మోక్ష సన్న్యాస యోగము

శ్రీమద్భగవద్గీతా (మూల శ్లోకములు)	శ్రీ గీతామృత తరంగిణి(తెలుగు పద్యములు) శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రి (1948-1952)	గీతా మకరందము(తెలుగు తాత్పర్యము) శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరి స్వామి, శ్రీ శుకబ్రహ్మాశ్రమము కాళహస్తి(1979)
అర్జున ఉవాచ| అనుష్టుప్ . సంన్యాసస్య మహాబాహో ! తత్త్వమిచ్ఛామి వేదితుమ్| త్యాగస్య చ హృషీకేశ ! పృథక్కేశినిషూదన|| 18-1	అర్జును వాక్యము . తేటగీతి . త్యాగ , సంన్యాసముల భావ మఱసి కొనఁగ , వివరముగఁ దెల్పు నాకు సంవేద్యముగను , వేరు వేరుగ నర్థంబుఁ బేరుకొనుచు , సాంగముగఁ జెప్పుమయ్య ! కృష్ణా ! వినంగ . ౧	అర్జునుడు చెప్పెను ( ప్రశ్నించెను )- గొప్పభుజములు గలవాడవును , ఇంద్రియముల యొక్క నియామకుడవును , కేశ యను రాక్షసుని సంహరించినవాడవునగు ఓ కృష్ణా ! సన్న్యాసము యొక్కయు , త్యాగము యొక్కయు యథార్థమును తెలిసికొనగోరుచున్నాను . కావున ఆ రెండిటిని వేఱు వేఱుగా నాకు జెప్పుము .
శ్రీభగవానువాచ| అనుష్టుప్ . కామ్యానాం కర్మణాం న్యాసం సంన్యాసం కవయో విదుః| సర్వకర్మఫలత్యాగం ప్రాహుస్త్యాగం విచక్షణాః|| 18-2 అ. త్యాజ్యం దోషవదిత్యేకే కర్మ ప్రాహుర్మనీషిణః| యజ్ఞదానతపఃకర్మ న త్యాజ్యమితి చాపరే|| 18-3	శ్రీ భగవానుల వాక్యము . తేటగీతి . నాల్గు విధముల మతము వినంగ నగును ; కామ్య కర్మ సంన్యాస మొకండు ; కర్మ ఫలము త్యజియించుటగు రెండు ; పార్థ ! సర్వ కర్మలను త్యజించుటగు మూడు ; కర్మ లెల్ల బంధ దూషితమయ్యు తపంబు దాన యజ్ఞ కర్మల విధియించుటగును, నాల్గు . ౨	శ్రీ భగవంతుడు చెప్పెను. ( ఓ అర్జునా ! ) కామ్యకర్మలను వదులుటయే సన్న్యాసమని కొందఱు పండితులు చెప్పుదురు . మఱికొందఱు పండితులు సమస్త కర్మములయొక్క ఫలమును త్యజించుటయే త్యాగమని వచించుదురు . కొందఱు బుద్ధిమంతులు (సాంఖ్యులు ) దోషమువలె కర్మము విడిచిపెట్టదగినదని చెప్పుదురు . మఱికొందఱు యజ్ఞము, దానము, తపస్సు - మున్నగు కర్మములు విడువదగనివనియు చెప్పుదురు .
అ. నిశ్చయం శృణు మే తత్ర త్యాగే భరతసత్తమ| త్యాగో హి పురుషవ్యాఘ్ర ! త్రివిధః సమ్ప్రకీర్తితః|| 18-4	తేటగీతి . త్యాగ శబ్దార్ధమును నిశ్చయముగ వినుము ; త్యాగములు కూడ త్రివిధమ్ము , తనరుచుండు ; దాన యజ్ఞ తపమ్ముల మాన రాదు , ఫలము వర్జింప నవ్వియె పావనములు . ౩	భరతకులోత్తముడవును , పురుష శ్రేష్ఠుడవు నగు ఓ అర్జునా ! అట్టి కర్మత్యాగవిషయమున నాయొక్క నిశ్చయమేదియో చెప్పెదను వినుము . త్యాగము మూడు విధములుగా చెప్పబడియున్నదిగదా !
అ. యజ్ఞదానతపఃకర్మ న త్యాజ్యం కార్యమేవ తత్| యజ్ఞో దానం తపశ్చైవ పావనాని మనీషిణామ్|| 18-5	తేటగీతి . కర్మ ఫలము త్యజింప త్యాగమ్మటంద్రు , ఫలము త్యజియించి , కర్మలు సలుప వలయు నని , మదీయ నిశ్చిత మతమని యెఱుంగు ; కర్మ బంధమ్ము సడలించు మర్మ మిదియ . ౪	యజ్ఞము , దానము , తపస్సు అనెడి కర్మములు త్యజింపదగినవి కావు ; చేయదగినవివే యగును . ఏలయనిన ఆ యజ్ఞ దాన తపంబులు బుద్ధిమంతులకు పవిత్రతను ( చిత్తశుద్ధిని ) గలుగ జేయునవై యున్నవి .
అ. ఏతాన్యపి తు కర్మాణి సఙ్గం త్యక్త్వా ఫలాని చ| కర్తవ్యానీతి మే పార్థ ! నిశ్చితం మతముత్తమమ్|| 18-6 అ. నియతస్య తు సంన్యాసః కర్మణో నోపపద్యతే| మోహాత్తస్య పరిత్యాగ స్తామసః పరికీర్తితః|| 18-7	ఆటవెలది . నిత్య కర్మ లుడుగ రాదేరికి , మోహమంది యుడుగఁ బూనుకొన్న , త్యాగమనఁగఁ బోవ రద్దాని బుధవరుల్ ; తామసం బటంచుఁ దలతు రయ్య ! ౫	అర్జునా 1 ఈ యజ్ఞ దాన తపః కర్మలనుగూడ ఆసక్తిని , ఫలములను విడిచియే చేయవలెనని నాయొక్క నిశ్చితమగు ఉత్తమాభిప్రాయము . ( వేదశాస్త్రాదులచే ) విధింపబడినట్టి కర్మముయొక్క పరిత్యాగము యుక్తము కాదు . అజ్ఞానముచే అట్టి కర్మమును ఎవడైన విడిచిపెట్టునేని అది తామసత్యాగమే యగునని చెప్పబడుచున్నది .
అ. దుఃఖమిత్యేవ యత్కర్మ కాయక్లేశభయాత్త్యజేత్| స కృత్వా రాజసం త్యాగం నైవ త్యాగఫలం లభేత్|| 18-8	కందము . శారీర దుఃఖ భయమున , కారియములఁ జేయు టుడుఁగగా , త్యాగ ఫలం బేరికిని లేదు వ్యర్థం బై రాజస మగును , ఫల్గునా ! యవి యెల్లన్ . ౬	ఎవడు శరీరప్రయాసవలని భయముచేత దుఃఖమును గలుగజేయునదియనియే తలంచి విధ్యుక్త కర్మమును విడిచిపెట్టునో , అట్టివాడు రాజసత్యాగమును గావించినవాడై త్యాగఫలమును బొందకయే యుండును .
అ. కార్యమిత్యేవ యత్కర్మ నియతం క్రియతేऽర్జున ! | సఙ్గం త్యక్త్వా ఫలం చైవ స త్యాగః సాత్త్వికో మతః|| 18-9	తేటగీతి . కార్యముల ఫలాశక్తి లేకయె గడంగి , నిత్య నైమిత్తికంబుల నెఱప వలయు , ఫలము త్యజించుటనె త్యాగమలరు నట్టి త్యాగంబె , సాత్త్విక మనగఁ బఱగు . ౭	ఇది చేయదగినదియే యని తలంచి శాస్త్రనియమితమగు ఏకర్మము , అభిమానము , ఫలము విడిచిపెట్టబడి చేయబడుచున్నదో అట్టి ( కర్మమందలి సంగఫల ) త్యాగము సాత్త్విక త్యాగమని నిశ్చయింపబడినది .
అ. న ద్వేష్ట్యకుశలం కర్మ కుశలే నానుషజ్జతే| త్యాగీ సత్త్వసమావిష్టో మేధావీ ఛిన్నసంశయః|| 18-10	ఉత్పలమాల . మంగళమో , యమంగళమొ , మత్సర భావము నందకుండ నే భంగి నిమిత్త కర్మల శుభా శుభ మెంచక , నాచరించు వాఁ డుం గడు పండితుండయి , విలోలుఁడు గాఁడు ఫలంబులందు దు ష్టిం గికురింపకన్ మెలగుఁ , జిన్మయ సత్త్వ గుణ ప్రధానుఁడై . ౮	సత్త్వగుణముతో గూడినవాడును , ప్రజ్ఞాశాలియు , సంశయములను బోగొట్టుకొనినవాడును నగు త్యాగశీలుడు , అశుభముము , కామ్యమును దుఃఖకరమును నగు కర్మను ద్వేషింపడు ; శుభమును , నిష్కామమును , సుఖకరమునగు కర్మయందు ఆసక్తుడుకాడు ( అభిమానము గలిగి యుండడు ) .
అ. న హి దేహభృతా శక్యం త్యక్తుం కర్మాణ్యశేషతః| యస్తు కర్మఫలత్యాగీ స త్యాగీత్యభిధీయతే|| 18-11	కందము . దేహాభిమానియగు నరుఁ డూహింపఁగ లేఁడు కర్మ లుడుగుట కెపుడున్ , దేహము కర్మాగారము , దేహి ఫలత్యాగముననె ధీమంతుడగున్ . ౯	కర్మములను పూర్తిగా విడుచుటకు దేహధారియగు జీవునకు సాధ్యము కాదు . ఎవడు కర్మలయొక్క ఫలమును విడుచుచున్నాడో అట్టివాడే త్యాగియని పిలువబడుచున్నాడు .
అ. అనిష్టమిష్టం మిశ్రం చ త్రివిధం కర్మణః ఫలమ్| భవత్యత్యాగినాం ప్రేత్య న తు సంన్యాసినాం క్వచిత్|| 18-12	తేటగీతి . కర్మ త్రివిధమ్ములయి తిరుగాడుచుండు , నిష్టము , ననిష్టమును , మిశ్రమీ విధములు త్యాగ శూన్యుల కివి రజ్జు లగుచు నుండు ; త్యాగమూర్తికి కర్మ బంధములు లేవు . ౧౦	దుఃఖకరమైనదియు , సుఖకరమైనదియు , సుఖదుఃఖములు రెండును గలసినదియునగు మూడువిధములైన కర్మఫలము కర్మఫలత్యాగము చేయనివారలకు మరణానంతరము కలుగుచున్నది . కర్మఫలత్యాగము చేసినవారికన్ననో అవి యెన్నటికిని కలుగ నేరవు .
అ. పఞ్చైతాని మహాబాహో ! కారణాని నిబోధ మే| సాఙ్ఖ్యే కృతాన్తే ప్రోక్తాని సిద్ధయే సర్వకర్మణామ్|| 18-13	తేటగీతి . కర్మ సిద్ధికిఁ గల వైదు కారణములు , వేద వేదాంతముల యందు విదిత మగును ; సకల కర్మ ఫలప్రద సరణి నెఱపు కారణమ్ముల వచియింతు , కవ్వడి ! విను . ౧౧	గొప్పబాహువులుకల ఓ అర్జునా 1 సమస్త కర్మలు నెరవేఱుటకు కర్మకాండయొక్క అంతమును దెలుపు సాంఖ్యశాస్త్రమునందు చెప్పబడిన ఈ ఐదు కారణములను నావలన తెలిసికొనుము .
అ. అధిష్ఠానం తథా కర్తా కరణం చ పృథగ్విధమ్| వివిధాశ్చ పృథక్చేష్టా దైవం చైవాత్ర పఞ్చమమ్|| 18-14	కందము . కారణములైదు వినుమీ , శారీరము , కర్త , కరణసంఘము , చేష్టల్ , దోరమగు దైవమైదవ కారణమె బలాఢ్యమైన కారణము , సుమా ! ౧౨	ఈ కర్మచరణ విషయమున (1) శరీరము (2) కర్త (3) వివిధములగు ఇంద్రియములు (4) పలువిధములుగను , వేఱు వేఱుగను నుండు క్రియలు (వ్యాపారములు ) ఐదవదియగు (5) దైవమును కారణములుగా నున్నవి .
అ. శరీరవాఙ్మనోభిర్య త్కర్మ ప్రారభతే నరః| న్యాయ్యం వా విపరీతం వా పఞ్చైతే తస్య హేతవః|| 18-15 అ. తత్రైవం సతి కర్తార మాత్మానం కేవలం తు యః| పశ్యత్యకృతబుద్ధిత్వా న్న స పశ్యతి దుర్మతిః|| 18-16	ఉత్పలమాల . న్యాయసమన్వితంబు లయినన్ , మఱి న్యాయవిరుద్ధమైనఁ దాఁ జేయు సమస్త కర్మముల సిద్ధికి నైదు కతంబు లుండఁ ; దా నే యఖిల మ్మటంటని వచించు , సమస్తమునందు గర్త దా నేయని , దుర్మతిన్ దలచి , ఈశు నెఱుంగడు సుంతయేనియున్ . ౧౩	మనుజుడు శరీరము , వాక్కు , మనస్సు అను వీనిచేత న్యాయమైనట్టిగాని ( శాస్త్రీయమైనట్టిగాని ) , అన్యాయమైనట్టి ( అశాస్త్రీయమైనట్టి ) గాని ఏకర్మమును ప్రారంభించుచున్నాడో దాని కీ యైదున్ను కారణములై యున్నవి . కర్మవిషయమందిట్లుండగా ( పైన దెల్పిన అయిదున్ను కారణములై యుండగా ) ఎవడు సంస్కరింపబడని బుద్ధిగలవాడగుటచే , నిరుపాధికుడగు ఆత్మను కర్తగా తలంచుచున్నాడో , అట్టి అవివేకి కర్మముయొక్కగాని , ఆత్మయొక్కగాని వాస్తవస్వరూపమును ఎఱుఁగకున్నాడు .
అ. యస్య నాహంకృతో భావో బుద్ధిర్యస్య న లిప్యతే| హత్వాऽపి స ఇమాఁల్లోకా న్న హన్తి న నిబధ్యతే|| 18-17	చంపకమాల . ఎవని కహంకృతుల్ సడలు , నెవ్వఁడు వీడును కర్తృ భోక్తృతల్ , యెవఁడు హృదంతరంబు విషయేచ్ఛలనుండి మరల్ప గల్గు , న య్యవిరళ పండితుండెవని హత్య యొనర్చియుఁ , బాప మేనియున్ దవులడు , కర్మబంధములఁ దాకఁడు సుంతయు నేని ఫల్గునా ! ౧౪	ఎవనికి ' నేను కర్తను ' అను తలంపు లేదో , ఎవనియొక్క బుద్ధి విషయములను , కర్మలను అంటదో అతడీ ప్రాణులన్నిటిని చంపినను వాస్తవముగ ఏమియు చంపుట లేదు . మఱియు నతడు ( కర్మలచే , పాపముచే ) బంధింపబడుటయు లేదు .
అ. జ్ఞానం జ్ఞేయం పరిజ్ఞాతా త్రివిధా కర్మచోదనా| కరణం కర్మ కర్తేతి త్రివిధః కర్మసంగ్రహః|| 18-18	తేటగీతి . జ్ఞానమున్ , జ్ఞాత , జ్ఞేయమ్ము లౌను త్రివిధ కర్మ చోదనలని యెఱుగంగ వినుము ; కరణములు , కర్మ , కర్తయుఁ గాగ త్రివిధ ముల నుపాదేయములు వినగలుగు , పార్థ ! ౧౫	కర్మమునకు హేతువు తెలివి , తెలియదగిన వస్తువు , తెలియువాడు అని మూడు విధములుగ నున్నది . అట్లే కర్మకాధారమున్ను, ఉపకరణము ( సాధనము ) , క్రియ , చేయువాడు - అని మూడువిధములుగ నున్నది .
అ. జ్ఞానం కర్మ చ కర్తాచ త్రిధైవ గుణభేదతః| ప్రోచ్యతే గుణసఙ్ఖ్యానే యథావచ్ఛృణు తాన్యపి|| 18-19	తేటగీతి . సాంఖ్య తాంత్రజ్ఞులగు వారు , జ్ఞాన కర్త కరణముల్ త్రివిధమ్ములను గాగను వచింత్రు ; గుణ విభాగమ్ములెల్ల బాగుగ నెఱుంగ , నీకుఁ జెప్పెద వినుము , దానినిఁ గిరీటి ! ౧౬	గుణములనుగూర్చి విచారణచేయు సాంఖ్య శాస్త్రమునందు జ్ఞానము , కర్మము , కర్త అనునివియు సత్త్వాదిగుణములయొక్క భేదముననుసరించి మూడువిధములుగనే చెప్పబడుచున్నవి . వానినిగూడ ( శాస్త్రోక్త ప్రకారము ) చెప్పెదను వినుము .
అ. సర్వభూతేషు యేనైకం భావమవ్యయమీక్షతే| అవిభక్తం విభక్తేషు తజ్జ్ఞానం విద్ధి సాత్త్వికమ్|| 18-20	కందము . నానా విధముల ప్రాణుల న్యూనాధిక దేహముల్ గనుంగొన నయ్యున్ , లోనున్న భావమొక్క డె గా నెంచెడి నదియె సాత్త్విక జ్ఞానమగున్ . ౧౭	విభజింపబడి వేఱువేఱుగనున్న సమస్త చరాచర ప్రాణులందును , ఒక్కటైన నాశరహితమగు ఆత్మవస్తువును ( దైవముయొక్క ఉనికిని ) విభజింపబడక ( ఏకముగ నున్నట్లు ) ఏ జ్ఞానముచేత నెఱుఁగుచున్నాడో అట్టి జ్ఞానము తాత్త్వికమని తెలిసికొనుము .
అ. పృథక్త్వేన తు యజ్జ్ఞానం నానాభావాన్పృథగ్విధాన్| వేత్తి సర్వేషు భూతేషు తజ్జ్ఞానం విద్ధి రాజసమ్|| 18-21	కందము . నానావిధముల దేహుల , నానావిధ భిన్న భావనా లోకమునన్ బూని చరించెడు జ్ఞాన మ్మౌనుఁ జుమా ! రాజసం బటంచుఁ దెలియగన్ . ౧౮	ఏ జ్ఞానమువలన మనుజుడు సమస్త ప్రాణులందును వేఱు వేఱువిధములుగనున్న అనేక జీవులను వేఱు వేఱుగా నెఱుఁగుచున్నాడో , అట్టి జ్ఞానమును రాజస జ్ఞానమని తెలిసికొనుము .
అ. యత్తు కృత్స్నవదేకస్మిన్ కార్యే సక్తమహైతుకమ్| అతత్త్వార్థవదల్పం చ తత్తామసముదాహృతమ్|| 18-22	చంపకమాల . ఎదియొ , వివేక శూన్యముగ , నీప్సితముంగనఁ బిచ్చి నమ్మకం బొదవ , న హేతుకంబుగ , నయుక్తముగాఁ బరమార్థమైన పె న్నిధి వలెఁ జూచి , యల్పముల నింద్యములం బ్రసరించు తామస ప్రదమగు జ్ఞాన మియ్యది , పరంతప ! దీని నెఱుంగు మియ్యెడన్ . ౧౯	ఏ జ్ఞానము వలన మనుజుడు ఏ దేని ఒక్క పనియందు ( శరీర , ప్రతిమాదులందు ) సమస్తమును అదియే యని తగిలియుండునో , అందులకు తగిన హేతువు లేకుండునో , తత్త్వమును ( సత్యవస్తువును ) తెలియకనుండునో , అల్పమైనదిగ ( అల్ప ఫలము గలిగినదిగ ) యుండునో , అట్టి జ్ఞానము తామసజ్ఞానమని చెప్పబడినది .
అ. నియతం సఙ్గరహిత మరాగద్వేషతః కృతమ్| అఫలప్రేప్సునా కర్మ యత్తత్సాత్త్వికముచ్యతే|| 18-23	తేటగీతి . ద్వేషరాగ ముడిపి , ఫలతృష్ణ లేక , నిత్య నై మిత్తికంబుల నియతి నెఱపు , కర్మ లెల్లను సాత్త్విక కర్మలనుచుఁ దెలియఁబడు చుండు నీ జగతిని , గిరీటి ! ౨౦	శాస్త్రముచే నియమింపబడినదియు , ఫలాపేక్షగాని , ఆసక్తి ( సంగము ), అభిమానముగాని , రాగద్వేషములుగాని లేకుండ చేయబడునదియు సాత్త్వికకర్మమనఁబడును .
అ. యత్తు కామేప్సునా కర్మ సాహంకారేణ వా పునః| క్రియతే బహులాయాసం తద్రాజసముదాహృతమ్|| 18-24	ఆటవెలది . లౌకికంబుగ బహుళ ప్రయాసము , నహం కార జనిత కర్మకాండ లెల్ల , రాజస ప్రధాన భాజనమ్మగు కర్మ లనుచుఁ దెలియ వలయు , ననఘ చరిత ! ౨౧	ఫలాపేక్షగలవానిచేతగాని , మఱియు అహంకారముతో గూడినవానిచేగాని అధిక ప్రయాసకరమగు కర్మ మేది చేయబడుచున్నదో , అది రాజసకర్మయని చెప్పబడినది .
