జ్ఞానయోగము

శ్రీమద్భగవద్గీతా (మూల శ్లోకములు)	శ్రీ గీతామృత తరంగిణి(తెలుగు పద్యములు) శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రి (1948-1952)	గీతా మకరందము(తెలుగు తాత్పర్యము) శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరి స్వామి, శ్రీ శుకబ్రహ్మాశ్రమము కాళహస్తి(1979)
శ్రీభగవానువాచ| అనుష్టుప్. ఇమం వివస్వతే యోగం ప్రోక్తవానహమవ్యయమ్| వివస్వాన్మనవే ప్రాహ మనురిక్ష్వాకవేऽబ్రవీత్|| 4-1 అ. ఏవం పరమ్పరాప్రాప్త మిమం రాజర్షయో విదుః| స కాలేనేహ మహతా యోగో నష్టః పరన్తప|| 4-2 ||	శ్రీ భగవానుల వాక్యము. చంపకమాల. ఇనునకుఁ జెప్పితిన్ దొలుత , నీమహనీయపు రాజయోగమున్ ; యినుఁ డెఱిగించె నా మనువు కెంతయు ; నంతట నాతఁడున్ గుమా రునకు ననుశ్రుతంబుగ నెఱుంగఁగఁ జెప్పిరి ; రాజయోగు లీ యనునయ మార్గమున్ గనిరి ; యాదటఁ గాల గతిన్ నశించి పో యినది సుయోగ మిప్పు ; డెఱిగింతును నీవు వినంగ ఫల్గునా ! ౧	శ్రీ భగవానుడు పలికెను: నాశరహితమగు ఈ నిష్కామకర్మయోగమును ( తద్ద్వారా పొందబడు జ్ఞాననిష్ఠను ) పూర్వము నేను సూర్యునకు జెప్పితిని. సూర్యుడు వైవస్వతమనువున కుపదేశించెను. మనువు ఇక్ష్వాకునకు బోధించెను. ఓ అర్జునా ! పరంపరగా వచ్చిన ఈ నిష్కామకర్మయోగమును రాజర్షులు తెలిసికొనిరి. చాలకాలము గడిచినందున ఆయోగ మిపుడీ లోకమున అదృశ్యమైనది. ( ప్రచారములో లేకున్నది ) .
అనుష్టుప్. స ఏవాయం మయా తేऽద్య యోగః ప్రోక్తః పురాతనః| భక్తోऽసి మే సఖా చేతి రహస్యం హ్యేతదుత్తమమ్|| 4-3 ||	కందము. భక్తుఁడవు నాకు నిర తా సక్తుఁడవౌ సఖుఁడవంచు , స్వచ్ఛంద మనో యుక్తునిగా నొనరింప , బ్ర యుక్తంబగు మఱల నీకు నో కౌంతేయా ! ౨	నీవు నాకు భక్తుడుగను , మిత్రుడుగను నున్నావు . కావున ఆ పురాతనమైన నిష్కామ కర్మయోగమునే యిపుడు తిరిగి నీకు చెప్పితిని . అది మిగుల శ్రేష్ఠమైనదనియు , రహస్యమైనదనియు నెఱుఁగుము .
అర్జున ఉవాచ| అ. అపరం భవతో జన్మ పరం జన్మ వివస్వతః| కథమేతద్విజానీయాం త్వమాదౌ ప్రోక్తవానితి|| 4-4 ||	అర్జున వాక్యము. కందము. ఇనుఁడుండె సృష్టి మొదలుగ మనమిఱువుర మొక్కనాటి మనుజులమైనన్ , వినె నెప్పు డసంబద్ధము గననయ్యెను నీదు వాక్కు , కంజదళాక్షా ! ౩	అర్జునుడు పలికెను. ( ఓ కృష్ణా ! ) నీ జన్మము ఇటీవలది . సూర్యుని జన్మము బహుపురాతనమైనది . అట్టిచో నీవు సూర్యున కుపదేశించితివను విషయమును నేనెట్లు గ్రహించగలను ?
