొనవలెను .
అ. లోభః ప్రవృత్తిరారమ్భః కర్మణామశమః స్పృహా| రజస్యేతాని జాయన్తే వివృద్ధే భరతర్షభ ! || 14-12	కందము. పరధన హరణాసక్తియు , నిరత వ్యవహార కర్మ నిరతిఁ గనుటయున్ , దురిత మనము , విషయేచ్ఛయు నురవందు రజోగుణమ్ము లో కౌంతేయా ! ౧౨	భరతకులశ్రేష్ఠుడవగు ఓ అర్జునా ! రజోగుణ మభివృద్ధి నొందునపుడు మనుజునియందు లోభత్వము , కార్యములందు ప్రవృత్తి , ( కామ్య , నిషిద్ధ ) కర్మములను ప్రారంభించుట , మనశ్శాంతి లేకుండుట , ( లేక ఇంద్రియనిగ్రహము లేకుండుట ) ఆశ అను నివి పుట్టుచుండును .
అ. అప్రకాశోऽప్రవృత్తిశ్చ ప్రమాదో మోహ ఏవ చ| తమస్యేతాని జాయన్తే వివృద్ధే కురునన్దన|| 14-13	కందము . అవివేక , మూఢ భావ మ్మవకార్యము , మంద బుద్ధి , అలసత్వము , బు ట్టువ గనుచు తమోగుణమున , వివృతములై మోహమునఁ దపింపగ జేయున్ . ౧౩	కురువంశీయుడవగు ఓ అర్జునా ! తమోగుణము అభివృద్ధి నొందినదగుచుండగా మనుజునియందు అవివేకము ( బుద్ధిమాంద్యము ) , సోమరితనము , అజాగ్రత , అజ్ఞానము , మూఢత్వము, ( లేక , విపరీత జ్ఞానము ) అను నివి కలుగుచున్నవి .
అ. యదా సత్త్వే ప్రవృద్ధే తు ప్రలయం యాతి దేహభృత్| తదోత్తమవిదాం లోకా నమలాన్ప్రతిపద్యతే|| 14-14	తేటగీతి . సత్త్వగుణుఁ డౌచు మరణింప తత్త్వ వేత్త లొందు నిర్మల లోకమ్ము నందువాఁడు ; అల రజోగుణుల్ కర్మలం దలము కొని గ తించ , మానవుడౌచు , జనించు మఱల . ౧౪	ఎప్పుడైతే జీవుడు సత్త్వగుణ మభివృద్ధిని బొందినదగుచుండగా మరణించునో , అప్పు డతడు ఉత్తమజ్ఞానముగలవారియొక్క పరిశుద్ధములైన లోకములనే పొందును .
అ. రజసి ప్రలయం గత్వా కర్మసఙ్గిషు జాయతే| తథా ప్రలీనస్తమసి మూఢయోనిషు జాయతే|| 14-15	తేటగీతి . తామస గుణ ప్రధానుఁడై తనువుఁ దొరగ , మూఢ యోనులలో జన్మముల మునుంగు , హేయ సూకర పశ్వాది హీన యోనిఁ బుట్టుకలుఁ గాంచి నిరతమ్ముఁ గొట్టు కొంద్రు . ౧౫	రజోగుణము అభివృద్ధినొందియుండగా మరణించువాడు కర్మాసక్తులగు వారియందు జన్మించుచున్నాడు . అట్లే తమోగుణ మభివృద్ధినొందియుండగా మరణించువాడు పామరుల గర్భములందు , లేక పశుపక్ష్యాది హీనజాతులందు పుట్టుచున్నాడు .