అ. అనుబన్ధం క్షయం హింసా మనపేక్ష్య చ పౌరుషమ్| మోహాదారభ్యతే కర్మ యత్తత్తామసముచ్యతే|| 18-25	తేటగీతి . తగుల , మిగులమ్ములను మదిఁ దలచకుండ , ప్రాణిపీడ పౌరుషమును పాటిఁ గొనక , మోహవశమునఁ జేసెడి మూర్ఖ కర్మ , తామసంబని నుడువగాఁ దగును , పార్థ ! ౨౨	తాను చేయు కర్మకు మున్ముందు కలుగబోవు దుఃఖాదులను ( ధనాదుల ) నాశమును , ( తనయొక్క , ఇతరులయొక్క శరీరాదులకుగల్గు ) బాధను , తన సామర్థ్యమును ఆలోచింపక , అవివేకముతో ప్రారంభింపబడు కర్మము తామసకర్మయని చెప్పబడుచున్నది .
అ. ముక్తసఙ్గోऽనహంవాదీ ధృత్యుత్సాహసమన్వితః| సిద్ధ్యసిద్ధ్యోర్నిర్వికారః కర్తా సాత్త్విక ఉచ్యతే|| 18-26	తేటగీతి . ధృతియు , నుత్సాహముల , కార్యగతిఁ గడంగి , కర్మఫలముల సక్తి స్వోత్కర్ష లుడిపి , సిద్ధ్య సిద్ధుల సమమైన చిత్తమలరు నట్టి , కర్తను సాత్త్వి కుండని యెఱుంగు . ౨౩	సంగమును ( ఆసక్తిని ) , ఫలాపేక్షను విడచినవాడును , ' నేను కర్తన ' ను అభిమానము , అహంభావము లేనివాడును , ధైర్యముతోను , ఉత్సాహముతోను గూడియున్నవాడును , కార్యము సిద్ధించినను , సిద్ధింపకున్నను వికారమును జెందనివాడునునగు కర్త సాత్త్విక కర్త యని చెప్పబడును .
అ. రాగీ కర్మఫలప్రేప్సు ర్లుబ్ధో హింసాత్మకోऽశుచిః| హర్షశోకాన్వితః కర్తా రాజసః పరికీర్తితః|| 18-27	తేటగీతి . పరధనాపేక్ష , లుబ్ధత ప్రబలి , ప్రాణి పీడకైన సుంతయు వెనుకాడ కుండ , హర్ష శోకంబులకు మనం బవియఁ జేయు కర్తను నెఱుంగు రాజస వర్తనునిగ . ౨౪	అనురాగము ( బంధ్వాదులం దభిమానము ) గలవాడును , కర్మఫలము నాశించువాడును , లోభియు , హింసాస్వభావము కలవాడును , శుచిత్వము లేని వాడును , (కార్యము సిద్ధించినపుడు ) సంతోషముతోను , ( చెడినపుడు ) దుఃఖముతోను గూడియుండువాడునగు కర్త రాజసకర్త యని చెప్పబడును .
అ. అయుక్తః ప్రాకృతః స్తబ్ధః శఠో నైష్కృతికోऽలసః| విషాదీ దీర్ఘసూత్రీ చ కర్తా తామస ఉచ్యతే|| 18-28	తేటగీతి . స్వీయ కార్యము లేమియుఁ జేయలేక , పరుల కార్యమ్ము లెల్లనుఁ జెరచుచుండు , దీర్ఘసూత్రి మాయావి రోదించు కర్త , తామసుండని తెలియగఁ దగును , పార్థ ! ౨౫	మనోనిగ్రహము ( లేక చిత్తైకాగ్రత ) లేనివాడును , పామరస్వభావము గలవాడును ( అవివేకము ) , వినయము లేనివాడును , మోసగాడును , ఇతరులను వంచించి వారి జీవనములను పాడుచేయువాడును , సోమరితనముగలవాడును , ఎల్లప్పుడు దిగులుతో నుండువాడును , స్వల్పకాలములో చేయవలసినదానిని దీర్ఘకాలమునకైనను పూర్తిచేయనివాడును నగు కర్త తామసకర్త యని చెప్పబడుచున్నాడు .
అ. బుద్ధేర్భేదం ధృతేశ్చైవ గుణతస్త్రివిధం శృణు| ప్రోచ్యమానమశేషేణ పృథక్త్వేన ధనఞ్జయ|| 18-29	కందము . ధృతి , బుద్ధులు త్రివిధంబులు గతిని బ్రవర్తిల్లుచుండుఁ గవ్వడి ! వినుమా , గతి భేదమ్ముల నందుఁ దొ లుత బుద్ధి విశేషముల్ బలుకుదుఁ గిరీటీ ! ౨౬	ఓ అర్జునా ! బుద్ధియొక్కయు , ధైర్యముయొక్కయు భేదమును గుణములనుబట్టి మూడు విధములుగా వేఱ్వేఱుగను , సంపూర్ణముగను చెప్పబడుచున్నవానిని ( నీ విపుడు ) వినుము .
అ. ప్రవృత్తిం చ నివృత్తిం చ కార్యాకార్యే భయాభయే| బన్ధం మోక్షం చ యా వేత్తి బుద్ధిః సా పార్థ సాత్త్వికీ|| 18-30	తేటగీతి . మంచి చెడుగుల మది విభాగించు నేర్పు , బంధ మోక్షమ్ములును , భయాభయము లరయు విజ్ఞతయు , యుక్త కార్య వివేచనమ్ము నెఱపు బుద్ధియె , సాత్త్విక సరణి గనుమ , ౨౭	ఓ అర్జునా ! ఏ బుద్ధి ధర్మమందు ప్రవృత్తిని ( లేక ప్రవృత్తిమార్గమగు కర్మమార్గమును ) , అధర్మమునుండి నివృత్తిని ( లేక నివృత్తిమార్గమగు సన్న్యాసమార్గమును ) , చేయదగుదానిని , చేయదగనిదానిని , భయమును , అభయమును , బంధమును మోక్షమును తెలుసుకొనుచున్నదో అట్టిబుద్ధి సాత్త్వికమైనది యగును .
అ. యయా ధర్మమధర్మం చ కార్యం చాకార్యమేవ చ| అయథావత్ప్రజానాతి బుద్ధిః సా పార్థ రాజసీ|| 18-31	కందము . కార్యా కార్య విచక్షణ , ధుర్యతఁ గనకుండ దుర్మదోద్ధతి గనుచున్ , పర్యాలోకన మెఱుగని చర్యల గను బుద్ధి , రాజసంబగు పార్థా ! ౨౮	ఓ అర్జునా ! ఏ బుద్ధిచేత మనుజుడు ధర్మమును , అధర్మమును చేయదగినదానిని , చేయరానిదానిని , ఉన్నదియున్నట్లుగాక ( మఱియొక విధముగ , పొరపాటుగ ) తెలిసికొనుచున్నాడో ఆ బుద్ధి రాజసబుద్ధియై యున్నది .
అ. అధర్మం ధర్మమితి యా మన్యతే తమసావృతా| సర్వార్థాన్విపరీతాంశ్చ బుద్ధిః సా పార్థ తామసీ|| 18-32	కందము . ధర్మము నధర్మమ్మని , దుర్మేధనుఁ గనుచు , సకల దురిత క్రియలన్ ధర్మమను యెంచు బుద్ధిని , ధర్మ సుతానుజ ! యెఱుంగు , తామస మనుచున్ . ౨౯	ఓ అర్జునా ! ఏ బుద్ధి అవివేకముచేత కప్పబడినదై అధర్మమును ధర్మమనియెంచునో , మఱియు సమస్తపదార్థములను విరుద్ధములుగా తలంచునో , అట్టి బుద్ధి తామస బుద్ధియై యున్నది .
అ. ధృత్యా యయా ధారయతే మనఃప్రాణేన్ద్రియక్రియాః| యోగేనావ్యభిచారిణ్యా ధృతిః సా పార్థ సాత్త్వికీ|| 18-33	కందము . చలనమ్మెఱుగని ధృతి , ని శ్చలతను సకలేంద్రియములు స్వాధీనములై , వలయునటు నిలువరింపఁగఁ గల ధృతిఁ దెలియనగు సాత్త్వికంబని పార్థా ! ౩౦	ఓ అర్జునా ! చలింపని ( విషయములందు ప్రవర్తింపని ) ఏ ధైర్యముతో గూడినవాడై మనసుయొక్కయు , ప్రాణముయొక్కయు , ఇంద్రియములయొక్కయు క్రియలను యోగసాధనచేత ( విషయములనుండి త్రిప్పి ఆత్మధ్యానమున , లేక శాస్త్రోక్తమార్గమున ) నిలువబెట్టుచున్నాడో , అట్టి ధైర్యము సాత్త్వికమైనది .
అ. యయా తు ధర్మకామార్థాన్ ధృత్యా ధారయతేऽర్జున ! | ప్రసఙ్గేన ఫలాకాఙ్క్షీ ధృతిః సా పార్థ రాజసీ|| 18-34	కందము . నాలుగు పురుషార్థములన్ , నాలవదగు మోక్షము వినా త్రివిధములన్ , గ్రోలి , మహోత్కర్షమునన్ దూలెడు ధృతి , రాజసమ్ముతో నిబిడమ్మౌ , ౩౧	ఓ అర్జునా ! ఏ ధైర్యముచేత మనుజుడు ఫలాపేక్ష గలవాడై ధర్మమును , అర్థమును , కామమును మిగుల యాసక్తితో అనుష్ఠించుచుండునో , అట్టి ధైర్యము రాజసమై యున్నది .
అ. యయా స్వప్నం భయం శోకం విషాదం మదమేవ చ| న విముఞ్చతి దుర్మేధా ధృతిః సా పార్థ తామసీ|| 18-35	తేటగీతి . భయము , శోకమ్ము , మదము , స్వప్నములు గనుచు నెపుడు దురపిల్లు దుర్మేధ ధృతి , కిరీటి ! తామసగుణ ప్రధానమై తనరుచుండు , నిదుర సుఖముగ గనుచుండు మదిని నెపుడు . ౩౨	ఓ అర్జునా ! ఏబుద్ధిచేత దుర్బుద్ధియగు మనుజుడు నిద్రను , భయమును , దుఃఖమును , సంతాపమును (దిగులును ) , మదమును విడువకయుండునో , అట్టి ధైర్యము తామసమై యున్నది .
అ. సుఖం త్విదానీం త్రివిధం శృణు మే భరతర్షభ| అభ్యాసాద్రమతే యత్ర దుఃఖాన్తం చ నిగచ్ఛతి|| 18-36	తేటగీతి . దుఃఖ జాలమ్ము లెల్లనుఁ దొలగిపోవ , నే సుఖమ్మునుఁ గోరెడు నా సుఖమ్ము , త్రివిధ రూపమ్ములై యనుభవము గాంచు ; పురుషుఁ డభ్యాస వశుఁడౌచు నెఱిగి కొనును . ౩౩	భరతకుల శ్రేష్ఠుడవగు ఓ అర్జునా ! దేనియొక్క అభ్యాసముచే మనుజుడు ఆనందము నొందుచుండునో , దుఃఖశాంతినిగూడ లెస్సగ బడయుచుండునో , అట్టి సుఖ మిపుడు మూడు విధములుగా నాచే తెలియబడుచున్నది .వినుము --
అ. యత్తదగ్రే విషమివ పరిణామేऽమృతోపమమ్| తత్సుఖం సాత్త్వికం ప్రోక్త మాత్మబుద్ధిప్రసాదజమ్|| 18-37	తేటగీతి . తొలుత కష్టమ్ముగాఁ దోచి , తుదకు నమృత తుల్యమై , స్వీయబుద్ధినిఁ దోగు సుఖము , సాత్త్విక గుణ ప్రధానమ్ము , సవ్యసాచి ! నిరతి శయమగు సుఖమది , నిర్మలమ్ము , ౩౪	ఏ సుఖము ప్రారంభమునందు విషమువలెను , పర్యవసానమందు అమృతమును బోలినదిగను నుండునో , తన బుద్ధియొక్క నిర్మలత్వముచే గలుగునట్టి ఆ సుఖము సాత్త్వికమని చెప్పబడినది.
అ. విషయేన్ద్రియసంయోగా ద్యత్తదగ్రేऽమృతోపమమ్| పరిణామే విషమివ తత్సుఖం రాజసం స్మృతమ్|| 18-38	తేటగీతి . అమృత తుల్యమగుచు , నవల విషప్రాయ మగుచు , సంకటముల కాకరమ్ము లౌ , సుఖమ్ము లింద్రియారామజనితముల్ , రాజసములు పాండు రాజ తనయ ! ౩౫	ఏ సుఖము విషయేంద్రియసంబంధమువలన మొదట అమృతమును బోలియు , పర్యవసానమందు ( అనుభవానంతరమున ) విషమువలె నుండుచున్నదో అట్టి సుఖము రాజసమని చెప్పబడినది .
అ. యదగ్రే చానుబన్ధే చ సుఖం మోహనమాత్మనః| నిద్రాలస్యప్రమాదోత్థం తత్తామసముదాహృతమ్|| 18-39	కందము . సోమరిపోతు తనమ్మున , మైమరపున నెల్ల యపుడు మత్తిలు సుఖమున్ , వ్యామోహ నిద్ర జనితము , తామస సుఖ మనుచు దెలియ దగును , కిరీటీ ! ౩౬	నిద్ర , సోమరితనము , ప్రమత్తత - అనువానివలన బుట్టినదై , ఏ సుఖము ఆరంభమందును , అంతమందును ( అనుభవించిన మీదటను ) తనకు మోహమును ( అజ్ఞానమును , భ్రమను ) గలుగజేయుచున్నదో అది తామససుఖమని చెప్పబడినది .
అ. న తదస్తి పృథివ్యాం వా దివి దేవేషు వా పునః| సత్త్వం ప్రకృతిజైర్ముక్తం యదేభిః స్యాత్త్రిభిర్గుణైః|| 18-40	కందము . పలు మాట లేల త్రిజగం బుల నున్న సమస్త వస్తువుల్ త్రిగుణములౌ ; తలదన్న నేరవా గుణ కలితములే గాని , వేరుగావు , కిరీటీ ! ౩౭	ప్రకృతి ( మాయ ) నుండి పుట్టినవగు ఈ మూడుగుణములతో గూడియుండని వస్తు వీ భూలోకమునగాని , స్వర్గమందుగాని , దేవతలయందుగాని , ఎచటను లేదు .
అ. బ్రాహ్మణక్షత్రియవిశాం శూద్రాణాం చ పరన్తపబ్వ్ ! | కర్మాణి ప్రవిభక్తాని స్వభావప్రభవైర్గుణైః|| 18-41	తేటగీతి . ప్రకృతి జనితమ్ములగు గుణ క్రమము వడయు కర్మల విధానమున , విభాగమ్ముఁ గాంచి ; బ్రాహ్మణ క్షాత్ర వైశ్య శూద్రాళి చెలగు నిజ గుణమ్ముల కనువగు నీతిఁ దవిలి . ౩౮	శత్రువులను తపింపజేయు ఓ అర్జునా ! బ్రాహ్మణ , క్షత్రియ , వైశ్య , శూద్రులకు వారివారి ( జన్మాంతర సంస్కారము ననుసరించిన ) స్వభావము ( ప్రకృతి ) వలన పుట్టిన గుణములనుబట్టి కర్మలు వేఱు వేఱుగ విభజింపబడినవి .
అ. శమో దమస్తపః శౌచం క్షాన్తిరార్జవమేవ చ| జ్ఞానం విజ్ఞానమాస్తిక్యం బ్రహ్మకర్మ స్వభావజమ్|| 18-42	తేటగీతి . దమము , శమము , తపము , శుచి త్వము , లార్జవ , శాస్త్ర నియతి , తాలిమి , విజ్ఞా నము , మొదలగు నైజ గుణ క్రమ కర్మలు బ్రహ్మజాతి కర్మ లనఁబడున్ . ౩౯	అంతరింద్రియ నిగ్రహము ( మనోనిగ్రహము ) , బాహ్యేంద్రియ నిగ్రహము , తపస్సు , శుచిత్వము , ఋజుమార్గవర్తనము , శాస్త్రజ్ఞానము , అనుభవజ్ఞానము , దైవమందు గురువునందు , శాస్త్రమందు నమ్మకము గలిగియుండుట స్వభావమువలన పుట్టిన బ్రాఙ్మణకర్మయై యున్నది .
అ. శౌర్యం తేజో ధృతిర్దాక్ష్యం యుద్ధే చాప్యపలాయనమ్| దానమీశ్వరభావశ్చ క్షాత్రం కర్మ స్వభావజమ్|| 18-43	కందము . అని వెన్నుఁ జూపకుండుట , యనిశమ్మును దైవ భావ , మర్థి జనుల మ న్నన సేయుట , శౌర్య ధృతియు , ననువగు గుణకర్మ క్షత్రియాళికి బార్థా ! ౪౦	శూరత్వము , తేజస్సు , కీర్తి , ప్రతాపము , ధైర్యము , సామర్థ్యము , యుద్ధమునందు పాఱిపోకుండుట , దానము ( ధర్మపూర్వక ) , ప్రజాపరిపాలనాశక్తి , ( శాసకత్వము ) - ఇయ్యవి స్వభావమువలన పుట్టిన క్షత్రియధర్మమై యున్నది .
అ. కృషిగోరక్ష్యవాణిజ్యం వైశ్యకర్మ స్వభావజమ్| పరిచర్యాత్మకం కర్మ శూద్రస్యాపి స్వభావజమ్|| 18-44	తేటగీతి . కృషియు , గోరక్ష , వాణిజ్య , పృథుల కర్మ వైశ్యులకు నైజమగు కర్మలౌ కిరీటి ! సకల జనులకు బరిచర్య , సంఘసేవ శూద్రులకు నైజకర్మ , యశోవిశాల ! ౪౧	వ్యవసాయము , గోసంరక్షణము , వర్తకము వైశ్యునకు స్వభావజనితములగు కర్మలై యున్నవి . అట్లే సేవారూపమైన కర్మము శూద్రులకు స్వభావసిద్ధమై యున్నది .
అ. స్వే స్వే కర్మణ్యభిరతః సంసిద్ధిం లభతే నరః| స్వకర్మనిరతః సిద్ధిం యథా విన్దతి తచ్ఛృణు|| 18-45	ఆటవెలది . ఎవ్వరెవరి ధర్మ మేరీతి విధియింపఁ బడెనొ , యనుసరింప వలయు దాని ; స్వీయ కర్మనిరతినే యలవడి , చిత్త శుద్ధి నిడును , విను , విశుద్ధ చరిత ! ౪౨	తన తన స్వాభావిక కర్మమునం దాసక్తి ( శ్రద్ధ ) గల మనుజుడు జ్ఞానయోగ్యతారూపసిద్ధిని బొందుచున్నాడు . స్వకీయకర్మయం దాసక్తిగలవాడు జ్ఞానయోగ్యతారూపసిద్ధిని యెట్లు పడయగల్గునో దానిని చెప్పెదను వినుము .
అ. యతః ప్రవృత్తిర్భూతానాం యేన సర్వమిదం తతమ్| స్వకర్మణా తమభ్యర్చ్య సిద్ధిం విన్దతి మానవః|| 18-46	కందము . ఏమనుజుండు స్వధర్మము నీమమున స్వకర్మ నిరతి నెఱపఁ గలుగునో , యా మనుజుఁడె సర్వాంత ర్యామినిఁ గనఁ గల్గుఁ జిత్తమందు , సతంబున్ . ౪౩	ఎవనివలన ప్రాణులకు ఉత్పత్తి మొదలగు ప్రవర్తనము ( ప్రవృత్తి ) కలుగుచున్నదో , ఎవనిచేత ఈ సమస్త ప్రపంచము వ్యాపింపబడియున్నదో , అతనిని ( అట్టి పరమాత్మను ) , మనుజుడు స్వకీయ కర్మముచే నారాధించి జ్ఞానయోగ్యతారూపసిద్ధిని పొందుచున్నాడు .
అ. శ్రేయాన్స్వధర్మో విగుణః పరధర్మాత్స్వనుష్ఠితాత్||	కందము . పరధర్మములను లెస్సగ నెఱపంగాఁ గల్గు కంటె , నియమిత కర్మన్ నెరపవలె , దోషమయ్యును ; దరియంగా రావు పాపతతు లవ్వానిన్ . ౪౪	తనయొక్క ధర్మము ( తన అవివేకముచే ) గుణము లేనిదిగ కనబడినను ( లేక , అసంపూర్ణముగ అనుష్ఠింపబడినను ) చక్కగా అనుష్ఠింపబడిన ఇతరుల ధర్మముకంటె ( లేక , ఇతర ధర్మములకంటె ) శ్రేష్ఠమైనదే యగును . స్వభావముచే ఏర్పడిన ( తన ధర్మమునకు తగిన ) కర్మమును చేయుచున్నయెడల మనుజుడు పాపమును పొందనేరడు .
అ. స్వభావనియతం కర్మ కుర్వన్నాప్నోతి కిల్బిషమ్|| 18-47 సహజం కర్మ కౌన్తేయ ! సదోషమపి న త్యజేత్| సర్వారమ్భా హి దోషేణ ధూమేనాగ్నిరివావృతాః|| 18-48	చంపకమాల . తగదు స్వధర్మమున్ విడువఁ దప్పులు కుప్పలుఁ గాగఁ దోచినన్ , వెగటుఁ గనంగరాదు ; పృథివీ స్థలిగల్గు సమస్త ధర్మముల్ పొగ సెగ లట్లు సమ్మిళితముల్ సుమ ! కావున , స్వీయధర్మ మె న్నగ దురితాలవాల మయినన్ విడువంగనురాదు , ఫల్గునా ! ౪౫	ఓ అర్జునా ! స్వభావసిద్ధమగు కర్మము దోషయుక్తమైనను ( దృశ్య రూపమైనను , లేక , త్రిగుణాత్మకమైనను ) దానిని వదలరాదు . పొగచేత అగ్ని కప్పబడునట్లు సమస్తకర్మములును ( త్రిగుణములయొక్క ) దోషముచేత కప్పబడియున్నవి కదా.
