ఆత్మసంయమయోగము

శ్రీమద్భగవద్గీతా (మూల శ్లోకములు)	శ్రీ గీతామృత తరంగిణి(తెలుగు పద్యములు) శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రి (1948-1952)	గీతా మకరందము(తెలుగు తాత్పర్యము) శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరి స్వామి, శ్రీ శుకబ్రహ్మాశ్రమము కాళహస్తి(1979)
శ్రీభగవానువాచ| అనుష్టుప్. అనాశ్రితః కర్మఫలం కార్యం కర్మ కరోతి యః| స సంన్యాసీ చ యోగీ చ న నిరగ్నిర్న చాక్రియః|| 6-1	శ్రీ భగవానుల వాక్యము. తేటగీతి. నిత్య నైమిత్తికంబుల నియతిఁ జనుచు, కర్మ రాహిత్య నిష్కామ కర్మయోగి, కర్మసంన్యాస ఫలమును గాంచుచుండు, నగ్ని హోత్రాది కర్మల నాచరించి. ౧	ఎవడు చేయవలసినకర్మములను ఫలాపేక్ష లేకుండ చేయునో అతడే సన్న్యాసియు, యోగియు నగును. అంతియేకాని అగ్నిహోత్రమును వదలినవాడుకాని , కర్మలను విడిచినవాడు కాని సన్న్యాసియు, యోగియు ఎన్నటికిని కానేరడు.
అనుష్టుప్. యం సంన్యాసమితి ప్రాహు ర్యోగం తం విద్ధి పాణ్డవ| న హ్యసంన్యస్తసఙ్కల్పో యోగీ భవతి కశ్చన|| 6-2	కందము. ఫలమాశింపకఁ గర్మల సలుపఁ గలుగునట్టి యోగి సంన్యాసియె గాఁ గలఁడు ఫలత్యాగమున నె యలవడు యోగమ్ము చిత్తమాత్మ వశమ్మై. ౨	ఓ అర్జునా ! దేనిని సన్న్యాసమని చెప్పుదురో, దానినే యోగమని నెఱుఁగుము. ఏలయనగా, ( కామాది ) సంకల్పమును వదలనివాడు ( సంకల్పరహితుడు కానివాడు ) ఎవడును యోగి కానేరడు.
అ. ఆరురుక్షోర్మునేర్యోగం కర్మ కారణముచ్యతే| యోగారూఢస్య తస్యైవ శమః కారణముచ్యతే|| 6-3	తేటగీతి. ధ్యానయోగమ్ము సాధించు మౌని వరుఁడు తొలుత నిష్కామ కర్మయందునఁ జరించు ; నది యెఱుంగని వానికి నెదియు లేదు, కర్మ సంన్యాసి కాఁడు, నిష్కామి కాఁడు. ౩	యోగమును ( జ్ఞానయోగమును, లేక, ధ్యానయోగమును ) ఎక్క దలంచిన (పొందగోరిన ) మునికి ( మననశీలునకు ) కర్మ సాధనమనియు, దానిని బాగుగు ఎక్కినట్టి మునికి ఉపరతి ( కర్మ నివృత్తి ) సాధనమనియు చెప్పబడినది.
అ. యదా హి నేన్ద్రియార్థేషు న కర్మస్వనుషజ్జతే| సర్వసఙ్కల్పసంన్యాసీ యోగారూఢస్తదోచ్యతే|| 6-4	చంపకమాల. ఎపుడు జితేంద్రియుండు విషయేచ్ఛలనెల్ల హరింపఁ గల్గునొ , యెపుడు నిమిత్త కర్మలకు నేవ జనించునొ , సంన్యసింపగా నపుడదైన హృద్గతము నంది, చెలంగును , ధ్యాననిష్ఠ ; క య్యపుడె తపోధనుండగుట , యప్పుడె ధ్యానగరిష్ఠుడౌటయున్. ౪	ఎపుడు శబ్దాదివిషయములందును, కర్మలందును, ఆసక్తి నుంచడో, సమస్త సంకల్పములను విడిచిపెట్టునో అపుడు మనుజుడు యోగారూఢుడని చెప్పబడును.
అ. ఉద్ధరేదాత్మనాత్మానం నాత్మానమవసాదయేత్| ఆత్మైవ హ్యాత్మనో బన్ధు రాత్మైవ రిపురాత్మనః|| 6-5	కందము. తన యాత్మఁ దానె యున్నతి నొనరింపగఁ జేయఁగలుగు ; నొరునకు వశమా ? తన యాత్మ తనకు మిత్రము, తన యాత్మయె తనకు రిపుడు, తథ్యము పార్థా ! ౫	తన్ను తానే యుద్ధరించుకొనవలెను. తన్ను అథోగతినిబొందించుకొనగూడదు. ఏలయనగా ( ఇంద్రియమనంబులను జయించినచో ) తనకు తానే బంధువున్ను, ( జయింపనిచో ) తనకు తానే శత్రువున్ను అగును.