అ. కర్మణః సుకృతస్యాహుః సాత్త్వికం నిర్మలం ఫలమ్| రజసస్తు ఫలం దుఃఖ మజ్ఞానం తమసః ఫలమ్|| 14-16	ఆటవెలది . సత్త్వ గుణము లిచ్చు స్వచ్ఛ జీవనమును , రాజసమ్ము దుఃఖ భాజనమ్ము , తామస గుణమిచ్చుఁ దన్మయం బజ్ఞాన మూఢభావ మాది మోహజడము . ౧౬	సాత్త్వికమైన కర్మమునకు ( లేక పుణ్యకార్యములకు ) సత్త్వగుణసంబంధమైన నిర్మల సుఖము ఫలమనియు , రజోగుణసంబంధమైన కర్మమునకు దుఃఖము ఫలమనియు , తమోగుణసంబంధమైన కర్మకు అజ్ఞానము ఫలమనియు ( పెద్దలు ) చెప్పుదురు .
అ. సత్త్వాత్సఞ్జాయతే జ్ఞానం రజసో లోభ ఏవ చ| ప్రమాదమోహౌ తమసో భవతోऽజ్ఞానమేవ చ|| 14-17	తేటగీతి . సత్త్వమున జనియించును జ్ఞాన సంపదల , ర జో గుణమ్మున లోభ మెచ్చుగ జనించు ; తామస గుణంబులం బ్రమాదమును , మోహ మజ్ఞతలు పుట్టుచుండు , పృథా తనూజ ! ౧7	సత్త్వగుణమువలన జ్ఞానము , రజోగుణము వలన లోభము , తమోగుణము వలన అజాగ్రత (మఱపు ) , భ్రమ , అజ్ఞానము కలుగుచున్నవి .
అ. ఊర్ధ్వం గచ్ఛన్తి సత్త్వస్థా మధ్యే తిష్ఠన్తి రాజసాః| జఘన్యగుణవృత్తిస్థా అధో గచ్ఛన్తి తామసాః|| 14-18	ఆటవెలది . సత్త్వశీలుఁ డైన స్వర్గ లోకముఁ గాంచు ; రాజసుఁడు మనుష్య బీజమందు ; తామసుండు పుట్టుఁ దన్ను తా నెఱుఁగని , హీనయోనులం దనేక గతుల . ౧౮	సత్త్వగుణము గలవారు ( మరణానంతరము ) ఊర్ధ్వలోకముల కేగుచున్నారు . రజోగుణము గలవారు మధ్యమమగు మనుష్యలోకమున జన్మించుచున్నారు . నీచగుణ ప్రవృత్తిగల తమోగుణయుతులు ( పాతాళాది ) అధోలోకములకు ( లేక , పశ్వాదిజన్మములకు ) జనుచున్నారు .
అ. నాన్యం గుణేభ్యః కర్తారం యదా ద్రష్టానుపశ్యతి| గుణేభ్యశ్చ పరం వేత్తి మద్భావం సోऽధిగచ్ఛతి|| 14-19	తేటగీతి . గుణ వికారమ్ము ప్రకృతి లక్షణ మటంచు గుణములే కర్తలంచు బాగుగా నెఱింగి ; గుణపరంబగు తత్త్వంబు గుఱుతెఱుంగు నా మహాత్ముఁడు మద్భావ మందగలడు . ౧౯	ఎప్పుడు వివేకవంతుడు ( సత్త్వాది ) గుణములకంటె నితరమును కర్తగానెంచడో , మఱియు తన్ను గుణములకంటె వేఱగువానినిగ దెలిసికొనుచున్నాడో , అపు డాతడు నా స్వరూపమును ( మోక్షమును ) పొందుచున్నాడు .
అ. గుణానేతానతీత్య త్రీన్ దేహీ దేహసముద్భవాన్| జన్మమృత్యుజరాదుఃఖై ర్విముక్తోऽమృతమశ్నుతే|| 14-20	తేటగీతి . త్రిగుణముల వికారముల నతిక్రమించి , త్రిగుణ సంగుఁడు కాకుండు ధీయుతుండు తనువునందుండి ముక్తుఁడై , తనరుచుండు , జన్మమృత్యు జరాదుఃఖ సరణిఁ గనఁడు . ౨0	జీవుడు దేహోత్పత్తికి కారణభూతములగు ఈ మూడు గుణములను దాటి ( దాటినచో ) పుట్టుక , చావు , ముసలితనము , దుఃఖములు - అనువానిచేత లెస్సగ విడువబడినవాడై , మోక్షమును ( మరణరహిత ఆత్మస్థితిని ) బొందుచున్నాడు .