అ. అసక్తబుద్ధిః సర్వత్ర జితాత్మా విగతస్పృహః| నైష్కర్మ్యసిద్ధిం పరమాం సంన్యాసేనాధిగచ్ఛతి|| 18-49	ఆటవెలది . విషయ వాంఛలుడిపి , విగతస్పృహుండయి , యింద్రియములను బిగియింప గలిగి , సకల కర్మలందు సంన్యాస భావమ్ము నింపి , సిద్ధి నధిగమింపఁ గలఁడు . ౪౬	సమస్త విషయములందును తగులుబాటునొందని ( అసక్తమగు ) బుద్ధిగలవాడును , మనస్సును జయించినవాడును , కోరికలు లేనివాడు నగు మనుజుడు సంగత్యాగముచే ( జ్ఞానమార్గముచే ) సర్వోత్కృష్టమైన నిష్క్రియాత్మస్థితిని బొందుచున్నాడు .
అ. సిద్ధిం ప్రాప్తో యథా బ్రహ్మ తథాప్నోతి నిబోధ మే| సమాసేనైవ కౌన్తేయ ! నిష్ఠా జ్ఞానస్య యా పరా|| 18-50	చంపకమాల . తనదు స్వధర్మ కర్మ నిరతం బొనరించి , పరాత్పరున్ బ్రపూ జన మొనరించు , నాతఁ డెటు జ్ఞాన సమృద్ధియుఁ జిత్తశుద్ధియున్ గని , పరమాత్మ తత్త్వమునుఁగాంచఁ గలాడొ , యెఱుంగఁ జెప్పెదన్ వినుము , సమాప్త , మియ్యది వివేక పథంబగు బ్రహ్మనిష్ఠకున్ . ౪౭	ఓ అర్జునా ! కర్మసిద్ధిని ( నిష్కామకర్మలచే చిత్తశుద్ధిని ) బడసినవాడు పరమాత్మ నేప్రకారముగ పొందగలడో ఆ విధమును మఱియు జ్ఞానముయొక్క శ్రేష్ఠమైననిష్ఠ ( లేక పర్యవసానము ) ఏది కలదో దానినిన్ని ( జ్ఞాననిష్ఠను , లేక జ్ఞాన పరాకాష్ఠను ) సంక్షేపముగ నావలన దెలిసికొనుము .
అ. బుద్ధ్యా విశుద్ధయా యుక్తో ధృత్యాత్మానం నియమ్య చ| శబ్దాదీన్విషయాంస్త్యక్త్వా రాగద్వేషౌ వ్యుదస్య చ|| 18-51 అ. వివిక్తసేవీ లఘ్వాశీ యతవాక్కాయమానసః| ధ్యానయోగపరో నిత్యం వైరాగ్యం సముపాశ్రితః|| 18-52 అ. అహంకారం బలం దర్పం కామం క్రోధం పరిగ్రహమ్| విముచ్య నిర్మమః శాన్తో బ్రహ్మభూయాయ కల్పతే|| 18-53	సీసము . ధృతి బుద్ధి బలముతో నింద్రియ విషయేచ్ఛ , బాహ్యశబ్దాదుల బందొనర్చి , ద్వంద్వమ్ములన్ సమాధానంబు నొందుచు , హర్షశోకాదుల నవలద్రోసి , త్రికరమ్ములను స్వీయ కరాంచిత మొనర్చి , సర్వ వైరాగ్యమ్ము సంతరించి , విజన స్థలంబున సంప్రీతిని వసియించి , అల్ప ఖాద్యమ్ముల నారగించి , తేటగీతి. క్రోధ కామ దర్పమ్ములుఁ గుదియఁ గట్టి , దేహ జీవితరక్తినిఁ దెగడి విడిచి , సర్వ కార్య కర్తృత్వమ్ము సంన్యసించి , శాంతిఁ గనుచుండు ధ్యానియై సంయముండు . ౪౮	అతినిర్మలమైన బుద్దితో గూడినవాడును , ధైర్యముతో మనస్సును నిగ్రహించువాడును , శబ్దస్పర్శాదివిషయములను విడిచిపెట్టువాడును , రాగద్వేషములను పరిత్యజించువాడును , ఏకాంతస్థలములందు నివసించువాడును , మితాహారమును సేవించువాడును , వాక్కును , శరీరమును , మనస్సును స్వాధీనము చేసికొనినవాడును , ఎల్లప్పుడును ధ్యానయోగతత్పరుడై యుండువాడును , వైరాగ్యమును లెస్సగ నవలంబించినవాడును , అహంకారమును, బలమును , ( కామక్రోధాది సంయుక్తమగు బలమును లేక మొండిపట్టును ) , డంబమును , కామమును ( విషయాసక్తిని ) , క్రోధమును , వస్తు సంగ్రహణమును , బాగుగా వదలివైచువాడును , మమకారము లేనివాడును , శాంతుడును అయియుండువాడు బ్రహ్మస్వరూపము నొందుటకు ( బ్రహ్మైక్యమునకు , మోక్షమునకు ) సమర్థుడగుచున్నాడు .
అ. బ్రహ్మభూతః ప్రసన్నాత్మా న శోచతి న కాఙ్క్షతి| సమః సర్వేషు భూతేషు మద్భక్తిం లభతే పరామ్|| 18-54	తేటగీతి. బ్రహ్మభావమ్ము నందిన పరమహంస , నిర్మల మనమ్ము గాంచి చింతింపడెపుడు ; కాంక్షి కాబోడు , తనవలెఁ గాంచు నిఖిల భూతతతి , నన్నె భక్తిని పూజసేయు . ౪౯	బ్రహ్మరూపమును (బ్రహ్మైక్యమును ) బొందినవాడు ( జీవన్ముక్తుడు ) , నిర్మలమైన ( ప్రశాంతమైన ) మనస్సుగలవాడు నగు మనుజుడు దేనిని గూర్చియు దుఃఖింపడు . దేనిని కోరడు . సమస్త ప్రాణులందును సమబుద్ధిగలవాడై ( వానిని తనవలనే చూచుకొనుచు ) నాయందలి ఉత్తమ భక్తిని పొందుచున్నాడు .
అ. భక్త్యా మామభిజానాతి యావాన్యశ్చాస్మి తత్త్వతః| తతో మాం తత్త్వతో జ్ఞాత్వా విశతే తదనన్తరమ్|| 18-55	తేటగీతి . నిత్య భక్తి యుతుండయి , నిరుపమాన మౌ , మదీయ సత్త్వ రూపాది మహిమ లెఱిగికొని , బాగుగా గుఱు తెఱింగి , నన్నె పొందెడు , నదియె జ్ఞానమున కవధి . ౫౦	భక్తి చేత మనుజుడు ' నేనెంతటివాడనో , ఎట్టివాడనో ' యథార్థముగ తెలిసికొనుచున్నాడు . ఈ ప్రకారముగ నన్ను గూర్చి వాస్తవముగా నెఱిఁగి అనంతరము నాయందు ప్రవేశించుచున్నాడు .
అ. సర్వకర్మాణ్యపి సదా కుర్వాణో మద్వ్యపాశ్రయః| మత్ప్రసాదాదవాప్నోతి శాశ్వతం పదమవ్యయమ్|| 18-56	తేటగీతి . సర్వకర్మలు నాకయి నిర్వహించి , కర్మయోగియు నిష్కామ కర్మఁ జేసి , నాయనుగ్రహా వాప్తిని నన్నె బొందు నన్యయంబగు నా పథం బఱసి , తుదకు ౫౧	సమస్త కర్మములను ఎల్లప్పుడును చేయుచున్నవాడైనను కేవలము నన్నే ఆశ్రయించువాడు ( శరణుబొందువాడు ) నా యనుగ్రహము వలన నాశరహితమగు శాశ్వత మోక్షపదమును పొందుచున్నాడు .
అ. చేతసా సర్వకర్మాణి మయి సంన్యస్య మత్పరః| బుద్ధియోగముపాశ్రిత్య మచ్చిత్తః సతతం భవ|| 18-57	కందము . నా కొఱకు కర్మఁ జేయుచు , నా కొఱకే ఫలము లర్పణం బొనరింపన్ , నాకృపను సద్వివేకము , నీ కొదవెడు ; నన్నె నిల్పు నీ చిత్తమునన్ . ౫౨	సమస్త కర్మములను ( కర్మఫలములను ) వివేకయుక్తమగు బుద్ధిచేత నాయందు సమర్పించి , నన్నే పరమప్రాప్యముగ నెంచినవాడవై చిత్తైకాగ్రతతోగూడిన తత్త్వవిచారణను ( లేక ధ్యానయోగమును ) అవలంబించి ఎల్లప్పుడు నాయందే చిత్తమును నిల్పుము .
అ. మచ్చిత్తః సర్వదుర్గాణి మత్ప్రసాదాత్తరిష్యసి| అథ చేత్త్వమహంకారా న్న శ్రోష్యసి వినఙ్క్ష్యసి|| 18-58	కందము . నా చిత్తగతుఁడవైన , ని కే చెడుగును గాననేర విసుమంతయు ; నీ వా చొప్పుఁగాక యెగసిన , నీచమ్మగు దుర్గతిన్ గణింతువు , పార్థా ! ౫౩	నాయందు చిత్తమును జేర్చినవాడవైతివేని నా యనుగ్రహమువలన సమస్త సాంసారిక దుఃఖములను దాటగలవు . అట్లుగాక అహంకారమువలన నా యీ వాక్యములను వినకుందువేని చెడిపోదువు .
అ. యదహంకారమాశ్రిత్య న యోత్స్య ఇతి మన్యసే|||	కందము . దురహంకారము రేకె త్తి రణం బొనరింప ననుచు దెగడి పలికినన్ , పరతంత్రుఁడవై , ప్రకృతికి దురపిల్లుచుఁ దుదకు , కత్తి దూసెద వనిలోన్ . ౫౪	ఒకవేళ అహంకారము నవలంబించి ' నేను యుద్ధము చేయను ' అని నీవు తలంచెదవేని అట్టి నీ ప్రయత్నము వ్యర్థమైనదియే అగును.
అ. మిథ్యైష వ్యవసాయస్తే ప్రకృతిస్త్వాం నియోక్ష్యతి|| 18-59 అ. స్వభావజేన కౌన్తేయ ! నిబద్ధః స్వేన కర్మణా| కర్తుం నేచ్ఛసి యన్మోహా త్కరిష్యస్యవశోపి తత్|| 18-60||	తేటగీతి. ఎముక రక్తమ్ములన్ బ్రవహించు క్షాత్ర గుణము నైజమ్ము విదిలించు కొనఁగ లేవు ; కుపిత మోహమ్ములను కొట్టుకొనుచుఁ దుదకు , యిచ్ఛ లేకున్న ననికి దూకెదవు , సుమ్ము ! ౫౫	( ఏలయనిన ) నీ ( క్షత్రియ ) స్వభావమే నిన్ను ( యుద్ధమున ) నియోగింపగలదు . ఓ అర్జునా ! స్వభావము ( పూర్వజన్మ సంస్కారము ) చే గలిగిన ( ప్రకృతిసిద్ధమైన ) నీయొక్క కర్మముచే లెస్సగ బంధింపబడినవాడవై దేనిని చేయుటకు అవివేకమున నిచ్చగించకున్నావో దానిని పరాధీనుడవై ( కర్మాధీనుడవై ) తప్పక చేసియే తీరుదువు .
అ. ఈశ్వరః సర్వభూతానాం హృద్దేశేऽర్జున తిష్ఠతి| భ్రామయన్సర్వభూతాని యన్త్రారూఢాని మాయయా|| 18-61	ఉత్పలమాల . ఏను సమస్త భూతతతి హృత్కమలాంతరమందు నుందు , నీ ప్రాణుల యంత్రముల్ పగిది బల్మరు నైజ గుణక్రమమ్ములన్ బూని , శివమ్ము లెత్తఁగఁ బ్రమోహితులై నటియింపఁ జేయుదున్ ; గాన , మదీయ మాయలకుఁ గట్టడులై వసియింతు రెప్పుడున్ . ౫౬	ఓ అర్జునా ! జగన్నియామకుడు పరమేశ్వరుడు ( అంతర్యామి ) మాయచేత సమస్తప్రాణులను యంత్రము నారోహించినవారినివలె ( కీలుబొమ్మలనువలె ) త్రిప్పుచు సమస్త ప్రాణులయొక్క హృదయమున వెలయుచున్నాడు .
అ. తమేవ శరణం గచ్ఛ సర్వభావేన భారత| తత్ప్రసాదాత్పరాం శాన్తిం స్థానం ప్రాప్స్యసి శాశ్వతమ్|| 18-62	తేటగీతి. నన్నె సకలమ్ముగా మననమొనర్చి , నాదు శరణమ్ము నొందు మనారతమ్ము ; నా యనుగ్రహా వాప్తియై నా పథమ్ము , శాశ్వతానంద మొందుచు , శాంతిఁగనెదు . ౫౭	ఓ అర్జునా ! సర్వవిధముల ఆ ( హృదయస్థుడగు ) ఈశ్వరునే శరణుబొందుము . ఆతని యనుగ్రహముచే సర్వోత్తమమగు శాంతిని , శాశ్వతమగు మోక్షపదవిని నీవు పొందగలవు .
అ. ఇతి తే జ్ఞానమాఖ్యాతం గుహ్యాద్గుహ్యతరం మయా| విమృశ్యైతదశేషేణ యథేచ్ఛసి తథా కురు|| 18-63	తేటగీతి. గుహ్యములలోన పరమ నిగూఢ మెల్ల , జెప్పినాడను ; ఇక విమర్శించు కొనుము , చేయవలసిన దెద్ది , నిషిద్ధ మెద్ది ! ఎఱిగి కొంచు , యథేచ్ఛను నేగుమయ్య ! ౫౮	ఈ విధముగ రహస్యము లన్నిటికంటెను పరమరహస్యమైనట్టి జ్ఞానమును ( గీతాశాస్త్రము ) నేను నీకు జెప్పితిని . దీనినంతను బాగుగ విచారణచేసి తదుపరి నీ కెట్లిష్టమో అట్లాచరింపుము .
అ. సర్వగుహ్యతమం భూయః శృణు మే పరమం వచః| ఇష్టోऽసి మే దృఢమితి తతో వక్ష్యామి తే హితమ్|| 18-64	తేటగీతి. పిన్ననాటి సఖుడవు , ప్రియతముఁడవు, యిష్టుఁడవు గాన , మఱల వచింతు వినుము ; సర్వ గుహ్యతమమ్మగు సారమెల్ల , నీ హితంబును గోరి కౌంతేయ ! దీని . ౫౯	ఓ అర్జునా ! రహస్యములన్నిటిలోను పరమరహస్యమైనదియు , శ్రేష్ఠమైనదియునగు నా వాక్యమును మఱల వినుము . ( ఏలయనిన ) నీవు నాకు మిక్కిలి ఇష్టుడవు . ఇక్కారణమున నీ యొక్క హితమును గోరి మఱల చెప్పుచున్నాను .
అ. మన్మనా భవ మద్భక్తో మద్యాజీ మాం నమస్కురు| మామేవైష్యసి సత్యం తే ప్రతిజానే ప్రియోऽసి మే|| 18-65	కందము . నాయందె మనము నించుము ; నాయందే భక్తి నిలుపు ; నాకై కర్మల్ జేయుము ; సతత మ్మావల నాయందే యుందు వెపుడు , నాకుఁ బ్రియుడవై . ౬౦	నాయందు మనస్సునుంచుము , నా యెడల భక్తి కలిగియుండుము , నన్నారాధింపుము , నాకు నమస్కరింపుము . అట్లు కావించెదవేని నీవు నన్నే పొందగలవు . నీవు నాకిష్టుడవైయున్నావు . కాబట్టి యథార్థముగా ప్రతిజ్ఞ చేసి చెప్పుచున్నాను .
అ. సర్వధర్మాన్పరిత్యజ్య మామేకం శరణం వ్రజ| అహం త్వా సర్వపాపేభ్యో మోక్షయిష్యామి మా శుచః|| 18-66	చంపకమాల. విడువుము , ధర్మ మర్మపు వివేక విచక్షణ లెల్ల ; నీవు నా యడుగుల నాశ్రయంబుగను ; మన్నిట నన్ శరణంబు వేడు ; మే గడపెద , సర్వపాపములఁ గర్మల బంధములన్ విదల్తు ; గ వ్వడి ! దురపిల్ల బోకుమ , రవంతయు , నీ కభయమ్ము నిచ్చితిన్ . ౬౧	సమస్త ధర్మములను విడిచిపెట్టి నన్నొక్కనిమాత్రము శరణుబొందుము . నేను సమస్త పాపములనుండియు నిన్ను విముక్తునిగ జేసెదను .
అ. ఇదం తే నాతపస్కాయ నాభక్తాయ కదాచన| న చాశుశ్రూషవే వాచ్యం న చ మాం యోऽభ్యసూయతి|| 18-67	ఉత్పలమాల . తగదు వచింప గీతను, వృథాయగు భక్తులు కాని వారికిన్, తగదు, తపోవిహీనులనుదగ్గర జేరగ నీయరాదు, బొ త్తుగ వచియింప రాదల మదోన్మద మానసులౌచు నన్న సూ య గతిని జూచువారలకు, నార్యుల శిక్షణ లేనివారికిన్ . ౬౨	నీకు బోధింపబడిన ఈ గీతాశాస్త్రమును తపస్సు లేనివానికిగాని , భక్తుడు కానివానికిగాని , వినుట కిష్టము లేనివానికిగాని ( లేక గురుసేవచేయనివానికిగాని ) , నన్ను దూషించువానికిగాని ( లేక , నా యెడల అసూయజెందువానికిగాని ) ఎన్నడును చెప్పదగినది కాదు .
అ. య ఇదం పరమం గుహ్యం మద్భక్తేష్వభిధాస్యతి| భక్తిం మయి పరాం కృత్వా మామేవైష్యత్యసంశయః|| 18-68	కందము . గీతార్థ సంప్రదాయము , వ్రాతల , వ్యాఖ్యలనుఁ దెల్పు వారలు సతమున్ నాతుల్య భావ గరిమన్ పూతూత్ములఁ గాంచి నన్నె బొందెదరు జుమా ! ౬౩	ఎవడు అతిరహస్యమైన గీతాశాస్త్రమును నా భక్తులుకు చెప్పునో అట్టివాడు నాయందుత్తమ భక్తి గలవాడై , సంశయరహితుడై ( లేక , నిస్సందేహముగ ) నన్నే పొందగలడు .
అ. న చ తస్మాన్మనుష్యేషు కశ్చిన్మే ప్రియకృత్తమః| భవితా న చ మే తస్మా దన్యః ప్రియతరో భువి|| 18-69	కందము . గీతాచార్యుని కంటెను ప్రీతిని నొనగూర్చువాఁడు పృథివిని లే ; డీ గీతా రహస్య వేదియె , చేతోముద మొదవ జేయు , సిద్ధము నాకున్ . ౬౪	మనుజులలో అట్టివానికంటె నాకు మిక్కిలి ప్రియము నొనర్చువాడెవడును లేడు . మఱియు నాకు మిక్కిలి ఇష్టుడైనవాడు ఈ భూలోకమున మఱియొకడు కలుగబోడు .
అ. అధ్యేష్యతే చ య ఇమం ధర్మ్యం సంవాదమావయోః| జ్ఞానయజ్ఞేన తేనాహ మిష్టః స్యామితి మే మతిః|| 18-70	కందము . మన యిరువుర సంవాద మ్మనయము పఠియింపఁ గల్గునట్టి సుజను , నే ననితర వాత్సల్యమునన్ గను చుండెద , ననుచుఁ దెలియగా నగు పార్థా ! ౬౫	ఎవడు ధర్మయుక్తమైన ( లేక , ధర్మస్వరూపమేయగు ) మన యిరువురి ఈ సంభాషణమును అధ్యయనము చేయునో అట్టివానిచే జ్ఞానయజ్ఞముచేత నేనారాధింపబడినవాడ నగుదునని నా నిశ్చయము .
అ. శ్రద్ధావాననసూయశ్చ శృణుయాదపి యో నరః| సోऽపి ముక్తః శుభాఁల్లోకాన్ ప్రాప్నుయాత్పుణ్యకర్మణామ్|| 18-71	తేటగీత . శ్రద్ధ గీతను వినువారు , సవ్యసాచి ! పాపముల నుండి ముక్తులై , వారు కూడ పుణ్య కర్మలఁ జేసెడి పూజ్యులరుగు లోకములకుఁ బోయెదరు , సుశ్లోక చరిత ! ౬౬	ఏ మనుజుడు శ్రద్ధతో కూడినవాడును , అసూయ లేనివాడునునై ఈ గీతాశాస్త్రమును వినునో , అట్టివాడును పాపవిముక్తుడై పుణ్యకార్యములను చేసినవారియొక్క పుణ్యలోకములను పొందును .
అ. కచ్చిదేతచ్ఛ్రుతం పార్థ ! త్వయైకాగ్రేణ చేతసా| కచ్చిదజ్ఞానసమ్మోహః ప్రనష్టస్తే ధనఞ్జయ|| 18-72	కందము . వింటివె యేకాగ్రత , మొద లంటఁగ నీ శాస్త్రమున్ , రహస్యము లెల్లన్ ; గంటివె సుజ్ఞానము , తుద లంటగ నజ్ఞానమోహ మడుగంటినదే ? ౬౭	ఓ అర్జునా ! నా యీ బోధను నీవు ఏకాగ్రమనస్సుతో వింటివా ? అజ్ఞానజనితమగు నీయొక్క భ్రమ ( దానిచే ) సంపూర్ణముగా నశించినదా ?