శ్రీభగవానువాచ| అ. బహూని మే వ్యతీతాని జన్మాని తవ చార్జున| తాన్యహం వేద సర్వాణి న త్వం వేత్థ పరన్తప|| 4-5 || అ. అజోऽపి సన్నవ్యయాత్మా భూతానామీశ్వరోऽపి సన్| ప్రకృతిం స్వామధిష్ఠాయ సమ్భవామ్యాత్మమాయయా|| 4-6 ||	శ్రీ భగవానుల వాక్యము. తేటగీతి. ఎన్ని జన్మంబు లిఱువుర మెత్తినామొ నీ వెఱుంగవు , సర్వంబు నే నెఱుగుదు , ప్రకృతి మాయలు నా వశవర్తు లగుట , బుట్టినటులఁ గనుపించు నట్టులుందు . ౪	శ్రీ భగవానులు పలికెను. శత్రువులను తపింపజేయు ఓ అర్జునా ! నీకును నాకును ఇంతవఱ కనేక జన్మలు గడచినవి. వాని నన్నిటిని నే నెఱుఁగుదును . నీ వెఱుఁగవు . నేను పుట్టుక లేనివాడను . నాశరహితస్వరూపము కలవాడను , సమస్త ప్రాణులకు ఈశ్వరుడను అయియున్నప్పటికి స్వకీయమగు ప్రకృతిని వశపఱచుకొని నా మాయాశక్తి చేత పుట్టుచున్నాను( అవతరించుచున్నాను ) .
అ. యదా యదా హి ధర్మస్య గ్లానిర్భవతి భారత| అభ్యుత్థానమధర్మస్య తదాత్మానం సృజామ్యహమ్|| 4-7 అ. పరిత్రాణాయ సాధూనాం వినాశాయ చ దుష్కృతామ్| ధర్మసంస్థాపనార్థాయ సమ్భవామి యుగే యుగే|| 4-8 ||	చంపకమాల. యుగ యుగమందు ధర్మము లయోమయమై నశియింపుచుండ,నా యుగ యుగమందు ధర్మము యథోచిత రీతిని నుద్ధరింప , బు ట్టుగఁ గొనుచుందు మాయను నిటుల్ స్వవశంబగు కారణమ్మునన్ , జగమున దుష్టులన్ దునిమి , సాధుగణంబుల రక్షసేయగన్. ౫	ఓ అర్జునా ! ఎప్పుడెప్పుడు ధర్మము క్షీణించి , అధర్మము వృద్ధియగుచుండునో , అప్పుడప్పుడు నన్ను నేనే సృష్టించుకొందును ( నేను అవతరించుచుందును ) . సాధు , సజ్జనులను రక్షించుటకొఱకును , దుర్మార్గులను వినాశమొనర్చుటకొఱకును , ధర్మమును లెస్సగ స్థాపించుటకొఱకును నేను ప్రతియుగమునందును అవతరించుచుందును.
అ. జన్మ కర్మ చ మే దివ్య మేవం యో వేత్తి తత్త్వతః| త్యక్త్వా దేహం పునర్జన్మ నైతి మామేతి సోऽర్జున|| 4-9 ||	కందము. నా దివ్య జన్మ కర్మల సాదరమున దెలిసికొన్న జనులకు నెపుడున్ , యీ దేహముడుగు పిమ్మట లేదిక జన్మంబు భావలీనమ్మగుటన్. ౬	అర్జునా ! ఎవడీ ప్రకారముగ నాయొక్క దివ్యమైనజన్మమును , కర్మమునుగూర్చి యథార్థముగ తెలిసికొనుచున్నాడో , అట్టివాడు మరణానంతరము మఱల జన్మమునొందక నన్నే పొందుచున్నాడు ( మోక్షము నొందుచున్నాడు ).
అ. వీతరాగభయక్రోధా మన్మయా మాముపాశ్రితాః| బహవో జ్ఞానతపసా పూతా మద్భావమాగతాః|| 4-10 ||	కందము. రాగ భయక్రోధమ్ముల వేగముడిగి , నిర్మలాత్మవేత్తలు నిష్ఠన్ దోగుదురు , జ్ఞాని తపమున వాగీశుని భావమంది వర లెద రెపుడున్. ౭	అనురాగము , భయము , క్రోధము విడిచినవారును , నాయందే లగ్నమైన చిత్తము కలవారును , నన్నే ఆశ్రయించినవారు నగు అనేకులు ఇట్టి జ్ఞానతపస్సుచే పవిత్రులై నా స్వరూపమును ( మోక్షమును ) బొందియుండిరి .
అ. యే యథా మాం ప్రపద్యన్తే తాంస్తథైవ భజామ్యహమ్| మమ వర్త్మానువర్తన్తే మనుష్యాః పార్థ ! సర్వశః|| 4-11 ||	తేటగీతి. ఎవ్వడెయ్యది కోరి ధ్యానించు నన్ను వానికది యిచ్చెదను , నిక్కువమ్ము పార్థ ! ఎట్టి కోరిక లేక నన్నే స్మరించు వానికి న్నాకు భేద భావమ్ము లేదు . ౮	ఓ అర్జునా ! ఎవరే ప్రకారముగ నన్ను సేవింతురో , వారి నాప్రకారముగ నేనే ననుగ్రహింతును . మనుజులు సర్వ విధముల నామార్గమునే అనుసరించుచున్నారు .