అర్జున ఉవాచ |అ. కైర్లిఙ్గైస్త్రీన్గుణానేతా నతీతో భవతి ప్రభో ! | కిమాచారః కథం చైతాం స్త్రీన్గుణానతివర్తతే|| 14-21	అర్జును వాక్యము . తేటగీతి . ఈ గుణాతీతు నెట్టుల నెఱుఁగ వలయు , గుణముల నతిక్రమించు నిర్గుణ గరిష్టుఁ , డా గుణాతీతు నాచార మాది సకల చిహ్నములు నాకు దయచేసి , చెప్పుమయ్య  ! ౨౧	అర్జును డడిగెను . ప్రభువగు ఓ కృష్ణా ! ఈ మూడు గుణములను దాటినవా డెట్టి లక్షణములతో గూడియుండును ? ఎట్టి ప్రవర్తన కలిగియుండును ? మఱియు ఈ మూడు గుణములను నాత డేప్రకారము దాటివేయగల్గును ?
శ్రీభగవానువాచ| అ. ప్రకాశం చ ప్రవృత్తిం చ మోహమేవ చ పాణ్డవ ! | న ద్వేష్టి సమ్ప్రవృత్తాని న నివృత్తాని కాఙ్క్షతి|| 14-22 అ. ఉదాసీనవదాసీనో గుణైర్యో న విచాల్యతే| గుణా వర్తన్త ఇత్యేవ యోऽవతిష్ఠతి నేఙ్గతే|| 14-23 అ. సమదుఃఖసుఖః స్వస్థః సమలోష్టాశ్మకాఞ్చనః| తుల్యప్రియాప్రియో ధీర స్తుల్యనిన్దాత్మసంస్తుతిః|| 14-24 అ. మానాపమానయోస్తుల్య స్తుల్యో మిత్రారిపక్షయోః| సర్వారమ్భపరిత్యాగీ గుణాతీతః స ఉచ్యతే|| 14-25	శ్రీ భగవానుల వాక్యము . కందము . త్రిగుణాత్మకమగు కర్మల తగులము ద్వేషింపఁ బోడు , తరలిన దానన్ వగవఁడు , కాంక్షింపఁడు , క ర్మ గతికిఁ జలియింపకుండు , మహితాత్ముండై . ౨౨ చంపకమాల . గుణముల తీవ్రతన్ మదిని గూర్పక సుంతఁ జలింపకుండెడున్ , గుణములె యీవికారముల గోడుఁ దగుల్కొనె నంచుఁ జిత్తమం దనయము నెంచి నిశ్చలత నందును ద్వంద్వములందు నెందునన్ మనము వికారమందక , విమత్సర చిత్తత నుండు ఫల్గుణా ! ౨౩ ఉత్పలమాల . తుల్యము దుఃఖమున్ , సుఖము , తుల్యము మన్ను సువర్ణమున్ , శిలల్ ; తుల్య మనిష్ట మిష్టములు , దుల్యము దూషణ భూషణమ్ములున్ ; తుల్యము మిత్రులన్ రిపుల , తుల్యమనం బవమాన మాన్యతన్ ; తుల్యుఁడు సర్వకర్మల విలోలుడు గాఁడు గుణోత్తరుండిటుల్ . ౨౪	ఓ అర్జునా ! ఎవడు తనకు సంప్రాప్తములైన సత్త్వగుణ సంబంధమగు ప్రకాశమును ( సుఖమును ) గాని , రజోగుణసంబంధమగు కార్యప్రవృత్తినిగాని , తమోగుణ సంబంధ మగు మోహమును ( నింద్రాతంద్రతలను ) గాని ద్వేషింపడో , అవి తొలగిపోయినచో వానిని అపేక్షింపడో , తటస్థునివలె ఉన్నవాడై గుణముల చేత ( గుణకార్యములగు సుఖాదులచేత ) చలింపడో , గుణములు ప్రవర్తించుచున్నవని మాత్రము తెలిసికొనియుండునో , ( ఏ పరిస్థితులయందును ) చలింపక నిశ్చలముగ నుండునో , మఱియు ఎవడు సుఖదుఃఖములందు సమభావము గలవాడును , ఆత్మయందే స్థిరముగనున్నవాడును , మట్టిగడ్డ , ఱాయి , బంగారము - వీనియందు సమబుద్ధిగలవాడును , ఇష్టానిష్టములందు సమభావము గల్గియుండువాడును , ధైర్యవంతుడును , సమస్త కార్యములందును కర్తృత్వబుద్ధిని వదలువాడును , ( లేక కామ్యకర్మల నన్నిటిని విడచువాడును , లేక సమస్త కర్మలను త్యజించి నిరంతరము బ్రహ్మనిష్ఠయందుండువాడును ) అయియుండునో అట్టివాడు గుణాతీతుడని చెప్పబడును .