అ. బన్ధురాత్మాత్మనస్తస్య యేనాత్మైవాత్మనా జితః| అనాత్మనస్తు శత్రుత్వే వర్తేతాత్మైవ శత్రువత్|| 6-6	చంపకమాల. తన వశమైన యింద్రియ నితానెమె తన్నుఁ దరించు మిత్రముల్ ; దన కవశమ్ములై యవియె తన్ను గ్రసించెడు దుష్టశాత్రవుల్ ; వినయ జితేంద్రియుం డెపుడు వేరుగనం డవమాన మాన్యతల్, క్షణికములైన దుఃఖ సుఖ, సాంద్రపు నుష్ణము శీతలంబులున్. ౬	ఎవడు ( వివేక వైరాగ్యాదులచే ) తన మనస్సును తాను జయించుకొనునో , అట్టి జయింపబడిన మనస్సు తనకు బంధువు పగిది నుండును ( ఉపకారము చేయును ) . జయింపనిచో , అదియే శత్రువుపగిది నుండును ( అపకారము చేయును ) .
జితాత్మనః ప్రశాన్తస్య పరమాత్మా సమాహితః| శీతోష్ణసుఖదుఃఖేషు తథా మానాపమానయోః|| 6-7 అ. జ్ఞానవిజ్ఞానతృప్తాత్మా కూటస్థో విజితేన్ద్రియః| యుక్త ఇత్యుచ్యతే యోగీ సమలోష్టాశ్మకాఞ్చనః|| 6-8	ఉత్పలమాల. జ్ఞాన సమగ్ర తృప్తుఁడగు సంయమి, నిర్మమతన్ సమస్తమున్ గానెడుఁ దుల్య భావమునఁ, గాంచనముల్ , శిలమృత్తి కాదులన్ , మానిత పుణ్యశీలుర , నమానుష దుర్నయ దుష్టశీలురన్ , ధేనుల మధ్యవర్తులను, స్నేహితులన్ , రిపులన్ , తటస్థులన్. ౭	మనస్సును జయించినవాడును , పరమశాంతితో గూడినవాడు నగు మనుజునకు శీతోష్ణ , సుఖదుఃఖాదులందును , అట్లే మావవమానాదులందును పరమాత్మానుభవము చెక్కు చెదరకనే యుండును . ( లేక , అట్టి వానికి శీతోష్ణాదులందును మనస్సు లెస్సగ ఆత్మానుభవమందే యుండును ) . శాస్త్రజ్ఞాన, అనుభవజ్ఞానములచే తృప్తినొందిన మనస్సుగలవాడును , నిర్వికారుడును , ఇంద్రియములను లెస్సగ జయించినవాడును , మట్టిగడ్డ , ఱాయి , బంగారము అను మూడిటిని సమముగ జూచువాడునగు యోగి యోగారూఢుడని (ఆత్మానుభవయుక్తుడని ) చెప్పబడును.
అ. సుహృన్మిత్రార్యుదాసీన మధ్యస్థద్వేష్యబన్ధుషు| సాధుష్వపి చ పాపేషు సమబుద్ధిర్విశిష్యతే|| 6-9 అ. యోగీ యుఞ్జీత సతత మాత్మానం రహసి స్థితః| ఏకాకీ యతచిత్తాత్మా నిరాశీరపరిగ్రహః|| 6-10	ఆటవెలది. జ్ఞాననిష్ఠనుండు మౌని యేకాంతమ్ముఁ గోరి , యింద్రియములఁ గుదియఁ గట్టి , సర్వకర్మలందు సక్తిని విడనాడి , యాత్మ లక్ష్యమందె యధివసించు. ౮	ప్రత్యుపకారమును గోరకయే మేలొనర్చువారియందు , ప్రతిఫలమును గోరి మేలుచేయువారియందు , శత్రువులందు , తటస్థులందు , మధ్యవర్తులందు , ద్వేషింపబడదగని వారియందు( విరోధులందు ) , బంధువులందు , సజ్జనులందు , పాపులందు సమభావము గల్గియుండువాడే శ్రేష్టుడు . ( ధ్యానయోగము నభ్యసించు ) యోగి ఏకాంత ప్రదేశమున ఒంటరిగనున్నవాడై మనస్సును , దేహేంద్రియములను స్వాధీనమొనర్చుకొని , ఆశ లేనివాడై , ఒరులనుండి యేమియు స్వీకరింపక ఎల్లప్పుడును మనస్సును ఆత్మయందే నెలకొల్పుచుండవలెను ( లయ మొనర్పుచుండవలెను ) .
అ. శుచౌ దేశే ప్రతిష్ఠాప్య స్థిరమాసనమాత్మనః| నాత్యుచ్ఛ్రితం నాతినీచం చేలాజినకుశోత్తరమ్|| 6-11 అ. తత్రైకాగ్రం మనః కృత్వా యతచిత్తేన్ద్రియక్రియః| ఉపవిశ్యాసనే యుఞ్జ్యా ద్యోగమాత్మవిశుద్ధయే|| 6-12	చంపకమాల. సమతలమౌ శుచిస్థలిఁ గుశాజిన చేలము లాసనంబుగా నమర, మనంబు నిశ్చలతనంది , జితేంద్రియ చిత్తబుద్ధులన్ గ్రమముగ నిల్పి , యాత్మ శుచికై గయి కొందురు జ్ఞాన నిష్ఠ సం యములగువారు, సంతత నిరామయ సుస్థిర ధామమందగన్. ౯	పరిశుద్ధమైన చోటునందు మిక్కిలి యెత్తుగా నుండనిదియు , మిక్కిలి పొట్టిగా నుండనిదియు , క్రింద దర్భాసనము , దానిపై చర్మము ( జింకచర్మము లేక పులిచర్మము ) , దానిపైన వస్త్రము గలదియు , కదలక యుండునదియు నగు ఆసనము ( పీఠము ) ను వేసికొని , దానిపై గూర్చుండి , మనస్సును ఏకాగ్రపఱచి , ఇంద్రియమనో వ్యాపారములను అరికట్టి ( స్వాధీనపఱచుకొని ) అంతఃకరణశుద్ధికొఱకు ( పరమాత్మ ) ధ్యానము నభ్యసింపవలయును .