అర్జున ఉవాచ| అ. నష్టో మోహః స్మృతిర్లబ్ధా త్వత్ప్రసాదాన్మయాచ్యుత| స్థితోऽస్మి గతసన్దేహః కరిష్యే వచనం తవ|| 18-73	అర్జును వాక్యము . కందము. నీ కృపను వింటి సర్వము , చీకటి దుర్మోహ మడగె , స్మృతి లభియించెన్ ; చే కొంచు , శిరము దాల్చెద వాకొన్న విధంబు నడచువాఁడ , ముకుందా ! ౬౮	అర్జునుడు చెప్పెను . ఓ శ్రీ కృష్ణా ! నీయనుగ్రహమువలన నాయజ్ఞానము నశించినది . జ్ఞానము ( ఆత్మస్మృతి ) కలిగినది . సంశయములు తొలగినవి . ఇక నీ యాజ్ఞను నెరవేర్చెదను .
సఞ్జయ ఉవాచ| అ. ఇత్యహం వాసుదేవస్య పార్థస్య చ మహాత్మనః| సంవాదమిమమశ్రౌష మద్భుతం రోమహర్షణమ్|| 18-74	సంజయ వాక్యము . కందము. పరమ పవిత్రంబగు నీ హరి నర సంవాదముల్ స్వయంబుగ వింటిన్ , గరు పొడచు నద్భుతంబగు నరకేశవ వాదముల్ వినంగ నరేశా ! ౬౯	సంజయుడు చెప్పెను . ఓ ధృతరాష్ట్రమహారాజా ! ఈ ప్రకారముగా నేను శ్రీకృష్ణునియొక్కయు , మహాత్ముడగు అర్జునునియొక్కయు ఆశ్చర్యకరమైనట్టియు , పులకాంకురమును కలుగజేయునదియు నగు ఈ సంభాషణమును వింటిని .
అ. వ్యాసప్రసాదాచ్ఛ్రుతవా నేతద్గుహ్యమహం పరమ్| యోగం యోగేశ్వరాత్కృష్ణా త్సాక్షాత్కథయతః స్వయమ్|| 18-75	కందము . హరి పలుకులన్ స్వయమ్ముగ దరి నిల్చి వినంగ గల్గె ధన్యుఁడ నైతిన్ ; పరమ రహస్యం బెరిగితి , వరదుండౌ వ్యాసు గృపను , పౌరవ ముఖ్యా ! ౭౦	శ్రీ వేదవ్యాస మహర్షి యొక్క అనుగ్రహమువలన , నేను అతిరహస్యమైనదియు , మిగుల శ్రేష్ఠమైనదియు నగు ఈ యోగశాస్త్రమును స్వయముగనే అర్జునునకు చెప్పుచున్న యోగేశ్వరుడగు శ్రీకృష్ణునివలన ప్రత్యక్షముగా ( నేరుగా ) వింటిని .
అ. రాజన్సంస్మృత్య సంస్మృత్య సంవాదమిమమద్భుతమ్| కేశవార్జునయోః పుణ్యం హృష్యామి చ ముహుర్ముహుః|| 18-76 అ. తచ్చ సంస్మృత్య సంస్మృత్య రూపమత్యద్భుతం హరేః| విస్మయో మే మహాన్ రాజన్ ! హృష్యామి చ పునః పునః|| 18-77	కందము . నర కేశవ సంవాదము స్మరియించు కొలంది , నాకు సంతస మొదవున్ ; హరి యత్యద్భుత రూపము స్మరియింప , స్మరింప రిచ్చ ; సంతస మొదవున్ . ౭౧	ఓ ధృతరాష్ట్రమహారాజా ! ఆశ్చర్యకరమైదియు , పావనమైనదియు , ( లేక పుణ్యదాయకమైనదియు ) నగు కృష్ణార్జునులయొక్క ఈ సంభాషణమును తలంచి తలంచి మాటిమాటికి ఆనందమును బొందుచున్నాను --ఓ ధృతరాష్ట్రమహారాజా ! శ్రీకృష్ణమూర్తియొక్క మిగుల ఆశ్చర్యకరమైన ఆ విశ్వరూపమును తలంచి తలంచి నాకు మహదాశ్చర్యము కలుగుచున్నది . మఱియు ( దానిని తలంచుకొని ) మాటిమాటికిని సంతోషమును బొందుచున్నాను .
అ. యత్ర యోగేశ్వరః కృష్ణో యత్ర పార్థో ధనుర్ధరః| తత్ర శ్రీర్విజయో భూతి ర్ధ్రువా నీతిర్మతిర్మమ|| 18-78	కందము . ఎచ్చట యోగీశ్వర హరి , యెచ్చట గాండీవి యుందు రేక ముఖులు రై , లచ్చి , విభూతి , జయోన్నతు లచ్చోటనె యుండు సకలమంచుఁ దలంతున్ . ౭౨	ఎచట యోగేశ్వరుడగు శ్రీకృష్ణుడున్ను , ఎచట ధనుర్ధారియగు అర్జునుడున్ను ఉందురో అచట సంపదయు , విజయమున్ను , ఐశ్వర్యమున్ను , దృఢమగు నీతియు ఉండునని నా యభిప్రాయము .
ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే మోక్షసంన్యాసయోగో నామ అష్టాదశోऽధ్యాయః|| 18 ||	ఓమ్ తత్ సత్ ఇట్లు శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రిచే యనువదింపబడిన శ్రీగీతామృత తరంగిణి యందలి శ్రీ మోక్ష సంన్యాసయోగమను అష్టాదశ తరంగముసర్వము సంపూర్ణము . శ్రీ కృష్ణ పరబ్రహ్మార్పణమస్తు .	ఇది శ్రీ వేదవ్యాసముని విరచితమైనదియు , నూఱువేల శ్లోకములు గలదియును , ఛందోబద్ధమైనదియునగు శ్రీ మహాభారతమున భీష్మపర్వమునగల ఉపనిషత్ప్రతిపాదకమును , బ్రహ్మవిద్యయు , యోగశాస్త్రమును , శ్రీకృష్ణార్జున సంవాదమును నగు శ్రీ భగవద్గీతలందు మోక్షసన్న్యాసయోగమను పదునెనిమిదవ అధ్యాయము సంపూర్ణము.
ఓం శాంతాకారం భుజగశయనం పద్మనాభం సురేశమ్| విశ్వాధారం గగనసదృశం మేఘవర్ణం శుభాఙ్గమ్| లక్ష్మీకాన్తం కమలనయనం యోగిభిర్ధ్యానగమ్యమ్| వన్దే విష్ణుం భవభయహరం సర్వలోకైకనాథమ్||

శ్రద్ధాత్రయవిభాగ యోగము

శ్రీమద్భగవద్గీతా (మూల శ్లోకములు)	శ్రీ గీతామృత తరంగిణి(తెలుగు పద్యములు) శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రి (1948-1952)	గీతా మకరందము(తెలుగు తాత్పర్యము) శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరి స్వామి, శ్రీ శుకబ్రహ్మాశ్రమము కాళహస్తి(1979)
అర్జున ఉవాచ| అనుష్టుప్ . యే శాస్త్రవిధిముత్సృజ్య యజన్తే శ్రద్ధయాన్వితాః| తేషాం నిష్ఠా తు కా కృష్ణ ! సత్త్వమాహో రజస్తమః|| 17-1	అర్జును వాక్యము . తేటగీతి . శాస్త్రము నెఱుఁగఁ జాలక , శ్రద్ధ గలిగి , ఇష్ట దేవతలను భజియించు వాని శ్రద్ధ యెట్టిదొ చెప్పుమా , సారసాక్ష ! సత్త్వము , రజంబొ , తమమొ విస్పష్టముగను . ౧	అర్జును డడిగెను . ఓ కృష్ణా ! ఎవరు శాస్త్రోక్తవిధానమును విడిచిపెట్టి శ్రద్ధతో గూడుకొని పూజాదుల నొనర్తురో వారియొక్క స్థితి సాత్త్వికమా , లేక రాజసమా , లేక తామసమా ? ఏదియై యున్నది ?
శ్రీభగవానువాచ| అనుష్టుప్ . త్రివిధా భవతి శ్రద్ధా దేహినాం సా స్వభావజా| సాత్త్వికీ రాజసీ చైవ తామసీ చేతి తాం శృణు|| 17-2	శ్రీ భగవానుల వాక్యము . తేటగీతి . త్రివిధమగు శ్రద్ధ బరగు శరీరధారు లైన వారికి నైజమై కానుపించు , సత్త్వము , రజమ్ము , తమ మన , సవ్యసాచి ! వినుము త్రివిధము లుగ్గడింతును , కిరీటి ! ౨	శ్రీ భగవంతుడు చెప్పెను . ప్రాణులయొక్క స్వభావముచే ( పూర్వజన్మ సంస్కారముచే ) గలిగిన ఆ శ్రద్ధ సాత్త్వికమనియు , రాజసమనియు , తామసమనియు మూడు విధములుగా నగుచున్నది . దానిని గూర్చి వినుము .
అ. సత్త్వానురూపా సర్వస్య శ్రద్ధా భవతి భారత| శ్రద్ధామయోऽయం పురుషో యో యచ్ఛ్రద్ధః స ఏవ సః|| 17-3	తేటగీతి . ఎవనికెట్టి హృదంతరం బెసగుచున్న దట్టి శ్రద్ధయె వానికి బుట్టుచుండు ; నరుఁడు శ్రద్ధామయుండయి బరగుచుండు నెట్టి శ్రద్ధాన్వితున కట్టి వృత్తి యెసగు . ౩	ఓ అర్జునా ! సమస్త జీవులకును వారి వారి ( పూర్వజన్మ సంస్కారముతో గూడిన ) యంతఃకరణము ననుసరించి శ్రద్ధ ( గుణము , సంస్కారము ) కలుగుచున్నది . ఈ జీవుడు శ్రద్ధయే స్వరూపముగ కలిగియున్నాడు . ఎవడెట్టి శ్రద్ధ గలిగియుండునో అత డట్టి శ్రద్ధయే యగుచున్నాడు . ( అట్టి శ్రద్ధనే గ్రహించును ) ; తద్రూపుడే అయి యుండునని భావము .
అ. యజన్తే సాత్త్వికా దేవాన్ యక్షరక్షాంసి రాజసాః| ప్రేతాన్భూతగణాంశ్చాన్యే యజన్తే తామసా జనాః|| 17-4	తేటగీతి . సాత్త్వికులు దేవతల పూజ సలుపుచుంద్రు ; రాజసులు యక్ష రాక్షసులను భజింత్రు ; తామస గుణప్రధానులు దయ్యములను , ప్రేత గణముల బూజింత్రు ప్రీతి తోడ . ౪	సత్త్వగుణముగలవారు దేవతలను , రజోగుణము గలవారు యక్షులను , రాక్షసులను , తమోగుణముగలవారు భూతప్రేతగణములను పూజించుచున్నారు .
అ. అశాస్త్రవిహితం ఘోరం తప్యన్తే యే తపో జనాః| దమ్భాహంకారసంయుక్తాః కామరాగబలాన్వితాః|| 17-5 అ. కర్షయన్తః శరీరస్థం భూతగ్రామమచేతసః| మాం చైవాన్తఃశరీరస్థం తాన్విద్ధ్యాసురనిశ్చయాన్|| 17-6	ఉత్పలమాల . కామితముల్ గనంగ నధికమ్మగు కాంక్ష వివేక హీనులై నీమములన్ శరీరముల నిర్దయతన్ గృశియింపఁ జేసి , కు గ్రామపిశాచ దేవతలకై పశుమారణ మాచరించు నీ తామస మూఢ మానవులు , తథ్యము , రక్కసులం చెఱుంగుమా ! ౫ ఆటవెలది. పశుల సంహరించు పాపాత్ము లౌ వారు , ప్రాణి పీడ పాప ఫలమె గాక , లోగలట్టి యీశ్వరున్ ననుగూడ హిం సించుచున్న వారటం చెరుంగు . ౬	ఏ జనులు శరీరమందుననున్నట్టి పంచభూతసముదాయమును లేక ఇంద్రియసమూహమును( ఉపవాసాదులచే ) శుష్కింపజేయువారును , శరీరమం దంతర్యామిగనున్న నన్నును కష్టపెట్టువారును , దంభాహంకారములతో గూడినవారును , కామము , రాగము , ( ఆసక్తి ) , పశుబలము కలవారును ( లేక కామబలము , రాగబలము గలవారును ) అవివేకులును అయి శాస్త్రమునందు విధింపబడనిదియు , తమకును ఇతరులకునుగూడ బాధాకరమైనదియునగు తపస్సును జేయుచున్నారో , అట్టివారిని అసుర స్వభావము గలవారినిగ తెలిసికొనుము .
అ. ఆహారస్త్వపి సర్వస్య త్రివిధో భవతి ప్రియః| యజ్ఞస్తపస్తథా దానం తేషాం భేదమిమం శృణు|| 17-7	కందము. దానము, తపస్సు, యజ్ఞము ప్రాణులకున్ ద్రివిధ ముద్భవం బగు భేదం బౌ ; నాహారం బట్టులె న్యూనాధికములనుఁ దెలియనొప్పగు బార్థా ! ౭	ఆహారముకూడ సర్వులకును ( సత్త్వాది గుణములనుబట్టి ) మూడు విధములుగ ఇష్టమగుచున్నది . అలాగుననే యజ్ఞము , తపస్సు , దానముకూడ జనులకు మూడువిధములుగ ప్రియమై యుండుచున్నది . ఆ యాహారాదుల ఈ భేదమునుగూర్చి ( చెప్పెదను ) వినుము .
అ. ఆయుఃసత్త్వబలారోగ్య సుఖప్రీతివివర్ధనాః| రస్యాః స్నిగ్ధాః స్థిరా హృద్యా ఆహారాః సాత్త్వికప్రియాః|| 17-8	కందము. ఆరోగ్యాయుర , బలముల్ దోరంబై సుఖదముల్ , మధుర , రుచిర , రస స్ఫారిత సుస్నిగ్ధపు నా హారము లే ప్రీతిఁ గుడుతు , రాసత్త్వ గుణుల్ . ౮	ఆయుస్సును , మనోబలమును , దేహబలమును , ఆరోగ్యమును , సౌఖ్యమును , ప్రీతిని బాగుగ వృద్ధినొందించునవియు , రసము గలవియు , చమురుగలవియు , దేహమందు చాలకాలముండునవియు , మనోహరములైనవియునగు ఆహారములు సత్త్వగుణముగలవారికి ఇష్టములై యుండును .
అ.కట్వమ్లలవణాత్యుష్ణ తీక్ష్ణరూక్షవిదాహినః| ఆహారా రాజసస్యేష్టా దుఃఖశోకామయప్రదాః|| 17-9	కందము . కారమ్ము , లుప్పు , పులుసులు తోరంబై శోక రోగ దురితము లౌ , నా హారమ్ములె గారవమగు , నా రాజస గుణులు గుడువఁగా ననిశమ్మున్ . ౯	చేదుగాను , పులుపుగాను , ఉప్పగాను , మిక్కిలి వేడిగాను , కారముగాను , చమురులేనివిగాను , మిగుల దాహము గలుగజేయునవిగాను ఉండునవియు , ( శరీరమునకు ) దుఃఖమును , ( మనస్సునకు ) వ్యాకులత్వమును గలుగజేయునవియునగు ఆహారపదార్థములు రజోగుణముగలవానికి ఇష్టములై యుండును .
అ. యాతయామం గతరసం పూతి పర్యుషితం చ యత్| ఉచ్ఛిష్టమపి చామేధ్యం భోజనం తామసప్రియమ్|| 17-10	కందము. రస హీన , మపక్వములును , నిశలందున నిల్వయుండి , నీచపు దుర్గం ధ సమన్విత , యుచ్ఛిష్టపు నశనము లే గుడువఁ దామసాహ్లాదములౌ . ౧౦	వండిన పిమ్మట ఒక జాము దాటినదియు ( లేక బాగుగ ఉడకనిదియు ) , సారము నశించినదియు , దుర్ఘంధము గలదియు , పాచిపోయినదియు , ( వండిన పిదప ఒక రాత్రి గడచినదియు ) , ఒకరు తినగా మిగిలినది ( ఎంగిలి చేసినది ) యు , అశుద్ధముగా నున్నదియు ( భగవంతునకు నివేదింపబడనిదియు ) అగు ఆహారము తమోగుణము గలవారి కిష్టమైనది యగును .
అ. అఫలాఙ్క్షిభిర్యజ్ఞో విధిదృష్టో య ఇజ్యతే| యష్టవ్యమేవేతి మనః సమాధాయ స సాత్త్వికః|| 17-11	కందము . ఫల రహిత యజ్ఞకర్మం బుల నిండు మనమ్ముతోడ , బుష్కలరీతిన్ జలిపినవె , సాత్త్విక ప్రద విలస ద్యజ్ఞము లటంచు విదితమ్ములగున్ . ౧౧	' ఇది చేదగినదియే ' యని మనస్సును సమాధానపఱచి శాస్త్రసమ్మతమగు ఏ యజ్ఞము ఫలాపేక్ష లేనివారిచేత చేయబడుచున్నదో అది సాత్త్వక యజ్ఞ మనబడును.
అ. అభిసన్ధాయ తు ఫలం దమ్భార్థమపి చైవ యత్| ఇజ్యతే భరతశ్రేష్ఠ ! తం యజ్ఞం విద్ధి రాజసమ్|| 17-12	అడియాస దవిలి , ఫలముల్ గుడువఁగ దంబార్థ మెపుడుఁ గోలాహల సం దడినిన్ నెఱపెడు కర్మలు నుడువఁగ నగు , రాజస మ్మనుచుఁ గౌంతేయా ! ౧౨	భరతవంశశ్రేష్ఠుడవగు ఓ అర్జునా ! ఫలమును గోరియు , డంబము కొఱకును గావింపబడు యజ్ఞమును రాజసమైన దానినిగా నీవు తెలిసికొనుము .
అ. విధిహీనమసృష్టాన్నం మన్త్రహీనమదక్షిణమ్| శ్రద్ధావిరహితం యజ్ఞం తామసం పరిచక్షతే|| 17-13	కందము . విధి హీన , మసృష్టాన్నము , విధి రహితము , మంత్రహీన వితరణ హీన గ్రధిత శ్రద్ధా రహిత మ్మధమాధమ యజ్ఞ నిరతి , యది తామసమౌ . ౧౩	విధ్యుక్తము కానిదియు , అన్నదానము లేనిదియు , మంత్ర రహితమైనదియు , దక్షిణ లేనిదియు , శ్రద్ధ బొత్తిగ లేనిదియునగు యజ్ఞము తామసయజ్ఞమని చెప్పబడును .
అ. దేవద్విజగురుప్రాజ్ఞ పూజనం శౌచమార్జవమ్| బ్రహ్మచర్యమహింసా చ శారీరం తప ఉచ్యతే|| 17-14	కందము . దేవ , ద్విజ , గురు , బుధ , సం భావనమున్ , బ్రహ్మచర్య , మకుటిలము , నహిం సావ్రత నిరతి , శుచిత్వం బీ విధులు శరీర తపము లెన్నగఁ బార్థా ! ౧౪	దేవతలను , బ్రహ్మనిష్ఠులను , గురువులను , జ్ఞానులను ( మహాత్ములను బ్రహ్మజ్ఞానముగలపెద్దలను ) పూజించుట , బాహ్యాభ్యంతరశుద్ధి గలిగియుండుట , ఋజుత్వముతో గూడియుండుట ( కుటిలత్వము లేకుండుట , మనోవాక్కాయములతో ఏకరీతిగ వర్తించుట ) , బ్రహ్మచర్యవ్రతమును పాలించుట , ఏప్రాణిని హింసింపకుండుట , శారీరక ( శరీర సంబంధమైన ) తపస్సని చెప్పబడుచున్నది .
అ. అనుద్వేగకరం వాక్యం సత్యం ప్రియహితం చ యత్| స్వాధ్యాయాభ్యసనం చైవ వాఙ్మయం తప ఉచ్యతే|| 17-15	కందము . పరుషముల నాడకుండుట , నిరతము సత్యవ్రతంబు , నిగమముల నిరం తర పఠనము , హిత వచనము లరయగ వాగ్రూప తపము లందురు పార్థా ! ౧౫	ఇతరుల మనస్సునకు బాధగలిగింపనిదియు , సత్యమైనదియు , ప్రియమైనదియు , మేలు గలిగించునదియునగు వాక్యమును , వేదాదులయొక్క అధ్యయనమును అభ్యసించుట, ( వేదము , ఉపనిషత్తులు , భగవద్గీత , భారత భాగవత రామాయణాదులు మున్నగువానిని అధ్యయనము చేయుట , ప్రణవాది మంత్రములను జపించుట ) వాచిక తపస్సని చెప్పబడుచున్నది .
అ. మనః ప్రసాదః సౌమ్యత్వం మౌనమాత్మవినిగ్రహః| భావసంశుద్ధిరిత్యేత త్తపో మానసముచ్యతే|| 17-16	కందము . మౌనము , జితేంద్రియత్వము , సూనసదృశ మృదుల భావ శుద్ధ మనమ్మున్ , మానసిక తపము లందురు , మానస వాక్కాయ త్రివిధ మహిత తపములౌ . ౧౬	మనస్సును నిర్మలముగా నుంచుట ( కలత నొందనీయక స్వచ్ఛముగా నుంచుట ) , ముఖప్రసన్నత్వము ( క్రూరభావము లేకుండుట ) , పరమాత్మను గూర్చిన మననము ( దైవధ్యానము ) గలిగియుండుట { లేక , దృశ్యసంకల్పము లెవ్వియు లేక ఆత్మయందే స్థితిగలిగియుండుట అను ( వాఙ్మౌనసహిత ) మనోమౌనము } , మనస్సును బాగుగ నిగ్రహించుట , పరిశుద్ధమగు భావము గలిగియుండుట ( మోసము మున్నగునవి లేకుండుట ) అను నివి మానసిక తపస్సని చెప్పబడుచున్నది .