అ. మాం చ యోऽవ్యభిచారేణ భక్తియోగేన సేవతే| స గుణాన్సమతీత్యైతాన్ బ్రహ్మభూయాయ కల్పతే|| 14-26	చంపకమాల . నను సతతంబు భక్తిని ననన్యముగా భజియించు భక్తుఁడే గుణము లతిక్రమింపఁ గలుగున్ , సమభావ సమన్వితుండగున్ , ననుఁగన నర్హుఁ డౌ నతఁడె ; నా ప్రతిబింబ స్వరూప తేజుఁ , డ య్యనఘుఁడె , బ్రహ్మభావ మలరారి విముక్తిని గాంచు ఫల్గునా ! ౨౫	ఎవడు నన్నే అచంచలమైన భక్తియోగముచేత సేవించుచున్నాడో , అత డీ గుణములన్నిటిని లెస్సగా దాటివైచి బ్రహ్మముగానగుటకు ( జీవన్ముక్తుడగుట కొఱకు ) సమర్థు డగు చున్నాడు .
అ. బ్రహ్మణో హి ప్రతిష్ఠాహ మమృతస్యావ్యయస్య చ| శాశ్వతస్య చ ధర్మస్య సుఖస్యైకాన్తికస్య చ|| 14-27	కందము . అమృత , మ్మవ్యయ , శాశ్వత మమల మ్మానంద రూపమగు నమర జ్యో తి , మదీయ కళాన్విత భా గముఁ గాదె , కిరీటి ! ప్రత్యగాత్మౌ నాకున్ . ౨౬	ఏలయనగా , నేను నాశరహితమును , నిర్వికారమును , శాశ్వతధర్మస్వరూపమును , ( దుఃఖమిశ్రితము కాని ) నిరతిశయ ( అచంచల ) ఆనందస్వరూపమును అగు బ్రహ్మమునకు ఆశ్రయమును ( అనగా బ్రహ్మముయొక్క స్వరూపమును ) అయియున్నాను .
ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే గుణత్రయవిభాగయోగో నామ చతుర్దశోऽధ్యాయః|| 14 ||	ఓం తత్ సత్ ఇట్లు శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీ విశ్వనాథ శాస్త్రిచే అనువదింపబడిన శ్రీ గీతామృత తరంగిణి యందలి శ్రీ గుణత్రయ. విభాగయోగ మను చతుర్దశ తరంగము సంపూర్ణము . శ్రీ కృష్ణబ్రహ్మార్పణమస్తు .	ఇది ఉపనిషత్ప్రతిపాదితమును , బ్రహ్మవిద్యయు , యోగశాస్త్రమును , శ్రీకృష్ణార్జున సంవాదమునగు శ్రీ భగవద్గీతలందు గుణత్రయవిభాగయోగమను పదునాల్గవ అధ్యాయము సంపూర్ణము. ఓమ్ తత్ సత్.