అ. సమం కాయశిరోగ్రీవం ధారయన్నచలం స్థిరః| సమ్ప్రేక్ష్య నాసికాగ్రం స్వం దిశశ్చానవలోకయన్|| 6-13 అ. ప్రశాన్తాత్మా విగతభీ ర్బ్రహ్మచారివ్రతే స్థితః| మనః సంయమ్య మచ్చిత్తో యుక్త ఆసీత మత్పరః|| 6-14 అ. యుఞ్జన్నేవం సదాత్మానం యోగీ నియతమానసః| శాన్తిం నిర్వాణపరమాం మత్సంస్థామధిగచ్ఛతి|| 6-15	కందము. కాయ శిరోగ్రీవమ్ముల నే యెడకుఁ జలింప నీక , నితర విషయముల్ డాయక , నాసాగ్రము నే కాయత వీక్షింపు , దిక్కులరయకఁ బార్థా ! ౧౦ కందము. విగత భయ క్రోధుండయి , స్వగతమ్మగు నాత్మఁ దెలిసి , సంయమి మచ్చి త్తగతుండయి , సుస్థిర శాం తి గనున్ , మత్సంస్థ నంది , ధీయుతుఁడగుచున్. ౧౧	( ధ్యానముచేయువాడు ) శరీరము, శిరస్సు, కంఠము, సమముగ( తిన్నగ )నిలిపి, కదలక, స్థిరముగనున్నవాడై, దిక్కులను చూడక, నాసికాగ్రమును వీక్షించుచు, ప్రశాంత హృదయుడై, నిర్భయ చేతస్కుడై, బ్రహ్మచర్యవ్రతనిష్ఠకలిగి, మనస్సును బాగుగ నిగ్రహించి, నాయందు చిత్తముగలవాడై, నన్నే పరమగతిగనమ్మి సమాధి (ధ్యాన ) యుక్తుడై యుండవలెను. మనోనిగ్రహముగల యోగి ఈ ప్రకారముగ ఎల్లప్పుడును మనస్సును ఆత్మధ్యానమందు నిలిపి నాయందున్నట్టిదియు ( నా స్వరూపమైనదియు ), ఉత్కృష్టమోక్ష రూపమైనదియు ( పరమానందరూపమైనదియు ) నగు శాంతిని బొందుచున్నాడు.
అ. నాత్యశ్నతస్తు యోగోऽస్తి న చైకాన్తమనశ్నతః| న చాతిస్వప్నశీలస్య జాగ్రతో నైవ చార్జున|| 6-16	ఆటవెలది. తిండి మెండుఁగాక , మండు నాకటిఁ గాక , నిద్రమోపుఁగా కనిద్రఁగాక , క్రమముఁ గన్నవాడె , సమముగా నిష్ఠను ననుసరింపఁ గలుగు , నతడె పార్థా ! ౧౨	అర్జునా ! ఈ ధ్యానయోగము అధికముగ భుజించువానికిని, బొత్తిగా భుజింపనివానికిని, అట్లే అధికముగ నిద్రించువానికిని, ( బొత్తిగానిద్రించక ) ఎల్లప్పుడు మేలుకొనియుండు వానికిని కలుగనే కలుగదు.
అ. యుక్తాహారవిహారస్య యుక్తచేష్టస్య కర్మసు| యుక్తస్వప్నావబోధస్య యోగో భవతి దుఃఖహా|| 6-17	ఆటవెలది. రోగి కెపుడు నిత్యమౌ కదా పథ్యమ్ము , బాగుపడఁగ లేచి ప్రాకులాడ ; యోగి కటులె నిత్యమౌ కదా నిష్ఠయు , సాధనాంతరములు, సవ్యసాచి ! ౧౩	మితమైన ఆహారము, నడత గలవాడును, కర్మలందు మితమైన ప్రవర్తన గలవాడును, మితమైన నిద్ర, జాగరణము గలవాడునగు మనుజునకు యోగము ( జనన మరణాది సంసార ) దుఃఖములను బోగొట్టునదిగ అగుచున్నది.
అ. యదా వినియతం చిత్త మాత్మన్యేవావతిష్ఠతే| నిఃస్పృహః సర్వకామేభ్యో యుక్త ఇత్యుచ్యతే తదా|| 6-18	తేటగీతి. చిత్తమేకాగ్రతం గాంచి , చిన్మయాత్త్మ లో లమ్మయి , బాహ్య విలోలముడుగు ; నా యవస్థయె సుస్థిరమైన యదను, ధ్యాననిష్ఠా ఫలప్రాప్తి నందఁ బార్థ ! ౧౪	ఎపుడు మనస్సు బాగుగ నిగ్రహింపబడినదై ఆత్మయందే స్థిరముగ నిలుచునో, మఱియు ఎపుడు యోగి సమస్తములైన కోరికలనుండి నివృత్తుడగునో అపుడే యాతడు యోగసిద్ధిని బొందినవాడని ( సమాధియుక్తుడని ) చెప్పబడును.