అ. శ్రద్ధయా పరయా తప్తం తపస్తత్త్రివిధం నరైః| అఫలాకాఙ్క్షిభిర్యుక్తైః సాత్త్వికం పరిచక్షతే|| 17-17	తేటగీతి . త్రివిధ తపములు శ్రద్ధతో దివురుచుండు , నింద్రియ వినిగ్రహంబున నెసగి యెవఁడు ఫల రహిత నిష్ఠతో తపం బాచరించు నట్టి తపమును సాత్త్విక మందు రయ్య ! ౧౭	ఫలాపేక్ష లేనివారును , నిశ్చలచిత్తులును , ( లేక , దైవభావనాయుక్తులును ) అగు మనుజులచే అధికమగు శ్రద్ధతో ఆచరింపబడినట్టి ఆ ( పైన దెలిపిన శారీరక , వాచిక , మానసికములను ) మూడు విధములైన తపస్సును సాత్త్వికమని ( సాత్త్వికతపస్సని ) ( పెద్దలు ) చెప్పుదురు .
అ. సత్కారమానపూజార్థం తపో దమ్భేన చైవ యత్| క్రియతే తదిహ ప్రోక్తం రాజసం చలమధ్రువమ్|| 17-18	కందము . పరులను నాడంబరమగు తెరఁజునఁ బూజించి , యాతిథేయం బిడ , న స్థిర మదృఢ మగును , కిరీటీ ! అరయగ రాజస తపంబు లందురు వానిన్ . ౧౮	ఇతరులచే తాను సత్కరింపబడవలెనని , గౌరవింపబడవలెనని , పూజింపబడవలెనని డంబముతో మాత్రమే జేయబడు తపస్సు అస్థిరమై , అనిశ్చితమైనట్టి ఫలము గలదై ( లేక చపలమైనట్టి రూపముగలదై ) ఈ ప్రపంచమున రాజస తపస్సు అని చెప్పబడినది .
అ. మూఢగ్రాహేణాత్మనో య త్పీడయా క్రియతే తపః| పరస్యోత్సాదనార్థం వా తత్తామసముదాహృతమ్|| 17-19	తేటగీతి . మూఢ మానస నిశ్చయమ్మున స్వకీయ పీడను సహించి , పరులకు కీడు సేయఁ దలచి , యొనరించు , తామస ప్ర ధానము లటంచుఁ బలుకంగ నౌను , పార్థ ! ౧౯	మూర్ఖపు పట్టుదలతో తన శరీరమును ( శుష్కోపవాసాదులచే ) బాధించుకొనుటద్వారాగాని , లేక ఇతరులను నాశనము చేయవలెనను ఉద్దేశ్యముతో గాని చేయబడు తపస్సు తామసిక తపస్సని చెప్పబడినది .
అ. దాతవ్యమితి యద్దానం దీయతేऽనుపకారిణే| దేశే కాలే చ పాత్రే చ తద్దానం సాత్త్వికం స్మృతమ్|| 17-20	తేటగీతి . దానములు కూడ త్రివిధమ్ముఁ దనరుచుండు , దేశకాల పాత్రమ్ములఁ దెలిసి , యనుప కార భావమ్మునన్ జేయఁగలుగు దాన తతులు సాత్త్వికమని యెన్నఁ దగును , పార్థ ! ౨౦	ఈయవలసినదేయను నిశ్చయముతో ఏదానము పుణ్యప్రదేశమందును , యోగ్యుడగువానికి మఱియు ప్రత్యుపకారముచేయ శక్తి లేని వానికొఱకు ఈయబడుచున్నదో అది సాత్త్వికదానమని చెప్పబడుచున్నది .
అ. యత్తు ప్రత్యుపకారార్థం ఫలముద్దిశ్య వా పునః| దీయతే చ పరిక్లిష్టం తద్దానం రాజసం స్మృతమ్|| 17-21	ఆటవెలది . ఇచ్చి పుచ్చుకొనఁగ నెంచియో , వెఱచియో , తిరిగి ప్రత్యుపకృతి నఱయు కొఱకొ , లౌకికమున నెఱపు లంచపు దానముల్ రాజసములు , పాండు రాజ తనయ ! ౨౧	ప్రత్యుపకారముకొఱకుగాని , లేక ఫలము నుద్దేశించిగాని , లేక మనఃక్లేశముతో ( అతికష్టముతో ) గాని ఈయబడు దానము రాజసదానమని చెప్పబడుచున్నది .
అ.అదేశకాలే యద్దాన మపాత్రేభ్యశ్చ దీయతే| అసత్కృతమవజ్ఞాతం తత్తామసముదాహృతమ్|| 17-22	తేటగీతి . దేశకాల పాత్రమ్ములఁ దెలియకుండ , మూర్ఖుల క యోగ్యులకు దుష్టబుద్ధులకును , నింద్యమౌ రీతి దానముల్ నెఱపు టెన్నఁ , దామస ప్రధానములు పృథాతనూజ ! ౨౨	దానమునకు తగని ( అపవిత్రములగు ) దేశకాలములందును , పాత్రులు ( అర్హులు ) కానివానికొఱకును , సత్కారశూన్యముగను , అమర్యాదతోను ఈయబడిన దానము తామస దానమని చెప్పబడుచున్నది .
అ. ఓంతత్సదితి నిర్దేశో బ్రహ్మణస్త్రివిధః స్మృతః| బ్రాహ్మణాస్తేన వేదాశ్చ యజ్ఞాశ్చ విహితాః పురా|| 17-23	కందము . ఓమ్మని , త త్తని , స త్తని , బమ్మనుఁ బిలిచెదరు బుధులు బహు విధముల ; వే దమ్ముల , బ్రాహ్మణముల , య జ్ఞమ్ముల , త్రివిధముల నుడువ నగును , కిరీటీ ! ౨౩	పరబ్రహ్మమునకు ' ఓమ్ ' అనియు , ' తత్ ' అనియు , ' సత్ ' అనియు మూడువిధములగు పేర్లు చెప్పబడినవి . ఈ నామత్రయమువలననే ( దాని యుచ్ఛారణచేతనే ) పూర్వము బ్రాహ్మణులు ( బ్రహ్మజ్ఞానులు ) , వేదములు, యజ్ఞములు, నిర్మింపబడినవి .
అ. తస్మాదోమిత్యుదాహృత్య యజ్ఞదానతపఃక్రియాః| ప్రవర్తన్తే విధానోక్తాః సతతం బ్రహ్మవాదినామ్|| 17-24	తేటగీతి . దాన , తపముల , యజ్ఞ విధానమందు , ఓమ్మటంచు వచించెదరో , కిరీటి ! సర్వ యజ్ఞ తపః క్రియా సరణి యందుఁ , దొలుత తచ్ఛబ్దమును ముముక్షులు వచింత్రు . ౨౪	అందువలన , వేదములను బాగుగ నెఱిఁగినవారియొక్క శాస్త్రోక్తములగు యజ్ఞ దాన తపః క్రియలన్నియు ఎల్లప్పుడును ' ఓమ్ ' అని చెప్పిన పిమ్మటనే అనుష్ఠింపబడుచున్నవి .
అ. తదిత్యనభిసన్ధాయ ఫలం యజ్ఞతపఃక్రియాః| దానక్రియాశ్చ వివిధాః క్రియన్తే మోక్షకాఙ్క్షిభిః|| 17-25	తేటగీతి . అభిలషించిన కార్య ఫలాప్తి యందు , దిష్ట శీలుఁడు సాధు వై తోచినపుడు , ప్రీతి శుభకార్యముల నాచరించి నపుడ దెల్ల సచ్ఛబ్దమును వచియింత్రు బుధులు . ౨౫	అట్లే ' తత్ ' అను పదమును ఉచ్చరించియే ముముక్షువులు ఫలాపేక్షలేక పలువిధములైన యజ్ఞ , దాన , తపః కర్మలను చేయుచున్నారు .
అ. సద్భావే సాధుభావే చ సదిత్యేతత్ప్రయుజ్యతే| ప్రశస్తే కర్మణి తథా సచ్ఛబ్దః పార్థ యుజ్యతే|| 17-26 అ. యజ్ఞే తపసి దానే చ స్థితిః సదితి చోచ్యతే| కర్మ చైవ తదర్థీయం సదిత్యేవాభిధీయతే|| 17-27	తేటగీతి . తపములను , యజ్ఞముల , దానతతుల యందు , నునికి వచియించు నప్పుడు నుడువుచుంద్రు , స త్తను పదంబుఁ బండితుల్ , సవ్యసాచి ! సర్వసత్కార్యములను , సచ్ఛబ్ద నియతి . ౨౬	ఓ అర్జునా ! ' కలదు ' అనెడి అర్థమందును, ' మంచిది ' అనెడి అర్థమందును ' సత్ ' అను పరబ్రహ్మ నామము ప్రయోగింపబడుచున్నది . అట్లే ఉత్తమమైన కర్మమునందును ఆ ' సత్ ' అను పదము వాడబడుచున్నది . యజ్ఞమునందును , తపస్సునందును , దానమునందుగల నిష్ఠ ( ఉనికి ) కూడ ' సత్ ' అని చెప్పబడుచున్నది .
అ. అశ్రద్ధయా హుతం దత్తం తపస్తప్తం కృతం చ యత్| అసదిత్యుచ్యతే పార్థ ! న చ తత్ప్రేత్య నో ఇహ|| 17-28	తేటగీతి . శ్రద్ధ లేనట్టి దాన , యజ్ఞ , తప , హుతము లన్నియును నిష్ఫలంబులై యసదులగుచు , నిహపరంబుల రెంటిని నెందుఁగనక వ్యర్థము లనర్థములగు , పార్థ ! నిజము . ౨౭	ఓ అర్జునా  ! అశ్రద్ధతో చేయబడిన హోమముగాని , దానముగాని , తపస్సుగాని , ఇతర కర్మలుగాని ' అసత్తని ' చెప్పబడును . అవి ఇహలోకఫలమును ( సుఖమును ) గాని , పరలోక ఫలమును ( సుఖమును ) గాని కలుగజేయవు .
ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే శ్రద్ధాత్రయవిభాగయోగో నామ సప్తదశోऽధ్యాయః|| 17 ||	ఓం తత్ సత్ ఇట్లు శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీ విశ్వనాథశాస్త్రిచే అనువదింపఁ బడిన శ్రీ గీతామృత తరంగిణి యందలి శ్రీ శద్ధాత్రయ విభాగ యోగమను సప్తాదశ తరంగము సంపూర్ణం . శ్రీ కృష్ణ బ్రహ్మార్పణమస్తు .	ఇది ఉపనిషత్ప్రతిపాదితమును , బ్రహ్మవిద్యయు , యోగశాస్త్రమును , శ్రీకృష్ణార్జున సంవాదమునగు శ్రద్ధాత్రయవిభాగ యోగమను పదునేడవ అధ్యాయము . ఓమ్ తత్ సత్ .

దైవాసుర సంపద్విభాగ యోగము

శ్రీమద్భగవద్గీతా (మూల శ్లోకములు)	శ్రీ గీతామృత తరంగిణి(తెలుగు పద్యములు) శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రి (1948-1952)	గీతా మకరందము(తెలుగు తాత్పర్యము) శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరి స్వామి, శ్రీ శుకబ్రహ్మాశ్రమము కాళహస్తి(1979)
శ్రీభగవానువాచ| అనుష్టుప్ . అభయం సత్త్వసంశుద్ధిః జ్ఞానయోగవ్యవస్థితిః| దానం దమశ్చ యజ్ఞశ్చ స్వాధ్యాయస్తప ఆర్జవమ్|| 16-1 అనుష్టుప్ . అహింసా సత్యమక్రోధ స్త్యాగః శాన్తిరపైశునమ్| దయా భూతేష్వలోలుత్వం మార్దవం హ్రీరచాపలమ్|| 16-2 అ. తేజః క్షమా ధృతిః శౌచ మద్రోహో నాతిమానితా| భవన్తి సమ్పదం దైవీ మభిజాతస్య భారత|| 16-3 ||||	శ్రీ భగవానుల వాక్యము . తేటగీతి . దానము , దమమ్ము , యజ్ఞమ్ము , జ్ఞాననిష్ఠ , అధ్యయన , మార్జవమ్ము , సత్యవ్రతమ్ము , త్యాగము , నహింస , శాంతి , దయాగుణమ్ము , మార్దవము , లజ్జ , అభయమ్ము , మహిత తపము , ౧ తేటగీతి . తేజము , శౌచ , మలోలత , ధృతియు , క్షమయు , పరుల కీడెంచకునికి , యపై శున మ్మ చాపల , మ్మమానిత స్వాంత సరళి సత్త్వ సంశుద్ధియును దైవ సంపదలివి . ౨	ఓ అర్జునా ! 1. భయము లేకుండుట 2. అంతఃకరణశుద్ధి 3. జ్ఞానయోగమునందుండుట 4.దానము 5.బాహ్యేంద్రియనిగ్రహము 6. (జ్ఞాన) యజ్ఞము 7.( వేదశాస్త్రముల ) అధ్యయనము 8.తపస్సు 9.ఋజుత్వము 10.ఏప్రాణికిన్ని బాధ గలుగజేయకుండుట ( అహింస ) 11. సద్వస్తువగు పరమాత్మ నాశ్రయించుట, లేక , నిజము పలుకుట (సత్యము), 12.కోపము లేకుండుట 13.త్యాగబుద్ధిగలిగియుండుట 14. శాంతిస్వభావము 15.కొండెములు చెప్పకుండుట 16. ప్రాణులందు దయగలిగియుండుట 17.విషయలోలత్వము లేకుండుట 18.మృదుత్వము (క్రౌర్యము లేకుండుట) 19. (ధర్మ విరుద్ధ కార్యములందు) సిగ్గు 20.చంచల స్వభావము లేకుండుట 21.ప్రతిభ (లేక, బ్రహ్మతేజస్సు )22. ఓర్పు(కష్ట సహిష్ణుత) 23. ధైర్యము 24.బాహ్యాభ్యంతర శుచిత్వము 25.ఎవరికిని ద్రోహముచేయకుండుట (ద్రోహచింతనము లేకుండుట) 26. స్వాతిశయము లేకుండుట (తాను పూజింపదగినవాడనను అభిమానము, గర్వము లేకుండుట) - అను నీ సుగుణములు దైవసంపత్తియందు పుట్టిన వానికి కలుగుచున్నది . (అనగా దైవసంపత్తిని పొందదగి పుట్టినవానికి కలుగుచున్నవని భావము).
అ. దమ్భో దర్పోऽభిమానశ్చ క్రోధః పారుష్యమేవ చ| అజ్ఞానం చాభిజాతస్య పార్థ సమ్పదమాసురీమ్|| 16-4	తేటగీతి . అసుర భావమ్మునన్ బుట్టుకంది క్రోధ దంభములు దర్ప మతిమానితమ్ము పరుష ములు వచించుట యవివేకంబున మెలంగు టారు గుణముల సతము దూగాడుచుంద్రు . ౩	ఓ అర్జునా ! డంబము, గర్వము, అభిమానము ( దురభిమానము ), కోపము, ( వాక్కు మున్నగువానియందు )కాఠిన్యము, అవివేకము అను నీ దుర్గుణములు అసురసంపత్తియందు పుట్టినవానికి కలుగుచున్నవి .( అనగా అసురసంపత్తిని పొందదగి జన్మించినవానికి కలుగుచున్నవని భావము )
అ. దైవీ సమ్పద్విమోక్షాయ నిబన్ధాయాసురీ మతా| మా శుచః సమ్పదం దైవీ మభిజాతోऽసి పాణ్డవ|| 16-5	తేటగీతి . దైవ సంపదలే మోక్షదాయకమ్ము లసుర సంపద సంసార మందు గట్టు దైవ సంపదతోఁ బుట్టినావు గాన వలదు దుఃఖింప నీవు వివ్వచ్ఛ ! సుంత . ౪	ఓ అర్జునా ! దైవీసంపద పరిపూర్ణ (సంసార) బంధనివృత్తిని ; అసురీసంపద గొప్ప (సంసార) బంధమును గలుగ జేయునని నిశ్చయింపబడినది . నీవు దైవీసంపదయందే (దైవీసంపదను పొందదగియే) జన్మించినాడవు కావున శోకింపనవసరము లేదు .
అ. ద్వౌ భూతసర్గౌ లోకేऽస్మిన్ దైవ ఆసుర ఏవ చ| దైవో విస్తరశః ప్రోక్తః ఆసురం పార్థ ! మే శృణు|| 16-6	తేటగీతి . ద్వివిధ సంపదతో నుద్భవించు సృష్టి గల జనంబులు పార్థ ! నే దెలిపి తింత వట్టు దైవసంపదయందు వారి తెఱగు నసుర భావులఁ జెప్పెద నాలకింపు . ౫	ఓ అర్జునా ! ఈ ప్రపంచమున దైవసంబంధమైన గుణము కలది యని అసురసంబంధమైన గుణము కలదియని రెండు విధములగు ప్రాణులు సృష్టులు కలవు . అందు దైవసంబంధమైన దానినిగూర్చి నీకు విస్తరముగ తెలిపితిని . ఇక అసురసంబంధమైనదానినిగూర్చి నావలన వినుము .
అ. ప్రవృత్తిం చ నివృత్తిం చ జనా న విదురాసురాః| న శౌచం నాపి చాచారో న సత్యం తేషు విద్యతే|| 16-7	చంపకమాల . తెలియరు శాస్త్ర చోదిత గతిన్ బురుషార్థము లెందు సుంతయున్ దెలియ రనర్థ హేతువగు తెన్నుల నైన శుచిత్వమన్న లో వెలుపల గూడ సున్నయగు వీసము సత్య మెఱుంగ బోరు పె ద్దలు జనుత్రోవ బ్రోవరు యథార్త ప్రవర్తన రాదు వీరికిన్ . ౬	అసుర స్వభావముగల జనులు ధర్మ ప్రవృత్తినిగాని అధర్మప్రవృత్తినిగాని యెఱుంగరు. వారియందు శుచిత్వముగాని ఆచారము(సత్కర్మాచారము) గాని సత్యముగాని యుండదు .
అ. అసత్యమప్రతిష్ఠం తే జగదాహురనీశ్వరమ్| అపరస్పరసమ్భూతం కిమన్యత్కామహైతుకమ్|| 16-8	చంపకమాల . జగమనృతంబు ధర్మముల సత్యము లీశ్వరుఁడన్న నెవ్వఁడీ యగుపడరాని వేల్పు జగమన్న ని కేమియు లేదు కామ పుం దగులము , పురుషాంగనల ద్వంద్వపు సంపద గాని సృష్టికిన్ మిగులు సమస్త ధర్మములు మిథ్యగ నెంతురు మూఢ మానవుల్ . ౭	వారు జగత్తు అసత్యమనియు ( వేదాదిప్రమాణరహితమనియు ) , ప్రతిష్ఠ ( ధర్మాధర్మవ్యవస్థలు ) లేనిదనియు, ( కర్తయగు ) ఈశ్వరుడు లేనిదనియు, కామమే హేతువుగాగలదై స్త్రీపురుషులయొక్క పరస్పరసంబంధముచేతనే కలిగిన దనియు, అదిగాక ఈ జగత్తునకు వేఱుకారణమేమియు లేదనియు చెప్పుదురు .
అ. ఏతాం దృష్టిమవష్టభ్య నష్టాత్మానోऽల్పబుద్ధయః| ప్రభవన్త్యుగ్రకర్మాణః క్షయాయ జగతోऽహితాః|| 16-9	తేటగీతి . కన్నుఁ గానని తమకమ్ము గ్రమ్ముకొని మ హోగ్ర కర్మకు వెనుదీయ కుంద్రు విషయ భోగలాలసులౌచు బాగోగు లేక జగతికి నరిష్టమున్ గూర్పదగుదు రెపుడు . ౮	( వారు ) ఇట్టి నాస్తిక దృష్టిని అవలంబించి , చెడిన మనస్సు గలవారును , అల్పబుద్ధితో గూడియున్నవారును , క్రూరకార్యములను జేయువారును , ( జగత్తునకు ) శత్రువులును ( లోకకంటకులును ) అయి ప్రపంచముయొక్క వినాశము కొఱకు పుట్టుచున్నారు .
అ. కామమాశ్రిత్య దుష్పూరం దమ్భమానమదాన్వితాః| మోహాద్గృహీత్వాసద్గ్రాహాన్ ప్రవర్తన్తేऽశుచివ్రతాః|| 16-10	ఉత్పలమాల . ఆరగ రాని కామ్య బడబానల కీలలు పెల్లు రేగ దు ర్వార మదోద్ధతింగని దురాగ్రహ దంభ వచో నికృష్ట క ర్మారతి దోగుచుందురు నిరంతర దుర్వ్రత నిష్టనుందు రీ క్రూర మహోగ్ర కర్మఠులు కూళ మదాన్విత దుష్టమానవుల్ . ౯	వారు తనివి తీరని కామము నాశ్రయించి , డంబము , అభిమానము , మదము గలవారై , అవివేకము వలన చెడుపట్టుదలల నాశ్రయించి , అపవిత్రములగు వ్రతములు ( నీచ వృత్తులు ) గలవారై ప్రవర్తించుచున్నారు .