అ. కాఙ్క్షన్తః కర్మణాం సిద్ధిం యజన్త ఇహ దేవతాః| క్షిప్రం హి మానుషే లోకే సిద్ధిర్భవతి కర్మజా|| 4-12 ||	కందము. చంచలముగఁ గర్మలు ఫలి యించును నీకర్మ భూమి , నింద్రాదుల సే వించి క్రతు లొనర్తురు , ధ్యా నించిన రూపున ననుగ్రహింతురు వారిన్. ౯	కర్మములయొక్క ఫలప్రాప్తిని అపేక్షించు మానవు లీ ప్రపంచమున దేవతల నారాధించుచున్నారు .ఏలయనగా కర్మఫలసిద్ధి ఈ మనుష్యలోకమున శీఘ్రముగ కలుగుచున్నది .
అ. చాతుర్వర్ణ్యం మయా సృష్టం గుణకర్మవిభాగశః| తస్య కర్తారమపి మాం విద్ధ్యకర్తారమవ్యయమ్|| 4-13 ||	ఉత్పలమాల. నాలుగు వర్ణజాతుల జనంబుల , నేఁ ద్రిగుణైక కర్మలం బాలులఁ బంపకంబుల భవంబుల నొందగ గూర్తు , గర్మకున్ బాలు పడంగఁ జేసియు , బ్రసన్నుని గాక , దటస్థమై జగ జ్జాలము గాంచు చుండెద నచంచల నిస్పృహ నిర్వికారినై. ౧౦	బ్రాహ్మణ క్షత్రియ వైశ్య శూద్రులను నాలుగు వర్ణములు సత్త్వాది గుణముల యొక్కయు , ఆ గుణములచే చేయబడు కర్మలయొక్కయు , విభాగము ననుసరించి నాచే సృజింపబడినవి . వారికి నేను కర్తనైనప్పటికిని ( ప్రకృతికి అతీతుడనగుటచే ) వాస్తవముగ నన్ను అకర్తగను , నాశరహితునిగను ( నిర్వికారునిగను ) ఎఱుఁగుము .
అ. న మాం కర్మాణి లిమ్పన్తి న మే కర్మఫలే స్పృహా| ఇతి మాం యోऽభిజానాతి కర్మభిర్న స బధ్యతే|| 4-14 ||	కందము. అంటవు ననుఁ గర్మలు ; స్పృహ కంటవు కర్మఫలంబు లావంతయు , నీ కంట ననున్ గనువారికి నంటవు కర్మముల బంధనాళి కిరీటీ ! ౧౧	నన్ను కర్మలంటవు . నాకు కర్మఫలమునం దపేక్షయు లేదు . ఈ ప్రకారముగ నన్నుగూర్చి యెవడు తెలిసికొనునో అతడు కర్మలచే బంధింపబడడు .
అ. ఏవం జ్ఞాత్వా కృతం కర్మ పూర్వైరపి ముముక్షుభిః| కురు కర్మైవ తస్మాత్త్వం పూర్వైః పూర్వతరం కృతమ్|| 4-15 ||	ఆటవెలది. మోక్ష కాములయ్యు , మును సనాతన కర్మ లాచరించిరి జనకాది నృపులు ; పూర్వపురుష కర్మ నిర్వాహ మొనరింపు మాధునికులు నిన్నె యనుసరింప. ౧౨	( తాను వాస్తవముగ కర్త కాదు , తనకు కర్మ ఫలమునం దపేక్షయుండరాదు - అని ) ఈ ప్రకారముగ ( భగవంతుని కర్మాచరణము ద్వారా ) తెలిసికొని పూర్వ మెందఱో ముముక్షువులు నిష్కామముగ కర్మల నాచరించియుండిరి . కావున ( ఓ అర్జునా ! ) నీవున్ను పూర్వులచే జేయబడిన అట్టి పురాతనమైన నిష్కామకర్మమునే చేయుము.
అ. కిం కర్మ కిమకర్మేతి కవయోऽప్యత్ర మోహితాః| తత్తే కర్మ ప్రవక్ష్యామి యజ్జ్ఞాత్వా మోక్ష్యసేऽశుభాత్|| 4-16 ||	కందము. కర్మ యకర్మల సునిశిత మర్మము మేధావులకును మది సందియమౌ ; కర్మల మర్మముఁ జెప్పెద , నిర్మల మోక్షమ్ము నంద నీకుఁ గిరీటీ ! ౧౩	కర్మ యెట్టిది , అకర్మ యెట్టిది అను ఈ విషయమును పండితులుకూడ సరిగా తెలిసికొనజాలకున్నారు . దేని నెఱిఁగినచో నీవు సంసారబంధమునుండి విముక్తుడవు కాగలవో అట్టి కర్మరహస్యమును నీకిపుడు తెలుపుచున్నాను .