అ. యథా దీపో నివాతస్థో నేఙ్గతే సోపమా స్మృతా| యోగినో యతచిత్తస్య యుఞ్జతో యోగమాత్మనః|| 6-19	కందము. గాలినిఁ బెట్టిన దీపము పోలికఁ గాకుండ , విషయ పోక లుడుపగం జాలు యతీంద్రుని మన , మా తూలని దీపమ్ము పగిదిఁ దోచు , గిరీటీ ! ౧౫	గాలి వీచని చోటనున్న దీప మేప్రకారము కదలక నిశ్చలముగ నుండునో, ఆప్రకారమే ఆత్మధ్యానమును శీలించుచున్న యోగియొక్క స్వాధీనపడిన చిత్తమున్ను నిశ్చలముగ నుండును. కనుకనే యోగియొక్క నిశ్చలమనస్సునకు అట్టి గాలివీచనిచోట గల దీపము దృష్టాంతముగ చెప్పబడినది.
అ. యత్రోపరమతే చిత్తం నిరుద్ధం యోగసేవయా| యత్ర చైవాత్మనాత్మానం పశ్యన్నాత్మని తుష్యతి|| 6-20 అ. సుఖమాత్యన్తికం యత్త ద్బుద్ధిగ్రాహ్యమతీన్ద్రియమ్| వేత్తి యత్ర న చైవాయం స్థితశ్చలతి తత్త్వతః|| 6-21 అ. యం లబ్ధ్వా చాపరం లాభం మన్యతే నాధికం తతః| యస్మిన్స్థితో న దుఃఖేన గురుణాపి విచాల్యతే|| 6-22 అ. తం విద్యాద్ దుఃఖసంయోగ వియోగం యోగసంజ్ఞితమ్| స నిశ్చయేన యోక్తవ్యో యోగోऽనిర్విణ్ణచేతసా|| 6-23	తేటగీతి. చిత్తముపశముంగాంచి , చిన్మయాత్మ స్వస్వరూపమ్మునన్ గాంచు సంయమీంద్రుఁ డాత్మ నాత్మనె కని, తుష్టి నందుచుండు ; ధ్యాన నిష్ఠా గరిష్ఠు విధాన మిద్ది ! ౧౬ తేటగీతి. ఇంద్రియమ్ములచే గ్రహియింప రాని , బుద్ధి మాత్రాన నొందెడి పూర్ణ సుఖము ననుభవించెడు ; నప్పు డాతని నిజ స్వ రూప మందునె , పరమాత్మ రూపముఁ గను. ౧౭ చంపకమాల. ఎది లభియించు వెన్క , నిక నే పరమార్థముఁ గాన రాదటం చుఁ దెలిసి , దేనికిన్ మదినిఁ జొన్పడొ , తత్సుఖమంది , దుఃఖదం బెదియు గనంగ లేడు తనువెట్టి శరాసి శతఘ్ని ఘాతమై , హృది చలియింపకన్ నిలువరించు , హిమాచల ధీయుతుండు నై. ౧౮ కందము. సకలేంద్రియ విషయము లో పికతో వర్జించి , సద్వివేకతను మనో త్సుకమెల్ల నిలువరించును , నకలంక వినిశ్చలమ్ము నందుము పార్థా ! ౧౯	యోగాభ్యాసముచేత నిగ్రహింపబడిన మనస్సు ఎచట పరమశాంతిని బొందుచుండునో , ఎచట ( పరిశుద్ధమైన ) మనస్సుచే ఆత్మను సందర్శించుచు ( అనుభవించుచు ) యోగి తనయందే ఆనందమును బడయుచుండునో , ఎచటనున్నవాడై , యోగి ఇంద్రియములకు గోచరముకానిదియు, ( నిర్మల ) బుద్ధిచే గ్రహింపబడదగినదియు, అంతము లేనిదియునగు సుఖమును అనుభవించుచుండునో , మఱియు స్వానుభవమునుండి ఏ మాత్రము చలింపకుండునో దేనిని పొందిన పిదప ఇతరమగు ఏలాభమును అంతకంటె గొప్పదానినిగ తలంపకుండునో, దేనియందున్నవాడై మహత్తర దుఃఖముచేగూడ చలింపకుండునో , దుఃఖసంబంధము లేశమైనను లేని అట్టి స్థితినే యోగము ( ఆత్మైక్యము, ఆత్మసాక్షాత్కారము ) అని యెఱుఁగవలయును . అట్టి ఆత్మసాక్షాత్కారరూపయోగము దుఃఖముచే కలతనొందని ధీరమనస్సుచే పట్టుదలతో సాధింపదగియున్నది.