అ. చిన్తామపరిమేయాం చ ప్రళయాన్తాముపాశ్రితాః| కామోపభోగపరమా ఏతావదితి నిశ్చితాః|| 16-11 అ. ఆశాపాశశతైర్బద్ధాః కామక్రోధపరాయణాః| ఈహన్తే కామభోగార్థం మన్యాయేనార్థసఞ్చయాన్|| 16-12	కందము . కామమ్మె సర్వ మనియెడు నీమమ్ము గలట్టి దుష్ట నీచులు దుశ్చిం తా మేయ భోగలాలసు లై ముద మందెదరు చచ్చునంతకు నెపుడున్ . ౧౦ కందము . అడియాస రజ్జులంబడి గడియింప దలంత్రు ధనముఁ గామితములకున్ , దడిగుడ్డ గొంతు కోతకు జడియరు వీరెట్టి కార్య సరళికి నైనన్ . ౧౧	మఱియు వారు అపరిమితమైనదియు , మరణమువఱకు ( లేక , ప్రళయకాలమువఱకు ) విడువనిదియునగు విషయచింతను ( కోరికలను ) ఆశ్రయించినవారును , కామోపభోగమే పరమపురుషార్థముగ దలంచువారును , ఇంతకుమించినది వేఱొకటి లేదని నిశ్చయించువారును , పెక్కు ఆశాపాశములచే బంధింపబడినవారును , కామక్రోధములనే ముఖ్యముగ నాశ్రయించినవారును , అయి కామముల ననుభవించుట కొఱకు గాను అన్యాయమార్గములద్వారా ధనసమూహములను కోరుచున్నారు .
అ. ఇదమద్య మయా లబ్ధ మిమం ప్రాప్స్యే మనోరథమ్| ఇదమస్తీదమపి మే భవిష్యతి పునర్ధనమ్|| 16-13  అ. అసౌ మయా హతః శత్రు రర్హనిష్యే చాపరానపి| ఈశ్వరోऽహమహం భోగీ సిద్ధోऽహం బలవాన్సుఖీ|| 16-14 అ. ఆఢ్యోऽభిజనవానస్మి కోऽన్యోऽస్తి సదృశో మయా| యక్ష్యే దాస్యామి మోదిష్య ఇత్యజ్ఞానవిమోహితాః|| 16-15 అ. అనేకచిత్తవిభ్రాన్తా మోహజాలసమావృతాః| ప్రసక్తాః కామభోగేషు పతన్తి నరకేऽశుచౌ|| 16-16	కందము . ఇది నా ధన మిది యార్జిత మదియె మదీయేప్సితమ్ము ప్రాపించె ననున్ ముదమొంద ధనము లొదవును పదిలక్షలు కోటి సంఖ్య పరిపూర్ణమనున్ . ౧౨ కందము . ఈ శత్రుఁడీల్గె నేడిక నాశత్రుఁడుఁ గూలు రేపు నావల నా కీ యాశా చక్రము లోబడు నీశుఁడ బలవంతుఁడేనె యేనె సుఱి ననున్ . ౧౩ కందము . నాకంటెఁ నధికుఁ డెవ్వఁడు నాకంటెఁ గులీనుఁ డెవఁడు నా కెవఁ డీడౌ నాకంటెఁ గడు సమర్థుఁడు నాకంటె వదాన్యుఁ డెవఁడు నాక జగములన్ . ౧౪ తేటగీతి . అనుచు నజ్ఞాన మోహాంబుధిని మునింగి చిత్త చాంచల్యమున శివమెత్తి విషయ లాలసులరై చరించి కాలమ్ముఁ గడపి నారకమ్మున దొరలుచున్నారు వీరు . ౧౫	"ఈ కోరికను ఇపుడు నేను పొందితిని , ఈ కోరికను ఇకమీదట పొందగలను ; ఈ ధనము ఇపుడు నాకు కలదు ; ఇంకను ఎంతయో ధనము నేను సంపాదింప గలను ; ఈ శత్రువును నేనిపుడు చంపితిని ; తక్కిన శత్రువులను గూడ చంపగలను ; నేను ప్రభువును ; సమస్త భోగములను అనుభవించువాడను ; తలంచిన కార్యమును నెర వేర్ప శక్తి కలవాడను ; బలవంతుడను ; సుఖవంతుడను ; ధనవంతుడను ; గొప్ప వంశమున జన్మించినవాడను ; నాతో సమానమైనవాడు మఱియొకడెవడు కలడు ? నేను యజ్ఞములఁ జేసెదను ; దానముల నిచ్చెదను ; ఆనందము ననుభవించెదను" - అని ఈ ప్రకారముగ అజ్ఞానముచే మోహము ( భ్రమ ) నొందినవారును , అనేకవిధములైన చిత్త చాంచల్యముతో గూడినవారును మోహము ( దారాపుత్రక్షేత్రాదులందు అభిమానము ) అను వలచే బాగుగ గప్పబడినవారును , కామముల ననుభవించుటయందు మిగుల యాసక్తి గలవారును అయి , ( వారు అసుర ప్రవృత్తి గలవారు ) అపవిత్రమైన నరకమునందు పడుచున్నారు .
అ. ఆత్మసమ్భావితాః స్తబ్ధా ధనమానమదాన్వితాః| యజన్తే నామయజ్ఞైస్తే దమ్భేనావిధిపూర్వకమ్|| 16-17 అ. అహంకారం బలం దర్పం కామం క్రోధం చ సంశ్రితాః| మామాత్మపరదేహేషు ప్రద్విషన్తోऽభ్యసూయకాః|| 16-18	తేటగీతి . ఆత్మ సంస్తుతితో ముదమంది ధనమ దాంధ దుర్నీతి పరులయి దంభమునకు విధి విహీనపు కర్మలు వినుతిఁగాంచ నామ మాత్రమ్ము సలుపు చున్నారు వీరు . ౧౬ కందము . దివిముట్టు నహంకారముఁ దెవులును దర్పమ్ము బలముఁ దెగివడు క్రోధం బవశతఁగని సకల స్థితు నవమానము సలుపుచుందు రనిశ మసూయన్ . ౧౭	తమ్ము తాము గొప్పగా దలంచువారును , వినయము ( మర్యాద ) లేనివారును , ధనము కలదని అభిమానముతోను , మదముతోను గూడియుండువారును , అహంకారమును, ( పరపీడాకరమగు ) బలమును , గర్వమును , కామమును , క్రోధమును బాగుగ ఆశ్రయించినవారును , తమశరీరములందును , ఇతరుల శరీరములందును ( సాక్షిగ ) నున్న నన్ను మిగుల ద్వేషించువారును , అసూయాపరులైయుండు వారు నగు (అసురసంపదగల ) వారు డంబముతో శాస్త్రవిరుద్ధముగ నామమాత్రపు యజ్ఞములచే యాగము చేయుచుందురు .
అ. తానహం ద్విషతః క్రురా న్సంసారేషు నరాధమాన్| క్షిపామ్యజస్రమశుభా నాసురీష్వేవ యోనిషు|| 16-19 అ. ఆసురీం యోనిమాపన్నా మూఢా జన్మని జన్మని| మామప్రాప్యైవ కౌన్తేయ తతో యాన్త్యధమాం గతిమ్|| 16-20	చంపకమాల . తులువలు ద్వేషభావులు మదోత్కట దుష్టనరాధముల్ జగ ద్విలయ దురాగ్ర హోద్ధతులు వేమరు నాసుర యోనులందు నే గలుగఁగఁ జేతు జన్మల నఖండ గతి న్ననుఁగాన లేరు మూ ఢు లిటుల నెన్న డైనను గడుంగడు దుర్గతి నొందు చుండుటన్ . ౧౮ ||	( ఆ ప్రకారము ) సమస్త ప్రాణులలో గల ఆత్మయగు నన్ను ద్వేషించు వారును , క్రూరులును , అశుభ ( పాప ) కార్యములను జేయువారును నగు అట్టి మనుజాధములను నేను మరణ రూపములగు ఈ సంసార మార్గములందు అసురసంబంధమైన నీచజన్మలందే యెల్లప్పుడు త్రోచివై చెదను . ఓ అర్జునా ! అసురసంబంధమైన ( నీచ ) జన్మమును పొందినవారలగు మూఢులు ప్రతి జన్మయందును నన్ను పొందకయే , అంతకంటె ( తాము పొందిన జన్మకంటె ) నీచతరమైన జన్మమును పొందుచున్నారు .
అ. త్రివిధం నరకస్యేదం ద్వారం నాశనమాత్మనః| కామః క్రోధస్తథా లోభ స్తస్మాదేతత్త్రయం త్యజేత్|| 16-21	తేటగీతి . నారక మ్మొందగల కారణములు మూడు త్రివిధ మార్గమ్ములని చెప్పనవును పార్థ ! కామమును క్రోధ లోభముల్ గాన వీని దరికి రాకుండ త్యజియింపఁ దగు కిరీటి ! ౧౯	కామము , క్రోధము , లోభము అను నీ మూడును మూడువిధములగు నరక ద్వారములు . ఇవి తనకు ( జీవునకు ) నాశము కలుగజేయును - కాబట్టి ఈ మూడిటిని విడనాడవలెను . ( లేక , కామము , క్రోధము , లోభము అను మూడు విధములగు ఈ అసురసంపద నరకమునకు ద్వారము - అనియు చెప్పవచ్చును ) .
అ. ఏతైర్విముక్తః కౌన్తేయ ! తమోద్వారైస్త్రిభిర్నరః| ఆచరత్యాత్మనః శ్రేయ స్తతో యాతి పరాం గతిమ్|| 16-22	తేటగీతి . ఈ తమో ద్వారముల మూటి కాతలఁ బడి తప్పుకొనువారె సత్కర్మ కొప్పు వారు నిర్మల మనమ్ము నిష్కామ నిరతిగాంచి సద్గతిని గాంత్రు తుదికి నిశ్చయము పార్థ ! ౨౦	ఓ అర్జునా ! ( కామక్రోధలోబములనునట్టి ) ఈమూడు నరక ద్వారములనుండి బాగుగ విడువబడిన మనుజుడు తనకు హితమును గావించుకొనుచున్నాడు . అందువలన సర్వోత్కృష్టమగు మోక్షగతిని పొందుచున్నాడు .
అ. యః శాస్త్రవిధిముత్సృజ్య వర్తతే కామకారతః| న స సిద్ధిమవాప్నోతి న సుఖం న పరాం గతిమ్|| 16-23	ఉత్పలమాల . కామమె ధర్మ శాస్త్ర విధిఁగాగ మదించి చరించి శాస్త్రముల్ నీమములన్ శ్రుతి స్మృతుల నీతి నెఱుంగని స్వేచ్ఛ జీవులౌ పామరు లిందు నందును శుభం బెనయంగను లేక వ్యర్థులై కామ పరాయణోగ్ర విశిఖానల కీలల మ్రగ్గి కుందరే . ౨౧	ఎవడు శాస్త్రోక్తమగు విధిని విడిచిపెట్టి తన యిష్టమువచ్చినట్లు ప్రవర్తించునో , అట్టివాడు పురుషార్థసిద్ధినిగాని , సుఖమునుగాని , ఉత్తమగతియగు మోక్షమునుగాని పొందనేరడు .
అ. తస్మాచ్ఛాస్త్రం ప్రమాణం తే కార్యాకార్యవ్యవస్థితౌ| జ్ఞాత్వా శాస్త్రవిధానోక్తం కర్మ కర్తుమిహార్హసి|| 16-24	తేటగీతి . సాంగముగ శ్రుతి స్మృతుల విచార మఱసి కార్య నిర్ణయముం జేయ గడగ వలయు సద్వివేకులు పెద్దలు జనిన సరణి స్వీయమౌ ధర్మ మీ యనిసేయు మయ్య ! ౨౨	కావున నీవు చేయదగినదియు, చేయరానిదియు నిర్ణయించునపుడు శాస్త్రము ప్రమాణమైయున్నది . శాస్త్రమునందు చెప్పబడినదానిని తెలిసికొని దాని ననుసరించి నీ వీ ప్రపంచమున కర్మమును జేయదగును .
ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే దైవాసురసమ్పద్విభాగయోగో నామ షోడశోऽధ్యాయః|| 16 ||	ఓం తత్ సత్ ఇట్లు శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రిచే అనువదింపబడిన శ్రీ గీతామృత తరంగిణి యందలి శ్రీ దైవాసుర సంపద్విభాగ యోగము అను షోడశ తరంగము సంపూర్ణం . శ్రీకృష్ణ పరబ్రహ్మార్పణమస్తు .	ఇది ఉపనిషత్ప్రతిపాదితమును , బ్రహ్మ విద్యయు , యోగశాస్త్రమును , శ్రీకృష్ణార్జున సంవాదమునగుశ్రీ భగవద్గీతలందు దైవాసుర సంపద్విభాగ యోగమను పదునాఱవ అధ్యాయము సంపూర్ణము.

క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞ విభాగ యోగము

శ్రీమద్భగవద్గీతా (మూల శ్లోకములు)	శ్రీ గీతామృత తరంగిణి(తెలుగు పద్యములు) శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రి (1948-1952)	గీతా మకరందము(తెలుగు తాత్పర్యము) శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరి స్వామి, శ్రీ శుకబ్రహ్మాశ్రమము కాళహస్తి(1979)
అనుష్టుప్ . అర్జున ఉవాచ| ప్రకృతిం పురుషం చైవ క్షేత్రం క్షేత్రజ్ఞమేవ చ| ఏతద్వేదితుమిచ్ఛామి జ్ఞానం జ్ఞేయం చ కేశవ|| 13-1		అర్జునుడు చెప్పెను . ఓ కృష్ణా ! ప్రకృతిని , పురుషుని క్షేత్రమును , క్షేత్రజ్ఞుని , జ్ఞానమును , జ్ఞేయమును వీనినన్నిటినిగూర్చి నేను తెలిసికొనగోరుచున్నాను .
శ్రీభగవానువాచ| అనుష్టుప్ . ఇదం శరీరం కౌన్తేయ ! క్షేత్రమిత్యభిధీయతే| ఏతద్యో వేత్తి తం ప్రాహుః క్షేత్రజ్ఞ ఇతి తద్విదః|| 13-2	కందము. క్షేత్రమన శరీరంబగు , క్షేత్ర విధుల్ తెలియు వాఁడు క్షేత్రజ్ఞుండౌ ; క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞ విధుల సూత్రముల వచింతు రిటుల సూరివరేణ్యుల్ . ౨	శ్రీ భగవానుడు చెప్పెను . కుంతీపుత్రుడవగు ఓ అర్జునా ! ఈ శరీరమే క్షేత్రమనబడుచున్నది . దానిని తెలిసికొనువాడు క్షేత్రజ్ఞుడని క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞుల నెఱిగినవారు చెప్పుదురు .
అ. క్షేత్రజ్ఞం చాపి మాం విద్ధి సర్వక్షేత్రేషు భారత| క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞయోర్జ్ఞానం యత్తజ్జ్ఞానం మతం మమ|| 13-3	కందము. క్షేత్రమ్ములను వసించెడు క్షేత్రజ్ఞుఁడ నేనటంచు స్థిరత నెఱుఁగుమా ; క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞ విధుల సూత్రముల నెఱిగి కొనుట సుజ్ఞానంబౌ . ౩	అర్జునా ! సమస్త క్షేత్రములందును ( శరీరములందును ) నన్ను క్షేత్రజ్ఞునిగగూడ నెఱుఁగుము . క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞులనిగూర్చిన జ్ఞానమేదికలదో , అదియే వాస్తవమగు జ్ఞానమని నా అభిప్రాయము .
అ. తత్క్షేత్రం యచ్చ యాదృక్చ యద్వికారి యతశ్చ యత్| స చ యో యత్ప్రభావశ్చ తత్సమాసేన మే శృణు|| 13-4	కందము. శారీర ధర్మములను , వి కారమ్ముల విధము జన్మ కారకరీతుల్ , శారీరధారి విభవం బారూఢముగాగఁ బలికె దాద్యంతమ్మున్ . ౪	ఆ క్షేత్రమేదియో , ఎటువంటిదో , ఎట్టి వికారములు కలదో , దేనినుండి యేరీతిగ నుత్పన్నమైనదో , ఆ క్షేత్రజ్ఞుడును ఎవడో , ఎట్టి ప్రభావము కలవాడో ఆ విషయములన్నింటిని సంక్షేపముగ నావలన వినుము .
అ. ఋషిభిర్బహుధా గీతం ఛన్దోభిర్వివిధైః పృథక్| బ్రహ్మసూత్రపదైశ్చైవ హేతుమద్భిర్వినిశ్చితైః|| 13-5	కందము. వేదశ్రుతులను , స్మృతులను , నాదట నాబ్రహ్మ సూత్రమందున దేవ ర్ష్యాదులును , సహేతుక మను వాదములుగ , ఛందమందు వలికిరి దీనిన్ . ౫	( ఆ క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞ జ్ఞానము ) ఋషులచే అనేక ప్రకారములుగా నానా విధములైన వేదములద్వారా వేఱు వేఱుగా ప్రతిపాదించబడినది మఱియు హేతువులతో ( యుక్తులతో ) గూడి బాగుగా నిశ్చయింపబడినట్టి బ్రహ్మసూత్రవాక్యములచేత గూడ నయ్యది చెప్పబడియున్నది .
అ. మహాభూతాన్యహంకారో బుద్ధిరవ్యక్తమేవ చ| ఇన్ద్రియాణి దశైకం చ పఞ్చ చేన్ద్రియగోచరాః|| 13-6 అ. ఇచ్ఛా ద్వేషః సుఖం దుఃఖం సంఘాతశ్చేతనా ధృతిః| ఏతత్క్షేత్రం సమాసేన సవికారముదాహృతమ్|| 13-7	తేటగీతి. అష్టవిధి ప్రకృతియు , నింద్రియములు పది , మ నమును , నిచ్చయు , ద్వేషదుఃఖములు , సుఖము , దేహ సంహతి , చైతన్య , ధృతి , వికార ములు , సముద్భవమౌ క్షేత్రములు కిరీటి  !	పంచమహా భూతములు , అహంకారము , బుద్ధి , మూలప్రకృతి , పదునొకండు ఇంద్రియములు ( దశేంద్రియములు +మనస్సు ) , ఐదు ఇంద్రియ. విషయములు ( శబ్ద స్పర్శాదులు ) , కోరిక , ద్వేషము , సుఖము , దుఃఖము , దేహేంద్రియాదుల సముదాయము , తెలివి ( వృత్తి జ్ఞానము ) , ధైర్యము , అను వీని సముదాయమై , వికార సహితమైనట్టి క్షేత్రము సంక్షేపముగా చెప్పబడినది .
అ. అమానిత్వమదమ్భిత్వ మహింసా క్షాన్తిరార్జవమ్| ఆచార్యోపాసనం శౌచం స్థైర్యమాత్మవినిగ్రహః|| 13-8 అ. ఇన్ద్రియార్థేషు వైరాగ్య మనహంకార ఏవ చ| జన్మమృత్యుజరావ్యాధి దుఃఖదోషానుదర్శనమ్|| 13-9 అ. అసక్తిరనభిష్వఙ్గః పుత్రదారగృహాదిషు| నిత్యం చ సమచిత్తత్వ మిష్టానిష్టోపపత్తిషు|| 13-10 అ. మయి చానన్యయోగేన భక్తిరవ్యభిచారిణీ| వివిక్తదేశసేవిత్వ మరతిర్జనసంసది|| 13-11 అ. అధ్యాత్మజ్ఞాననిత్యత్వం తత్త్వజ్ఞానార్థదర్శనమ్| ఏతజ్జ్ఞానమితి ప్రోక్త మజ్ఞానం యదతోऽన్యథా|| 13-12	తేటగీతి. తన్ను దా నుతింపక యుంట , తన ప్రగల్భ మును వచింపకనుంట, నెందును నహింస , కుటిలమును లేక యుంటయు , గురుని సేవ , యొరు లొనర్చు కీడుల నోర్చికొనుట . ౭ తేటగీతి. స్థైర్య , మాత్మ వినిగ్రహ , శౌచ నియతి , ఇంద్రియ సుఖమ్ముల విరక్తి నెసగుటయు , న హంకరణము సడల్చుట య్యఘము , మృత్యు జననముల్ , జరావ్యాధి దోషముల నెల్ల . ౮ తేటగీతి. నెఱిగి కొంట , విషయముల నేవగింపు , దార పుత్ర గృహాదుల దాసజనుల పామరప్రీతి లేకుంట , సామరస్య మొంది యుంట నిష్టానిష్టములకు నెపుడు , ౯ తేటగీతి. ననె యనన్య భక్తి జలింపక నను భజించు తీవ్రత , శుచి స్థలావాస దీక్ష , జన స మూహమునఁ జరింప నేవఁ బొందుటయును , నాత్మనెఱిగెడి జ్ఞానమం దమరియుంట , ౧౦ తేటగీతి. ఊర్ధ్వ గతి సమాలోచన మొందు చుంట ; నీ నియమ విధానము లెల్ల జ్ఞానమగును ; దానను విరుద్ధ గతుల వ్ధాన మెల్ల , తామసంబగు నజ్ఞాన తమస మగును . ౧౧	తన్ను తాను పొగడుకొనకుండుట , డంబము లేకుండుట , మనోవాక్కాయములచే పరప్రాణులను బాధింపకుండుట , ఓర్పుగలిగియుండుట , ఋజుత్వము ( శుద్ధి ) గలిగియుండుట ( సన్మార్గమున , మోక్షమార్గమున ) స్థిరముగా నిలబడుట , మనస్సును బాగుగ నిగ్రహించుట , ఇంద్రియవిషయములను శబ్దస్పర్శాదులందు విరక్తి గలిగి యుండుట , అహంకారము లేకుండుట , పుట్టుక , చావు , ముసలితనము , రోగము - అను వానివలన కలుగు దుఃఖమును , దోషమును , మాటిమాటికి స్మరించుట , కొడుకులు ( సంతానము ) , భార్య , యిల్లు మున్నగువానియందు ఆశక్తి లేకుండుట మఱియు వానియందు తగులము లేకుండుట ( వారికి కలుగు సుఖదుఃఖములు తనకే కలిగినట్లు అభిమానింపకుండుట ) , ఇష్టానిష్టములు ( శుభాశుభములు ) సంప్రాప్తించినపుడెల్లపుడును సమబుద్ధి గలిగియుండుట ,నాయందు ( భగవంతునియందు ) అనన్యమైన ( నిశ్చల ) భక్తి గలిగియుండుట , ఏకాంతప్రదేశమును ( ప్రతిబంధమును లేనిచోటును ) ఆశ్రయించుట , జనసమూహమునందు ప్రీతిలేకుండుట , అధ్యాత్మజ్ఞానము ( ఆత్మనిష్ఠ ) నిరంతరము గలిగియుండుట , తత్వజ్ఞానముయొక్క గొప్పప్రయోజనమును తెలిసికొనుట అను నిదియంతయు జ్ఞానమని చెప్పబడును . దీనికి వ్యతిరేకమైనది అజ్ఞానము ( అని తెలియునది ) .