అ. సఙ్కల్పప్రభవాన్కామాం స్త్యక్త్వా సర్వానశేషతః| మనసైవేన్ద్రియగ్రామం వినియమ్య సమన్తతః|| 6-24 అ. శనైః శనైరుపరమే ద్బుద్ధ్యా ధృతిగృహీతయా| ఆత్మసంస్థం మనః కృత్వా న కిఞ్చిదపి చిన్తయేత్|| 6-25  అ. యతో యతో నిశ్చరతి మనశ్చఞ్చలమస్థిరమ్| తతస్తతో నియమ్యైత దాత్మన్యేవ వశం నయేత్|| 6-26	కందము. ధృతి నిబిడమైన బుద్ధిని నితరమ్మగు విషయచింత వేగ , కుపరతిన్ గతియింపఁ జేసి , తన యా కృతిలో మన మెప్పుడున్ లయింపగ వలయున్. ౨౦ కందము. చంచలమగు నీ మన మదొ కించుక సుస్థిరత లేక యేగతి లం ఘించునొ , దాన మరల్పుచు నించుము , నీ రూపమందె నిశ్చలమనమున్. ౨౧	సంకల్పమువలన గలిగెడు కోరికలన్నిటిని సంపూర్తిగా విడిచిపెట్టి, మనస్సుచే ఇంద్రియములను నలుప్రక్కలనుండి బాగుగ నిగ్రహించి ధైర్యముతోగూడిన బుద్ధిచే మెల్ల మెల్లగా బాహ్యప్రపంచమునుండి ఆ మనస్సును మరలించి అంతరంగమున విశ్రాంతినొందవలెను. ( ఉపరతిని బడయవలెను ). మఱియు మనస్సును ఆత్మయందు స్థాపించి ఆత్మేతరమగు దేనినిగూడ చింతింపకయుండవలయును. చపల స్వభావము గలదియు, నిలుకడలేనిదియు నగు మనస్సు ఎచటెచట ( ఏయేవిషయములయందు ) సంచరించునో అచటచటనుండి దానిని మరలించి ఆత్మయందే స్థాపితము చేయవలెను. ఆత్మ కధీనముగ నొనర్పవలెను.
అ. ప్రశాన్తమనసం హ్యేనం యోగినం సుఖముత్తమమ్| ఉపైతి శాన్తరజసం బ్రహ్మభూతమకల్మషమ్|| 6-27 అ. యుఞ్జన్నేవం సదాత్మానం యోగీ విగతకల్మషః| సుఖేన బ్రహ్మసంస్పర్శ మత్యన్తం సుఖమశ్నుతే|| 6-28	కందము. నిరుపమ్మగు సుఖమందుచు , నిరతి శ యానంద మంది , నిస్తులమన ; మీ నిరవధి క మ్మగు బ్రహ్మము నఱయు స్వరూపమ్మునన్ నిరాయాసమునన్. ౨౨	ప్రశాంతచిత్తుండును, ( కామక్రోధాది ) రజోగుణవికారములు లేనివాడును, బ్రహ్మరూపమును బొందినవాడును, దోషరహితుడునగు ఈ ధ్యానయోగిని సర్వోత్తమమగు సుఖము ( ఆత్మానందము ) పొందుచున్నది కదా ! ( అట్లు పొందుట శాస్త్రప్రసిద్ధమని భావము ). ఈ ప్రకారముగ మనస్సు నెల్లప్పుడును ఆత్మయందే నిలుపుచు దోషరహితుడగు యోగి బ్రహ్మానుభవరూపమైన పరమసుఖమును సులభముగ పొందుచున్నాడు.
అ. సర్వభూతస్థమాత్మానం సర్వభూతాని చాత్మని| ఈక్షతే యోగయుక్తాత్మా సర్వత్ర సమదర్శనః|| 6-29	ఉత్పలమాల. తన్నె సమస్త భూత సముదాయములందును గాంచుచుండు , దా నున్న స్వరూప మందె కనుచుండుఁ జరాచర భూతసంతతిన్ , ఖిన్నుఁడు గాక నెల్లెడ నొకే గతిగాఁ జరియించి . చూచు ; నీ సన్నియమేంద్రియుండయిన సంయమి దివ్యప్రభావ మిట్టిదౌ. ౨౩	యోగముతో గూడుకొనిన మనస్సుగలవాడు ( ఆత్మైక్యము నొందినయోగి ) సమస్త చరాచర ప్రాణికోట్లయందును సమదృష్టిగలవాడై తన్ను సర్నభూములందున్న వానిగను, సర్వభూతములు తనయందున్నవిగను చూచుచున్నాడు.
అ. యో మాం పశ్యతి సర్వత్ర సర్వం చ మయి పశ్యతి| తస్యాహం న ప్రణశ్యామి స చ మే న ప్రణశ్యతి|| 6-30	ఉత్పలమాల. ఎవ్వఁడు సర్వభూత తతి నెల్లెడలన్ ననె చూచుచుండునో , యెవ్వఁడు చూచు నా యొడలి నెల్లఁ జరాచర భూతకోటులన్ , దవ్వునుఁ గాడు , నా కతఁడు దగ్గర నుండును ; నేను వానికిన్ దవ్వును గాక , దగ్గరనె దర్పణమై , కనుపించు నెప్పుడున్. ౨౪	ఎవడు సమస్తభూతములందును నన్ను చూచుచున్నాడో , మఱియు నాయందు సమస్తభూతములను గాంచుచున్నాడో అట్టివానికి నేను కనబడకపోను, నా కతడు కనబడకపోడు.
అ. సర్వభూతస్థితం యో మాం భజత్యేకత్వమాస్థితః| సర్వథా వర్తమానోऽపి స యోగీ మయి వర్తతే|| 6-31	కందము. ఏకైక భావమందుచు , నీ కరణి ననున్ భజింపు , మేతృటి యందే యే కర్మఁ జేయుచున్నను , నాకయి నాయందె వర్తనంబగు చుండున్. ౨౫	ఎవడు సమస్తభూతములయందున్న నన్ను అభేదబుద్ధి ( సర్వత్ర ఒకే పరమాత్మయను భావము ) గలిగి సేవించుచున్నాడో , అట్టి యోగి ఏ విధముగ ప్రవర్తించుచున్నవాడైనను , ( సమాధినిష్ఠయందున్నను, లేక వ్యవహారము సల్పుచున్నను ) నా యందే ( ఆత్మయందే ) ఉండువాడగుచున్నాడు.
అ. ఆత్మౌపమ్యేన సర్వత్ర సమం పశ్యతి యోऽర్జున| సుఖం వా యది వా దుఃఖం స యోగీ పరమో మతః|| 6-32	కందము. పర సుఖమె తన సుఖమ్మని , పర దుఃఖమె స్వీయ దుఃఖ భాజనమనుచున్ , నిరతముఁ దలంచు వాఁడే , నిరతిశయానంద మొంది , నెగడును , పార్థా ! ౨౬	ఓ అర్జునా ! సమస్త ప్రాణులందును సుఖమునుగాని, దుఃఖమునుగాని తనతోడ పోల్చుకొనుచు ( తన ఆత్మవంటిదే తక్కినవారి ఆత్మయనెడు భావముతో ) , తనవలె సమానముగ ఎవడు చూచునో , అట్టి యోగి శ్రేష్ఠుడని తలచుచున్నాను.
అర్జున ఉవాచ |అ. యోऽయం యోగస్త్వయా ప్రోక్తః సామ్యేన మధుసూదన| ఏతస్యాహం న పశ్యామి చఞ్చలత్వాత్స్థితిం స్థిరామ్|| 6-33	అర్జును వాక్యము. కందము. స్థిర చిత్తము లే కెటులను నఱయఁగ రాకున్న , దీ మహా యోగము ; దు ష్కరమౌచుఁ గానుపించును , తెరు వెద్దియుఁ గాన రాక , దీనిఁ దెలియగన్. ౨౭	ఓ కృష్ణా ! మనోనిశ్చలత్వముచే సిద్ధింపదగిన ఏ యోగమును వీవుపదేశించితివో దానియొక్క .స్థిరమైన నిలుకడను మనస్సుయొక్క చపలత్వమువలన నేను తెలిసికొనజాలకున్నాను.
అ. చఞ్చలం హి మనః కృష్ణ ప్రమాథి బలవద్ దృఢమ్| తస్యాహం నిగ్రహం మన్యే వాయోరివ సుదుష్కరమ్|| 6-34	ఉత్పలమాల. చంచలమై , మనంబు వివశంబొనరించు , శరీరమెల్లఁ గా శించి , యడంచు , నింద్రియ వశీకృతుఁ జేసి , బలోద్ధితంబు ; ఛే దించ నసాధ్యమౌ , నెటుల దీని గుదించుట , గాలి కేల బం ధించ దరమ్మె ? దుస్తర విధిం దలపోసిన చందమయ్యెడున్. ౨౮	కృష్ణా ! మనస్సు చంచలమైనదియు, విక్షోభమును గలుగజేయునదియు, బలవంతమైనదియు, దృఢమైనదియును గదా ! కావున అద్దానిని నిగ్రహించుట, గాలిని అణచిపెట్టుటవలె మిగుల కష్టసాధ్యమైనదని నేను తలంచుచున్నాను.
శ్రీభగవానువాచ| అ. అసంశయం మహాబాహో మనో దుర్నిగ్రహం చలమ్| అభ్యాసేన తు కౌన్తేయ వైరాగ్యేణ చ గృహ్యతే|| 6-35	శ్రీ భగవానుల వాక్యము. ఉత్పలమాల. సందియమేల , నిశ్చయము , చంచలమే యగు నిగ్రహింపగా , దుందుడుకౌ మనంబును నెదుర్కొనఁ , గష్ట తరమ్మె ; కాని , దా నిం దన చాతురిన్ మెఱయ , నిత్యగత క్రమశిక్షనైన , రో తంది , సదా విరాగమునఁ , దాలిమితో , గ్రహియింప సాధ్యమౌ. ౨౯	శ్రీ భగవానుడు పలికెను. గొప్పబాహువులుగల ఓ యర్జునా ! మనస్సును నిగ్రహించుట కష్టమే. మఱియు అది చంచలమైనదే. ఇట ఏలాంటి సంశయమున్ను లేగు. అయినను అభ్యాసము చేతను, వైరాగ్యము చేతను అది నిగ్రహింపబడగలదు.