అ. జ్ఞేయం యత్తత్ప్రవక్ష్యామి యజ్జ్ఞాత్వామృతమశ్నుతే| అనాదిమత్పరం బ్రహ్మం న సత్తన్నాసదుచ్యతే|| 13-13	కందము. ఎది తెలియు పిదప నమృతమొ , యది తెలిపెద విను , కిరీటి ! ఆద్యంతము లే నిది , సదసత్తుల కెడమగు నదియె , పరబ్రహ్మమనుదు , రదె జ్ఞేయమ్మౌ . ౧౨	ఏది తెలియదగిన బ్రహ్మస్వరూపమో , దేనిని తెలిసికొని మనుజుడు అమృతస్వరూపమగు మోక్షమును పొందుచున్నాడో అద్దానిని బాగుగ చెప్పబోవుచున్నాను . అదిలేనట్టి పరబ్రహ్మమనబడు అయ్యది సత్తనిగాని ( ఉన్నదని గాని ) అసత్తని గాని ( లేదని గాని ) చెప్పబడదు .
అ. సర్వతః పాణిపాదం తత్సర్వతోऽక్షిశిరోముఖమ్| సర్వతః శ్రుతిమల్లోకే సర్వమావృత్య తిష్ఠతి|| 13-14	కందము. సర్వత్ర పాణిపాదము , సర్వత్ర శిరోముఖమ్ము , చక్షులు , మఱియున్ సర్వత్ర కర్ణ యుగళము , సర్వత్రను నిండి యుండు జగముల లోనన్ . ౧౩	అది ( ఆ బ్రహ్మము , ఆత్మ ) అంతటను చేతులు , కాళ్ళు గలదియు , అంతటను కన్నులు , తలలు , ముఖములు గలదియు , అంతటను చెవులు గలదియు నయి ప్రపంచమునందు సమస్తమును ఆవరించి ( వ్యాపించుకొని ) యున్నది .
అ. సర్వేన్ద్రియగుణాభాసం సర్వేన్ద్రియవివర్జితమ్| అసక్తం సర్వభృచ్చైవ నిర్గుణం గుణభోక్తృ చ|| 13-15 అ. బహిరన్తశ్చ భూతానా మచరం చరమేవ చ| సూక్ష్మత్వాత్తదవిజ్ఞేయం దూరస్థం చాన్తికే చ తత్|| 13-16 అ. అవిభక్తం చ భూతేషు విభక్తమివ చ స్థితమ్| భూతభర్తృ చ తజ్జ్ఞేయం గ్రసిష్ణు ప్రభవిష్ణు చ|| 13-17 అ. జ్యోతిషామపి తజ్జ్యోతి స్తమసః పరముచ్యతే| జ్ఞానం జ్ఞేయం జ్ఞానగమ్యం హృది సర్వస్య విష్ఠితమ్|| 13-18	ఆట వెలది . ఇంద్రియములు లేక నింద్రియ గుణములఁ గానుపింపఁ గలుగు గాజురీతి ; నిర్వికారి యయ్యు , నుర్వినిం ధరియించు నిర్గుణమయి , సాక్షి నియతి నుండు . ౧౪ చంపకమాల. వెలుపల , లోప లెల్లెడల వెల్గు చరాచర భూతకోటులన్ , అలుసున కల్ప సూక్ష్మమయి , యంతటనిండు జగంబు లెల్లెడన్ , దెలియకనుండు గొందఱకు , దివ్య విభాసము కొందఱున్ గనన్ , గలుగుదు రంతికమ్మున నె గద్దగు దూరమగు న్నెఱుంగమిన్ . ౧౫ ఉత్పలమాల . భిన్నముఁ గాక నుండియు విభిన్న గతిం గనుపించుచుండు , సృ ష్టి న్నెఱపున్ , లయం బొనరఁ జేసి , గ్రసించును , భూతకోటులన్ , గ్రన్నన సంతరిం , చిటు లఖండ మహత్తరమైన సత్త్వ సం పన్నిలయమ్ము బ్రహ్మమని , ఫల్గున ! దీని నెఱుంగు మియ్యెడన్ . ౧౬ కందము. రవి తేజమునకు తేజం బవు నా తేజంబు , తమము నంటక యుండున్ ; వివృత జ్ఞానము , జ్ఞేయం , బవలన్ ఫలితంబు కూడ నదియె కిరీటీ ! ౧౭	( జ్ఞేయస్వరూపమగు ) ఆ బ్రహ్మము సమస్తములైన ఇంద్రియములయొక్క గుణములను ప్రకాశింపజేయునదియు , సమస్తేంద్రియములు లేనిదియు , దేనిని అంటనిదియు , సమస్తమును భరించునదియు , ( సత్త్వరజస్తమో ) గుణరహితమైనదియు , గుణముల ననుభవించునదియు , ప్రాణులయొక్క వెలుపలను , లోపలను ఉండునదియు , కదలనిదియు , కదలునదియు , అతిసూక్ష్మమై యుండుటవలన ( అజ్ఞానులకు ) తెలియఁబడనిదియు , దూరముగనుండునదియు , దగ్గరగా కూడ నుండునదియు , విభజింపబడనిదియైనను , ప్రాణులందు విభజింపబడినదానివలె నున్నదియు , ప్రాణులను సృష్టించునదియు , పోషించునదియు , లయింప జేయునదియు అని తెలిసికొనదగినది . మఱియు నది ప్రకాశించెడు సూర్యచంద్రాగ్న్యాది పదార్థములకు గూడ ప్రకాశము నిచ్చునదియు , తమస్సు ( అజ్ఞానము ) కంటె వేఱైనదియు ( లేక అతీతమైనదియు ) జ్ఞానస్వరూపమైనదియు ( చిన్మయ రూపమును ) , తెలియదగినదియు , ( అమానిత్వాది ) జ్ఞానగుణములచే బొందదగినదియు , సమస్త ప్రాణులయొక్క హృదయమునందు విశేషించి యున్నదియు నని చెప్పబడుచున్నది .
అ. ఇతి క్షేత్రం తథా జ్ఞానం జ్ఞేయం చోక్తం సమాసతః| మద్భక్త ఏతద్విజ్ఞాయ మద్భావాయోపపద్యతే|| 13-19	తేటగీతి. ప్రాణి కోటుల పృదయాంతరముల వెలుగు నది , పరబ్రహ్మమని తెలియంగ వినుము ; క్షేత్రమును , జ్ఞానమును ,జ్ఞేయసూత్రములను తెలిసి కొనువాఁడు మద్భావ కలిమిఁ జెలఁగు. ౧౮	ఈ ప్రకారము క్షేత్రము , అట్లే జ్ఞానము , జ్ఞేయముకూడ సంక్షేపముగ చెప్పబడినవి . నా భక్తుడు ( నా యందు భక్తిగలవాడు ) వీనినెఱింగి నాస్వరూపమును ( మోక్షమును భగవద్వైక్యమును ) బొందుట కర్హుడగుచున్నాడు .
అ. ప్రకృతిం పురుషం చైవ విద్ధ్యనాదీ ఉభావపి| వికారాంశ్చ గుణాంశ్చైవ విద్ధి ప్రకృతిసమ్భవాన్|| 13-20	తేటగీతి. అల ప్రకృతి , పురుషు లనాదులౌ , కిరీటి ! ఈ పరాపరప్రకృతి మదీయ మాయ గా నెఱుగుము ; గుణములు వికారములును మాయనె జనించునని యెంచుమా కిరీటి ! ౧9	( ఓ అర్జునా ! ) ప్రకృతిని , పురుషుని ఉభయులను ఆదిలేనివారినిగ నెఱుఁగుము . ( మనోబుద్ధీంద్రియాదుల ) వికారములను , ( సత్త్వరజోస్తమో ) గుణములను ప్రకృతివలన గలిగినవిగా నెఱుఁగుము .
అ. కార్యకారణకర్తృత్వే హేతుః ప్రకృతిరుచ్యతే| పురుషః సుఖదుఃఖానాం భోక్తృత్వే హేతురుచ్యతే|| 13-21	తేటగీతి. కార్య కరణ కర్తృత్వంబు , కాయనియతి , సుఖము , దుఃఖము ననుభవించునది దేహి ; ప్రకృతిని సముద్భవంబులౌ వికృతిలివ్వి ; ఆత్మ విర్వికారము , ఫల్గునా ! నిజమ్ము . ౨౦	కార్యకారణములను గలుగజేయుటయందు ప్రకృతి హేతువనియు , సుఖదుఃఖముల ననుభవించుటయందు పురుషుడే హేతువనియు చెప్పబడుచున్నది .
అ. పురుషః ప్రకృతిస్థో హి భుఙ్క్తే ప్రకృతిజాన్గుణాన్| కారణం గుణసఙ్గోऽస్య సదసద్యోనిజన్మసు|| 13-22	కందము. ప్రకృతి కధీనమ్మగు , నీ వికృతుల పురుషుండె యనుభవించుచు , గుణక ర్మ కృతమున జన్మ లొందును , స్వకీయ గుణకర్మ ఫలిత సదసద్యోనిన్ . ౨౧	ప్రకృతియందున్నవాడై పురుషుడు ( జీవుడు ) ప్రకృతివలన బుట్టిన ( సుఖదుఃఖాది ) గుణములను అనుభవించుచున్నాడు . ఆయా గుణములతోడి కూడికయే ఈ జీవునకు ఉత్తమ నికృష్టజన్మము లెత్తుటయందు హేతువై యున్నది .
అ. ఉపద్రష్టానుమన్తా చ భర్తా భోక్తా మహేశ్వరః| పరమాత్మేతి చాప్యుక్తో దేహేऽస్మిన్పురుషః పరః|| 13-23	కందము. పురుషునకుఁ బరంబగు , నా పరమాత్మ తటస్థుడౌచుఁ బరికించు , మహే శ్వరుఁ డతఁడె , భర్త , భోక్తయుఁ ; బరమ రహస్యమ్ముఁ దెలియఁ బలికితి పార్థా ! ౨౨	పురుషుడు ( ఆత్మ ) ఈ శరీరమందున్నప్పటికి శరీరముకంటె వేఱైనవాడును , సాక్షిభూతుడును , అనుమతించువాడును , భరించువాడును , అనుభవించువాడును , పరమేశ్వరుడును ( గొప్ప ప్రభువు , నియామకుడును ) , పరమాత్మయు అని చెప్పబడుచున్నాడు .
అ. య ఏవం వేత్తి పురుషం ప్రకృతిం చ గుణైః సహ| సర్వథా వర్తమానోऽపి న స భూయోऽభిజాయతే|| 13-24	తేటగీతి. ప్రకృతి పురుషుల గుణవికారముల నెల్ల , బాగుగ నెఱింగి వర్తించు యోగి వరుఁడు ; కర్మఁ జేసియు ఫల మందకయె మెలంగు , గిట్టినంతనె , తిరిగికఁ బుట్టకుండు . ౨౩	ఎవడీ ప్రకారముగ పురుషుని ( ఆత్మను ) , గుణములతో గూడిన ప్రకృతిని తెలిసికొనుచున్నాడో , అతఁ డేవిధముగ నున్నప్పటికిని మఱల జన్మింపడు .
అ. ధ్యానేనాత్మని పశ్యన్తి కేచిదాత్మానమాత్మనా| అన్యే సాఙ్ఖ్యేన యోగేన కర్మయోగేన చాపరే|| 13-25	తేటగీతి. ధ్యాన యోగమ్మునైనను , జ్ఞాన యోగ కర్మ యోగమ్మునైన , నీ మర్మమెల్ల నెఱిఁగి కొందురు మద్భక్తు , లీ తెఱఁగుల నాత్మ తత్త్వమ్ము సర్వమ్ము నంద గలరు . ౨౪	ఆత్మను ( ప్రత్యగాత్మను లేక పరమాత్మను ) కొందఱు శుద్ధమగు మనస్సుచే ధ్యానయోగముద్వారా తనయందు గాంచుచున్నారు ( సాక్షాత్కరించుకొనుచున్నారు ) . అట్లే మఱికొందఱు సాంఖ్యయోగము చేతను , ఇంక కొందఱు కర్మయోగము చేతను చూచుచున్నారు ( అనుభూతమొనర్చుకొనుచున్నారు ) .
అ. అన్యే త్వేవమజానన్తః శ్రుత్వాన్యేభ్య ఉపాసతే| తేऽపి చాతితరన్త్యేవ మృత్యుం శ్రుతిపరాయణాః|| 13-26	కందము. తెర వెఱుఁగని వారలు స ద్గురునిన్ సేవించి , తెలిసి కొనఁదగు దానిన్ ; గుఱు తెఱిగి , యుపాసించిన , మరణము లే నట్టి మనికి మననౌ , తుదకున్ . ౨౫	మఱికొందఱైతే ఈ ప్రకారముగ ( ధ్యానసాంఖ్యకర్మయోగము వలన ) తెలిసికొనజాలని వారై ఇతరులవలన ( ఆ పరమాత్మను గూర్చి ) విని ఉపాసించుచున్నారు ( అనుష్ఠించుచున్నారు ) . శ్రవణతత్పరులగు వారున్ను మృత్యువును ( మృత్యురూపమగు ఈ సంసారమును ) తప్పక దాటుదురు .
అ. యావత్సఞ్జాయతే కిఞ్చి త్సత్త్వం స్థావరజఙ్గమమ్| క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞసంయోగా త్తద్విద్ధి భరతర్షభ|| 13-27	తేటగీతి. ప్రకృతి పురుష సంయోగమే ప్రభవ కార ణమ్మగు సమస్త భూత సంతతుల కెల్ల ; నీ పరస్పర సంయోగ మే కిరీటి ! సృష్టికిని మూల కారణం , బెఱుఁగు మయ్య ! ౨౬	భరతవంశ శ్రేష్ఠుడవగు ఓ అర్జునా ! ఈ ప్రపంచమున స్థావరజంగమాత్మకమగు పదార్థమేది ఉన్నదో , అదియంతయు క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞుల కూడికవలననే కలుగుచున్నదని యెఱుఁగుము .
అ. సమం సర్వేషు భూతేషు తిష్ఠన్తం పరమేశ్వరమ్| వినశ్యత్స్వవినశ్యన్తం యః పశ్యతి స పశ్యతి|| 13-28	తేటగీతి. అనయ మీ భూతములు నశించినను , సర్వ భూత సంస్థితు నన్ను సనాతనుండ , నవ్యయును గాగ సమదృష్టి నఱయు నతఁడె , పండితుండు సమ్యగ్దర్శనుండు , వాఁడె . ౨౭	సమస్త ప్రాణులందును సమముగ నున్నట్టి పరమాత్మను , ఆయా ప్రాణుల దేహాదులు నశించినను నశించినవానినిగ ఎవడు చూచుచున్నాడో , ( తెలిసికొనుచున్నాడో ) ఆతడే నిజముగ చూచువాడగును ( విజ్ఞుడని భావము ) .
అ. సమం పశ్యన్హి సర్వత్ర సమవస్థితమీశ్వరమ్| న హినస్త్యాత్మనాత్మానం తతో యాతి పరాం గతిమ్|| 13-29	చంపకమాల . ప్రకృతి చరాచరంబులఁ బరాత్పరు నన్నిటఁ జూడగల్గు , వా నికె కనుపించు సర్వధరణీ తల , మాతడు నొక్కడంచు , ఘా తుక మొనరింప నేర , డిక దుర్నయ కార్యముఁ జేయఁ డాత్మ , వం చకుఁ డెటులౌను ; స్వీయ మని సర్వము నెంచు మహాత్ముఁ డెందులన్ . ౨౮	ఏలయనగా - సమస్తప్రాణులందును లెస్సగ వెలయుచున్నట్టి పరమాత్మను సమముగ వ్యాపించియున్నట్లు జూచుచు మనుజుడు తన ఆత్మను తాను హింసించికొనడు . కావున సర్వోత్తమగతిని ( మోక్షమును ) బొందుచున్నాడు .
అ. ప్రకృత్యైవ చ కర్మాణి క్రియమాణాని సర్వశః| యః పశ్యతి తథాత్మాన మకర్తారం స పశ్యతి|| 13-30	చంపకమాల. కర్మలనాచరించునది , కాయమటంచు దలంచి , నిత్యమున్ గర్మఫలమ్ము భుక్తిగొను కాయ మహంకృతులంచు నెంచి , యీ నిర్మమకార మాత్మ కడు నిష్క్రియ నిర్గుణ నిర్వికారమౌ మర్మ మెఱుంగఁ జాలిన సమమ్ముగఁ జూచునతండె , ఫల్గునా ! ౨౯	ఎవడు కర్మములను ప్రకృతిచేతనే సర్వవిధముల చేయబడుచున్నట్లుగను , అట్లే కర్తకానివానిగను చూచుచున్నాడో ( తెలిసికొనుచున్నాడో ) ఆతడే నిజముగ చూచుచున్నవాడగును .
అ. యదా భూతపృథగ్భావ మేకస్థమనుపశ్యతి| తత ఏవ చ విస్తారం బ్రహ్మ సమ్పద్యతే తదా|| 13-31	చంపకమాల . ఎవఁడు సమస్త భూతముల నెల్లెడలన్ దనరూపమున్ గనున్ వివిధములైన రూపముల విస్తృతమౌ పరమాత్మఁ జూచు , బ్ర హ్మవిదుఁడు బ్రహ్మభావమలరారి విముక్తిని గాంచి , యాతఁడే యవగతమై స్వరూపమున నంతయు నేకగతిన్ గనుంగొనున్ . ౩౦	ఎప్పుడు వేఱ్వేఱుగనున్న ఈ భూతప్రపంచమంతను ఒక్కదానియందు ( పరమాత్మయందు ) ఉన్నదానిగను , మఱియు దానినుండియే విస్తరించుచున్నదానినిగను వీక్షించునో , అపుడు ( మనుజుడు ) ూ్రహ్మమును పొందుచున్నాడు . ( లేక బ్రహ్మముగనే అగుచున్నాడు ) .
అ. అనాదిత్వాన్నిర్గుణత్వా త్పరమాత్మాయమవ్యయః| శరీరస్థోऽపి కౌన్తేయ ! న కరోతి న లిప్యతే|| 13-32	తేటగీతి . నిర్వికారుండు నిర్గుణ నియతిఁ గనుచు , నవ్యయుండగు నా పరమాత్మ భూత తతి శరీరముల్ సతతమ్ముఁ గనుచు కర్మ స్పృహలేక ఫలితమ్ముఁ గనక యుండు . ౩౧	ఓ అర్జునా ! ఆదిలేనివాడు ( కారణరహితుడు ) అగుటచేతను ( త్రి ) గుణరహితుడగుట వలనను , ఈ పరమాత్మ శరీరమందున్నప్పటికిని ఏమియు చెయకయు , దేనిచేతను అంటబడకయు నున్నాడు .
అ. యథా సర్వగతం సౌక్ష్మ్యా దాకాశం నోపలిప్యతే| సర్వత్రావస్థితో దేహే తథాత్మా నోపలిప్యతే|| 13-33	కందము . ఆకాశమెల్ల యెడలను నే కరణిని వ్యాప్త మొంది , యిసుమంతయుఁ దా దాకక , నంటక నుండెడు ; నా కరణినె యాత్మ దేహ మంటక నుండున్ . ౩౨	సర్వత్ర వ్యాపించియున్న ఆకాశము సూక్ష్మమగుటవలన ఏప్రకారముగ ( ధూళిమున్నగువానిచే ) అంటబడదో , ఆప్రకారమే శరీరమందంతటను ( లేక ; సకలశరీరములందును ) వెలయుచున్న పరమాత్మ ( శరీర గుణదోషములచే ) అంటబడక యున్నాడు .
అ. యథా ప్రకాశయత్యేకః కృత్స్నం లోకమిమం రవిః| క్షేత్రం క్షేత్రీ తథా కృత్స్నం ప్రకాశయతి భారత|| 13-34	కందము . రవి యొక్కఁ డెటుల జగముల్ బ్రవిమల తేజమ్ము నెఱపి , భాసిలఁ జేయున్ ; దవులకయె యాత్మ దేహము ల , విభాసిలఁ జేయుఁ బుష్కలముగఁ , గిరీటీ ! ౩౩	ఓ అర్జునా ! సూర్యు డొక్కడే ఈ సమస్త లోకమును ఎట్లు ప్రకాశింప జేయుచున్నాడో , అట్లే పరమాత్మ ఈ సమస్త క్షేత్రమును ప్రకాశింప జేయుచున్నాడు .