అ. అసంయతాత్మనా యోగో దుష్ప్రాప ఇతి మే మతిః| వశ్యాత్మనా తు యతతా శక్యోऽవాప్తుముపాయతః|| 6-36	కందము. ఈ విధములఁ గా కితర మి కే విధములనైన నిఘ్రహింపఁగ రా , దీ పావనమౌ యోగముఁ గనఁ , దావల మీ రెండు విధుల తాలిమి తోడన్. ౩౦	నిగ్రహింపబడని మనస్సుగలవానిచేత యోగము ( బ్రహ్మైక్యము )పొంద శక్యముకానిది అని నా అభిప్రాయము. స్వాధీనమైన మనస్సు గల్గి ప్రయత్నించువానిచేతనో , ఉపాయముచేతనో అది పొంద శక్యమైయున్నది.
అర్జున ఉవాచ| అ. అయతిః శ్రద్ధయోపేతో యోగాచ్చలితమానసః| అప్రాప్య యోగసంసిద్ధిం కాం గతిం కృష్ణ గచ్ఛతి|| 6-37	అర్జును వాక్యము. కందము. కత్తి మొన నడచు నీ గతి నుత్తలమందియును , నడువ నోపనిచో , వాఁ డె త్తరికిఁ బోవు గృష్ణా ! ఇ త్తనువునుఁ బాసి , యోగ మేమియు లేకన్. ౩౧	అర్జునుడు పలికెను. కృష్ణా ! శ్రద్ధతో గూడియున్నవాడును, కాని నిగ్రహశక్తి లేనివాడగుటచే యోగమునుండి జాఱిన మనస్సుగలవాడునగు సాధకుడు యోగసిద్ధిని ( ఆత్మసాక్షాత్కారమును ) బొందజాలక మఱియేగతిని బొందుచున్నాడు ?
అ. కచ్చిన్నోభయవిభ్రష్ట శ్ఛిన్నాభ్రమివ నశ్యతి| అప్రతిష్ఠో మహాబాహో విమూఢో బ్రహ్మణః పథి|| 6-38 అ. ఏతన్మే సంశయం కృష్ణ ఛేత్తుమర్హస్యశేషతః| త్వదన్యః సంశయస్యాస్య ఛేత్తా న హ్యుపపద్యతే|| 6-39	ఉత్పలమాల. అందగఁ జూచు బ్రహ్మపథమందఁగ నేరక , గర్మయోగపున్ జందముఁ గాక , నెందుల పసం దెనయంగను లేక , మేఘముల్ చిందర వందరౌ గతి నశింపడె , రెంట నిరాశ్రయుండు ; నా సందియ మిందుఁ బాపు నరసారథి ! నీవె గురుండ వియ్యెడన్. ౩౨	గొప్పబాహువులుకల ఓ శ్రీకృష్ణా ! బ్రహ్మమార్గమున ( యోగమున ) స్థిరత్వములేనివాడగు మూఢుడు ఇహపరముల రెండంటికిని చెడినవాడై చెదిరిన మేఘమువలె నశించిపోడా యేమి ? కృష్ణా ! ఈ నా సందేహమును పూర్తిగా తొలగించుటకు నీవే తగుదువు ( సమర్థుడవు ) . నీవుతప్ప ఇతరులెవ్వరును దీనిని తొలగింపజాలరు .
అ. శ్రీభగవానువాచ| పార్థ నైవేహ నాముత్ర వినాశస్తస్య విద్యతే| న హి కల్యాణకృత్కశ్చిద్ దుర్గతిం తాత గచ్ఛతి|| 6-40	శ్రీ భగవానుల వాక్యము. ఆటవెలది. అట్టి భ్రంశ మొందు నట్టి వారికి , సేగి , నిహపరముల రెంట నెనయఁ బోరు ; పుణ్యకృతముఁ జేయు బుధులిందు నందునుఁ , బరితపింపఁ బోరు పార్థ నిజము. ౩౩	శ్రీ భగవానుడు పలికెను. ఓ అర్జునా ! అట్టి యోగభ్రష్టున కీ లోకమందుగాని, పరలోకమందుగాని వినాశము కలుగనే కలుగదు. నాయనా ! మంచి కార్యములు చేయువాడెవడును దుర్గతిని పొందడు గదా !
అ. ప్రాప్య పుణ్యకృతాం లోకా నుషిత్వా శాశ్వతీః సమాః| శుచీనాం శ్రీమతాం గేహే యోగభ్రష్టోऽభిజాయతే|| 6-41	ఆటవెలది. బ్రహ్మ నిష్ఠయందు భ్రంశమ్ముఁ గనువారు , పుణ్య పురుషలోకములకుఁ బోదు ; రచటఁ గొంతకాల మావాస మొనరించి , భువిని ధనికులిండ్లఁ బుట్టుచుంద్రు. ౩౪	యోగభ్రష్టుడు ( మరణానంతరము ) పుణ్యాత్ముల లోకములను పొంది , అట అనేక వత్సరములు నివసించి, తదుపరి పరిశుద్ధులైనట్టి ( సదాచారవంతులైన ) శ్రీమంతులయొక్క గృహమందు పుట్టుచున్నాడు.