అ. క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞయోరేవ మన్తరం జ్ఞానచక్షుషా| భూతప్రకృతిమోక్షం చ యే విదుర్యాన్తి తే పరమ్|| 13-35	తేటగీతి . అల పరాపర ప్రకృతి రహస్యములను భూత తతులఁ యవిద్య విముక్తి నెల్ల , జ్ఞాన చక్షులఁ దెలిసికోగల మహాత్ము , లంతటను బ్రహ్మభావమ్ము నందగలరు . ౩౪	ఎవరు జ్ఞానదృష్టిచేత ఈ ప్రకారముగ క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞులయొక్క భేదమును , భూతములకు సంబంధించియుండు ( లేక , కారణమైన ) ప్రకృతి ( అవిద్య ) నుండి విముక్తిని కలుగజేయు ఉపాయమును తెలిసికొందురో వారు పరమాత్మపదమును ( మోక్షమును ) బొందుదురు .
ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞవిభాగయోగో నామ త్రయోదశోऽధ్యాయః|| 13 ||	ఓం తత్ సత్ శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రిచే యనువదింపబడిన శ్రీ గీతామృత తరంగిణి యందలి శ్రీ క్షేజ్ఞ క్షేత్రజ్ఞ విభాగ యోగము అను త్రయోదశతరంగము సంపూర్ణం . శ్రీ కృష్ణపరబ్రహ్మార్పణమస్తు .	ఇది ఉపనిషత్ప్రతిపాదితమును , బ్రహ్మవిద్యయు , యోగశాస్త్రమును , శ్రీ కృష్ణార్జున సంవాదమునగు శ్రీ భగవద్గీతలందు క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞ విభాగ యోగమను పదుమూడవ అధ్యాయము సంపూర్ణము.

భక్తి యోగము

శ్రీమద్భగవద్గీతా (మూల శ్లోకములు)	శ్రీ గీతామృత తరంగిణి(తెలుగు పద్యములు) శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రి (1948-1952)	గీతా మకరందము(తెలుగు తాత్పర్యము) శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరి స్వామి, శ్రీ శుకబ్రహ్మాశ్రమము కాళహస్తి(1979)
అనుష్టుప్. అర్జున ఉవాచ| ఏవం సతతయుక్తా యే భక్తాస్త్వాం పర్యుపాసతే| యే చాప్యక్షరమవ్యక్తం తేషాం కే యోగవిత్తమాః|| 12-1	అర్జును వాక్యము. తేటగీతి. సగుణు , నీశ్వరు నిన్ను విశ్వస్వరూపు , భక్తి నిరతినిఁ గొలిచెడు వారు , మఱియు నక్షర బ్రహ్మ భావమ్ము నలరు వారు , లిరు తెఱగులందు నధికు లెవ్వరు , ముకుంద ! ౧	అర్జునుడు చెప్పెను. ఈ ప్రకారముగ ఎల్లప్పుడు నీ యందే మనస్సును నెలకొల్పినవారై ఏ భక్తులు నిన్నుపాసించుచున్నారో , మఱియు ఎవరు ఇంద్రియగోచరముగాని అక్షరపరబ్రహ్మను ధ్యానించుచున్నారో , ఆ యిరుతెగలవారిలో యోగమును బాగుగ నెఱిగినవారెవరు ?
శ్రీభగవానువాచ| అనుష్టుప్. మయ్యావేశ్య మనో యే మాం నిత్యయుక్తా ఉపాసతే| శ్రద్ధయా పరయోపేతాః తే మే యుక్తతమా మతాః|| 12-2	శ్రీ భగవానుల వాక్యము. చంపకమాల. సతతము నన్నె కీర్తనల శ్రద్ధ భజించి , నమస్కరించి , భూ త తతి మదీయ రూపమని తథ్యము తద్ధిత మాచరించు సు వ్రతమున విశ్వరూపము నుపాసన చేయు మహాత్ముఁ డెన్న , నా మతమున నుత్తముండనుచు , మాన్యుఁ డటంచుఁ దలంతు నర్జునా ! ౨	శ్రీ భగవంతుడు చెప్పెను. నా యందు మనస్సును నిలిపి నిరంతర దైవచింతనాపరులై ( తదేకనిష్ఠులై ) మిక్కిలి శ్రద్ధతో గూడుకొనినవారై యెవరు నన్ను పాసించుచున్నారో వారే ఉత్తమయోగులని నా అభిప్రాయము.
అ. యే త్వక్షరమనిర్దేశ్య మవ్యక్తం పర్యుపాసతే| సర్వత్రగమచిన్త్యఞ్చ కూటస్థమచలన్ధ్రువమ్|| 12-3 అ. సన్నియమ్యేన్ద్రియగ్రామం సర్వత్ర సమబుద్ధయః| తే ప్రాప్నువన్తి మామేవ సర్వభూతహితే రతాః|| 12-4	కందము. సమబుద్ధి ద్వంద్వముల యం దమరి . జితేంద్రియత నంది , యచల మ్మవ్య క్త మనిర్వచనీయ బ్ర హ్మము నక్షరు నను భజింపనగు నన్నొందన్ . ౩ తేటగీతి . సర్వభూత హితంబునే సలుపువాఁడు , నిర్వికారుండు సర్వత్ర నిండి యుండు నక్షరుండగు బ్రహ్మమే నంచుఁ గొలుచు సంయమివరుండు నన్నొందు , సవ్యసాచి ! ౪	ఎవరు ఇంద్రియములనన్నిటిని బాగుగ నిగ్రహించి ( స్వాధీనపఱచుకొని ) ఎల్లెడల సమభావముగలవారై , సమస్తప్రాణులకును హితమొనర్చుటయం దాసక్తిగలవారై , ఇట్టిదని నిర్దేశింప శక్యము కానిదియు , ఇంద్రియములకు గోచరము కానిదియు , చింతింపనలవి కానిదియు , నిర్వికారమైనదియు , చలింపనిదియు , నిత్యమైనదియు , అంతటను వ్యాపించియున్నదియునగు అక్షరపరబ్రహ్మమును ధ్యానించుచున్నారో , వారు నన్ను పొందుచున్నారు .
అ. క్లేశోऽధికతరస్తేషా మవ్యక్తాసక్తచేతసామ్|| అవ్యక్తా హి గతిర్దుఃఖం దేహవద్భిరవాప్యతే|| 12-5	తేటగీతి. నిర్గుణోపాస నిరతి యెంతేని దుఃఖ దాయకమ్మగుఁ గద దేహ ధారులకును , నింద్రియ మనమ్ము బుద్ధిపై కెగయు జ్ఞాన మార్గము గృహస్థులకుఁగడు దుర్గమమ్ము . ౫	అవ్యక్త ( నిర్గుణ ) పరబ్రహ్మమునం దాసక్తిగల మనస్సు గలవారికి ( బ్రహ్మమందు ) నిష్ఠను బొందుటలో సగుణోపాసకుల కంటె ప్రయాస చాల అధికముగ నుండును . ఏలయనిన , నిర్గుణోపాసనామార్గము దేహాభిమానము గలవారిచేత అతికష్టముగా పొందబడుచున్నది .
అ. యే తు సర్వాణి కర్మాణి మయి సంన్యస్య మత్పరః| అనన్యేనైవ యోగేన మాం ధ్యాయన్త ఉపాసతే|| 12-6 అ. తేషామహం సముద్ధర్తా మృత్యుసంసారసాగరాత్| భవామి నచిరాత్పార్థ ! మయ్యావేశితచేతసామ్|| 12-7	ఉత్పలమాల . నాకయి సర్వకర్మల ననారత మాచరణం బొనర్చుచున్ , నాకె ఫలంబు లర్పిత మొనర్చి , చరాచర భూతకోటి నా యాకృతులంచు , విశ్వమయు నంచు దలంచి , భజించువానినిన్ . వే కరుణించి కాచెదను , మృత్యు భవాబ్ధిఁ దరింపఁ జేయుచున్ . ౬ కందము . నాయందె మనము నుంచుము , నాయందే బుద్ధి నిలు , పనారతమును నీ చేయుపనుల ననుఁ జూడుమ , ఆయువుఁ దొలగంగ నన్నె యందెదు పార్ధా ! ౭	ఓ అర్జునా ! ఎవరు సమస్తకర్మలను నాయందు సమర్పించి , నన్నే పరమగతిగ దలంచినవారై , అనన్యచిత్తముతో నన్నే ధ్యానించుచు ఉపాసించుచున్నారో , నాయందు చిత్తమును జేర్చిన అట్టివారిని మృత్యురూపమగు ఈ సంసార సముద్రమునుండి నేను శీఘ్రముగ బాగుగ లేవదీయుచున్నాను .
అ. మయ్యేవ మన ఆధత్స్వ మయి బుద్ధిం నివేశయ| నివసిష్యసి మయ్యేవ అత ఊర్ధ్వం న సంశయః|| 12-8	కందము. నిరతిశయమ్ముగ నెప్పుడు స్ధిర చిత్తము కుదురు టెటులొ తెలియనిచో , నా సురుచిర మభ్యాస గతిన్ నెరప , సుయోగమ్ము నొంద నేర్తువు తుదకున్ . ౮	నాయందే మనస్సును స్థిరముగా నిలుపుము . నాయందే బుద్ధిని ప్రవేశపెట్టుము . పిమ్మట నాయందే నివసింతువు . సందేహము లేదు .
అ. అథ చిత్తం సమాధాతుం న శక్నోషి మయి స్థిరమ్| అభ్యాసయోగేన తతో మామిచ్ఛాప్తుం ధనఞ్జయ|| 12-9	ఆట వెలది . ఆచరించుటకును నభ్యాసయోగమ్ము నలవి కాదటన్న , నదియు వలదు ; సకల కర్మములను సలుపు నా ప్రీతికై , అవల సిద్ధి నొంద నవును పార్థ ! ౯	ఓ అర్జునా ! ఒకవేళ ఆ ప్రకారము మనస్సును నాయందు స్థిరముగనిలుపుటకు నీకు శక్తి లేనిచో అత్తఱి అభ్యాసయోగముచే నన్ను పొందుటకు ప్రయత్నింపుము . ( అభ్యాసముచే ఆ స్థితిని ఎట్లైన సాధింపుమని భావము ) .
అ. అభ్యాసేऽప్యసమర్థోऽసి మత్కర్మపరమో భవ| మదర్థమపి కర్మాణి కుర్వన్సిద్ధిమవాప్స్యసి|| 12-10	ఆట వెలది . అదియు నాచరింప నలవి కాదందువా , కర్మయోగ సరణిఁ గాంచుమయ్య ; సర్వ కర్మ ఫలము , నిర్వాహ ధాతనౌ నాకె ఫలము లర్పణమ్ముఁ జేసి . ౧౦	ఒకవేళ అభ్యాసము చేయుటయందును నీ వసమర్థుడవై తివేని నా సంబంధమైన కర్మలఁ జేయుటయం దాసక్తిగలవాడవు కమ్ము . అట్లు నాకొఱకు కర్మలను జేయుచున్ననుగూడ నీవు మోక్షసిద్ధిని బడయగలవు .
అ. అథైతదప్యశక్తోऽసి కర్తుం మద్యోగమాశ్రితః| సర్వకర్మఫలత్యాగం తతః కురు యతాత్మవాన్|| 12-11 అ. శ్రేయో హి జ్ఞానమభ్యాసాత్ జ్జ్ఞానాద్ధ్యానం విశిష్యతే ! | ధ్యానాత్కర్మఫలత్యాగ స్త్యాగాచ్ఛాన్తిరనన్తరమ్|| 12-12	తేటగీతి. జ్ఞాన మభ్యాస యోగమ్ము కంటె మెఱుగు ; ధ్యాన యోగమ్ము శ్రేయమ్ము జ్ఞానమునకు ; కర్మల ఫలమ్ము త్యజియింప ఘనతమమ్ము ; త్యాగియౌవాఁడె శాంతినిఁ దోగుచుండు . ౧౧	ఇక నన్ను గూర్చిన యోగము నవలంబించినవాడవై దీనినిగూడ నాచరించుటకు శక్తుడవు కానిచో అటుపిమ్మట నియమింపబడిన మనస్సు గలవాడవై సమస్త కర్మములయొక్క ఫలములను త్యజించివేయుము. ( వివేకముతో గూడని ) అభ్యాసము కంటె , ( శాస్త్రజన్య ) జ్ఞానము శ్రేష్ఠమైనదికదా ! ( శాస్త్రజన్య ) జ్ఞానముకంటె , ధ్యానము శ్రేష్ఠమగుచున్నది . ధ్యానము ( ధ్యానకాలమందు మాత్రము నిర్విషయముగనుండు మనస్థితి ) కంటె కర్మఫలమును విడచుట ( ప్రవృత్తియందును విషయదోషము లేకుండుట ) శ్రేష్ఠమై యున్నది . అట్టి కర్మఫల త్యాగముచే శీఘ్రముగ ( చిత్త ) శాంతి లభించుచున్నది .
అ. అద్వేష్టా సర్వభూతానాం మైత్రః కరుణ ఏవ చ| నిర్మమో నిరహఙ్కారః సమదుఃఖసుఖః క్షమీ|| 12-13 అ. సన్తుష్టః సతతం యోగీ యతాత్మా దృఢనిశ్చయః| మయ్యర్పితమనోబుద్ధి ర్యో మద్భక్తః స మే ప్రియః|| 12-14	ఉత్పలమాల . భూతచయమ్ము లన్నిట , ప్రపూర్ణ దయార్ద్ర హృదంతరమ్మునన్ , బ్రీతి యొనర్చు వాఁడును , లభించిన దానన దుష్టి నొందుచున్ , గాతర హంకృతుల్ విడిచి , కష్టసుఖమ్ముల , ద్వంద్వ భావముల్ , శీతువు చేత , నాతపముచేఁ జలియింపని వాఁడె ప్రీతుడౌ . ౧౨ చంపకమాల . సతతముఁ దుష్టిఁ జెంది , నను సంస్మరణం బొనరింపగన్ దృఢ వ్రత విజితేంద్రియుండయి , ధృవమ్మగు బుద్ధి మనోగతమ్ము ల ర్పిత మొనరించి , నిశ్చలతఁ బ్రీతి భజించెడు సంయమీంద్రుఁ , డ య్యతియె మదీయ భక్త గణమందుఁ గడింది ప్రియుండు ఫల్గునా ! ౧౩	సమస్త ప్రాణులయెడల ద్వేషము లేనివాడును , మైత్రి , కరుమ గలవాడును , అహంకారమమకారములు లేనివాడును , సుఖదుఃఖములందు సమభావముగలవాడును , ఓర్పుగలవాడును , ఎల్లప్పుడు సంతృప్తితో గూడియుండువాడును , యోగయుక్తుడును , మనస్సును స్వాధీనపఱచుకొనినవాడును , దృఢమైన నిశ్చయము గలవాడును , నాయందు సమర్పింపబడిన మనోబుద్ధులు గలవాడును , నాయందు భక్తిగలవాడును , ఎవడు కలడో , అతడు నాకు ఇష్టుడు .
అ. యస్మాన్నోద్విజతే లోకో లోకాన్నోద్విజతే చ యః| హర్షామర్షభయోద్వేగై ర్ముక్తో యః స చ మే ప్రియః|| 12-15	ఉత్పలమాల . లోకులకున్ భయమ్మెవఁడు లోఁ గొనకుండునొ , లోకులెవ్వరున్ వ్యాకుల మొంద రెవ్వని సమక్ష పరోక్షములందునన్ , భయో ద్రేక మసూయ తోసము మదిన్ దలపోసి చలింపకుండునో , నాకుఁ బ్రియుండతండగు ధనంజయ ! భక్తగణంబు లందఱన్ . ౧౪	ఎవని వలన ప్రపంచము ( జనులు ) భయమునుబొందదో , లోకమువలన ఎవడు భయమును బొందడో , ఎవడు సంతోషము , క్రోధము , భయము , మనోవ్యాకులత - మున్నగునవి లేకుండునో అట్టివాడు నాకు ఇష్టుడు .
అ. అనపేక్షః శుచిర్దక్ష ఉదాసీనో గతవ్యథః| సర్వారమ్భపరిత్యాగీ యో మద్భక్తః స మే ప్రియః|| 12-16	చంపకమాల . ఎవఁడు జితేంద్రియుండు , విషయేచ్ఛల నిస్పృహ భావమందునో , యెవఁడు శుచివ్రతా నిరతుఁ డెవ్వఁడు కార్యకలాప దక్షుఁడో , యెవఁడు తటస్థ మాత్ర పరి దృశ్యుఁడు మిత్రరిపు వ్రతంబుల , న్నెవఁడు ఫలాఫలమ్ములఁ ద్యజించునొ , వాఁడె ప్రియుండు ఫల్గునా ! ౧౫	కోరికలు లేనివాడును , బాహ్యాభ్యంతరశుద్ధి గలవాడును , కార్య సమర్థుడును , ( సమయస్ఫూర్తిగలవాడును ) తటస్థుడును , దిగులు ( దుఃఖము ) లేనివాడును , సమస్తకార్యములందు కర్తృత్వమును వదలినవాడును , ( లేక సమస్త కామ్యకర్మలను శాస్త్రనిషిద్ధ కర్మలను త్యజించినవాడును ) నాయందు భక్తి గలవాడును , ఎవడు కలడో , అతడు నాకు ఇష్టుడు .
అ. యో న హృష్యతి న ద్వేష్టి న శోచతి న కాఙ్క్షతి| శుభాశుభపరిత్యాగీ భక్తిమాన్యః స మే ప్రియః|| 12-17	కందము. శోకింపఁడు , కాంక్షింపఁడు , లేకున్నను రాకయున్న లేశమ్మైనన్ , జేకూర సంతసింపఁడు , నేకాకృతిఁ జూచు , శుభ శుభేతరమందున్ . ౧౬	ఎవడు సంతోషింపడో , ద్వేషింపడో , శోకమును బొందడో , ఎవడు శుభాశుభములను వదలినవాడో అట్టి భక్తుడు నాకు ఇష్టుడు .
అ. సమః శత్రౌ చ మిత్రే చ తథా మానాపమానయోః| శీతోష్ణసుఖదుఃఖేషు సమః సఙ్గవివర్జితః|| 12-18 అ. తుల్యనిన్దాస్తుతిర్మౌనీ సన్తుష్టో యేన కేనచిత్| అనికేతః స్థిరమతి ర్భక్తిమాన్మే ప్రియో నరః|| 12-19	కందము . సమముగ మిత్రుల , శత్రుల సమముగ మానావమాన సరణిన్ , శీతో ష్ణము , సుఖ దుఃఖమ్ములఁ దు ల్య మనం బూనెడు , విషయ పరాఙ్ముఁఖు డగుచున్ . ౧౭ కందము. నిందా స్తుతులకుఁ దుల్యం బంది , నిరావాసియై , ఫలాప్తికిఁ దృప్తిం జెందడు , మౌని వరుఁడె , నా డెందమునకు ప్రీతియౌ కడింది కిరీటీ ! ౧౮	శత్రువునందును , మిత్రునియందును , మానావమానములందును , శీతోష్ణ సుఖదుఃఖములందును , సమముగా నుండువాడును , దేనియందును సంగము ( ఆసక్తి , మనస్సంబంధము ) లేనివాడును , నిందాస్తుతులందు సమముగా నుండువాడును , మౌనముతో నుండువాడును , ( లేక మననశీలుడును ) , దేనిచేతనైనను ( దొరికిన దానితో ) తృప్తిని బొందువాడును , నిర్దిష్టమగు నివాస స్థానము లేనివాడును ( లేక గృహాదులం దాసక్తి లేనివాడును ) , నిశ్చయమగు బుద్ధిగలవాడును , భక్తితో గూడియుండువాడునగు మనుజుడు నాకు ఇష్టుడు .
అ. యే తు ధర్మ్యామృతమిదం యథోక్తం పర్యుపాసతే| శ్రద్దధానా మత్పరమా భక్తాస్తేऽతీవ మే ప్రియాః|| 12-20	కందము . ఎవ్వరు నన్నీవిధమున , మువ్వేళల శ్రద్ధతోడ ముమ్మర భక్తిన్ , నివ్వటిలఁ గొల్చువారలె , కవ్వడి ! ప్రియతములు భక్త గణముల నాకున్ . ౧౯	ఎవరైతే శ్రద్ధావంతులై , నన్నే పరమగతిగ నమ్మి ( నాయందాసక్తి గలవారై ) ఈ అమృతరూపమగు ( మోక్ష సాధనమైన ) ధర్మమును ( ఇప్పుడు ) చెప్పబడిన ప్రకారము అనుష్ఠించుదురో అట్టి భక్తులు నాకు మిక్కిలి ఇష్టులు .
ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే భక్తియోగో నామ ద్వాదశోऽధ్యాయః|| 12 ||	ఓం తత్ సత్ ఇట్లు శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రిచే యనువదింపబడిన శ్రీ గీతామృత తరంగిణి యందు ష్రీ భక్తి యోగమను ద్వాదశ తరంగము సంపూర్ణము . శ్రీ కృష్ణ పరబ్రహ్మార్పణమస్తు .	ఇది ఉపనిషత్ప్రతిపాదకమును , బ్రహ్మవిద్యయు , యోగశాస్త్రమును , శ్రీ కృష్ణార్జున సంవాదమునగు శ్రీ భగవద్గీతలందు భక్తియోగమను పండ్రెండవ అధ్యాయము సంపూర్ణం . ఓమ్ తత్ సత్ .