అ. అథవా యోగినామేవ కులే భవతి ధీమతామ్| ఏతద్ధి దుర్లభతరం లోకే జన్మ యదీదృశమ్|| 6-42 అ. తత్ర తం బుద్ధిసంయోగం లభతే పౌర్వదేహికమ్| యతతే చ తతో భూయః సంసిద్ధౌ కురునన్దన|| 6-43 అ. పూర్వాభ్యాసేన తేనైవ హ్రియతే హ్యవశోऽపి సః| జిజ్ఞాసురపి యోగస్య శబ్దబ్రహ్మాతివర్తతే|| 6-44 అ. ప్రయత్నాద్యతమానస్తు యోగీ సంశుద్ధకిల్బిషః| అనేకజన్మసంసిద్ధ స్తతో యాతి పరాం గతిమ్|| 6-45	చంపకమాల. మఱియుఁ గులీనులౌ , బుధుల , మాన్యుల యిండ్లను బుట్టుచుందు ; ర బ్బురముగఁ బూర్వ జన్మ ఫలముల్ గొని , బుద్ధివిశేష సంపదన్ , దిరుగ పునః ప్రయత్నమును ధీయుతులై యొనరించి , వేదక ర్మరయక జ్ఞాన నిష్ఠ ఫలమంది , తరింతురు జుమ్ము , ఫల్గునా ! ౩౫	లేక, ( ఉత్తమతరగతి యోగియైనచో ) జ్ఞానవంతులగు యోగులయొక్క వంశమందే జన్మించుచున్నాడు. ఈ ప్రకారమగు జన్మము లోకమున మహా దుర్లభమైనది. ఓ అర్జునా ! అట్లాతడు యోగులవంశమున జన్మించి పూర్వదేహసంబంధమైన ( యోగవిషయిక ) బుద్ధితోటి సంపర్కమును పొందుచున్నాడు. అట్టి ( యోగ ) సంస్కారమువలన నాతడు సంపూర్ణయోగసిద్ధి ( మోక్షము ) కొఱకై మరల తీవ్రతరప్రయత్నమును సల్పుచున్నాడు. అతడు ( యోగభ్రష్టుడు ) యోగాభ్యాసమునకు తానుగా ( మొదట ) నిశ్చయింపకున్నను పూర్వజన్మమందలి అభ్యాసబలముచే యోగమువైపునకే ఈడ్వబడుచున్నాడు. యోగము నెఱుఁగ దలంపుగలవాడైనంతమాత్రముచేతనే ( యోగాభ్యాసముచేయ నిచ్చగించనంతమాత్రముచేతనే ) వేదములందు జెప్పబడిన కర్మానుష్ఠాన ఫలమును మనుజుడు దాటివేయుచున్నాడు. పట్టుదలతో ప్రయత్నించునట్టి యోగి పాపరహితుడై, ఆ పిదప సర్వోత్తమమగు (మోక్ష ) గతిని బడయుచున్నాడు.
అ. తపస్విభ్యోऽధికో యోగీ జ్ఞానిభ్యోऽపి మతోऽధికః| కర్మిభ్యశ్చాధికో యోగీ తస్మాద్యోగీ భవార్జున|| 6-46	ఆటవెలది. తపసి కంటె , శాస్త్ర ధర్మవిదుని కంటె , వేదవిదుని కంటె , వేయిరెట్లు జ్ఞాన నిష్ఠగరిమ నూను వాఁడధికుఁడౌ ; యోగ నిష్ఠనుండు మోయి , పార్థ ! ౩౬	ఓ అర్జునా ! యోగియగువాడు ( కృచ్ఛ్రచాంద్రాయణాది ) తపస్సులుచేయువారికంటెను, ( అగ్నిహోత్రాది ) కర్మలుచేయువారికంటెనుగూడ శ్రేష్ఠుడని తలంపబడుచున్నాడు. కాబట్టి నీవు యోగివి కమ్ము.
అ. యోగినామపి సర్వేషాం మద్గతేనాన్తరాత్మనా| శ్రద్ధావాన్భజతే యో మాం స మే యుక్తతమో మతః|| 6-47	ఉత్పలమాల. నన్నె సమస్తమంచు మననం మొనరించి , భజించి , సర్వదా యన్నిట నన్నెఁ జూచు , నిసుమంతయు భేదమెఱుంగరాక , యెం దున్న నికే క్రియన్ సలుపుచున్న సతంబును , జ్ఞాననిష్ఠుఁడే , యెన్నఁగ నందఱందధికుఁ డీతఁడె యంచుఁ దలంతు , నర్జునా ! ౩౭	యోగులందఱిలోను ఎవడు నాయందు మనస్సును నిలిపి శ్రద్ధతో నన్ను ధ్యానించుచున్నాడో అట్టివాడు సర్వశ్రేష్ఠుడని నా యభిప్రాయము.
ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే ఆత్మసంయమయోగో నామ షష్ఠోऽధ్యాయః|| 6 ||	ఓం తత్ సత్ శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రిచే యనువదింపబడిన శ్రీ గీతామృత తరంగిణి యందలి శ్రీ ఆత్మసంయమయోగము ( ధ్యాన యోగము ) అను షష్ఠమ తరంగము సంపూర్ణం. శ్రీ కృష్ణపరబ్రహ్మార్పణమస్తు.	ఓం ఇది ఉపనిష్త్రతిపాదకమును, బ్రహ్మవిద్యయు, యోగశాస్త్రమును, శ్రీకృష్ణార్జున సంవాదమునగు శ్రీ భగవద్గీతలందు ఆత్మసంయమయోగమను ఆఱవ అధ్యాయము. సంపూర్ణము. ఓమ్ తత్ సత్.