అ. కర్మణో హ్యపి బోద్ధవ్యం బోద్ధవ్యం చ వికర్మణః| అకర్మణశ్చ బోద్ధవ్యం గహనా కర్మణో గతిః|| 4-17 ||	కందము. కర్మ , వికర్మ , యకర్మల మర్మము దుర్జ్ఞేయమగుట , మనసు నిశితమున్ నిర్మమతంగని తెలియుము , కర్మ రహస్యమ్ము గహన గతి గాకుండన్.౧౪	శాస్త్రములచే విధింపబడిన కర్మములయొక్కయు , నిషేధింపబడిన వికర్మలయొక్కయు , ఏమియుచేయక నూరకుండుట యను అకర్మముయొక్కయు స్వరూపమును బాగుగా తెలిసికొనవలసియున్నది. ఏలయనగా కర్మముయొక్క వాస్తవతత్త్వము చాల లోతైనది . ( ఎఱుగుట మిగుల కష్టతరము )
అ. కర్మణ్యకర్మ యః పశ్యే దకర్మణి చ కర్మ యః| స బుద్ధిమాన్మనుష్యేషు స యుక్తః కృత్స్నకర్మకృత్|| 4-18 ||	తేటగీతి. కర్మలోని యకర్మను గాంచు నెవఁడు , మఱి యకర్మలో నిముడు కర్మను నెఱుంగు నెవఁడు , కర్మ యకర్మల కవలనుండు చిత్సువరూపుఁడు , కర్మసాక్షియును వాఁడె. ౧౫	ఎవడు కర్మమునందు అకర్మమును , అకర్మమునందు కర్మమును జూచునో అతడు మనుజులలో వివేకవంతుడును , యోగయుక్తుడును , సకల కర్మల నాచరించినవాడును నగుచున్నాడు.
అ. యస్య సర్వే సమారమ్భాః కామసఙ్కల్పవర్జితాః| జ్ఞానాగ్నిదగ్ధకర్మాణం తమాహుః పణ్డితం బుధాః|| 4-19 ||	తేటగీతి. ఇట్టి జ్ఞానికి గర్మల చెట్ట లేదు , వాని జ్ఞానాగ్ని కాహుతియై నశించుఁ , గామ వర్జిత కర్మలనే మునింగి కర్మ జేసియు నుండు నిష్కర్మి యట్లు. ౧౬	ఎవనియొక్క సమస్తకర్మలు కోరిక , సంకల్పము అనునవి లేకయుండునో జ్ఞానమను అగ్ని చేత దహింపబడిన కర్మలుగల అట్టివానిని పండితుడని విజ్ఞులు పేర్కొందురు.
అ. త్యక్త్వా కర్మఫలాసఙ్గం నిత్యతృప్తో నిరాశ్రయః| కర్మణ్యభిప్రవృత్తోऽపి నైవ కిఞ్చిత్కరోతి సః|| 4-20 అ. నిరాశీర్యతచిత్తాత్మా త్యక్తసర్వపరిగ్రహః| శారీరం కేవలం కర్మ కుర్వన్నాప్నోతి కిల్బిషమ్|| 4-21 ||	ఉత్పలమాల. ఆశలు వీడి , ఈషణములందు విరక్తినిఁ బొందు , వాని కీ కోశ శరీరమున్ నిలుపుకోసము చేసెడి కర్మ యేదియున్ బాశము కాదు ; పాప పరిపాకములంటవు సుంతయేని , వా గీశ హృదంతరంగుని జితేంద్రియ ధీర యతీంద్రు నెయ్యడన్. ౧౭	ఎవడు కర్మఫలములం దాసక్తిని విడనాడి నిరంతరము సంతృప్తి గలవాడై దేనిని ఆశ్రయించకయుండునో , అట్టివాడు కర్మములందు ప్రవర్తించినను ఒకింతైనను చేయనివాడే యగును , ఆశ లేనివాడును, ఇంద్రియమనంబులను నిగ్రహించినవాడును , ఏ వస్తువును పరిగ్రహింపని వాడునగు మనుజుడు శరీరమాత్రముచేత ( దేహ ధారణాది )కర్మమును చేసినను పాపము నొందడు.
అ. యదృచ్ఛాలాభసన్తుష్టో ద్వన్ద్వాతీతో విమత్సరః| సమః సిద్ధావసిద్ధౌ చ కృత్వాపి న నిబధ్యతే|| 4-22 ||	ఉత్పలమాల. వచ్చినదానఁ దుష్టిఁగను వాఁడును, ద్వంద్వములందుఁ దుల్యుఁడై హెచ్చును తగ్గు మచ్చరము లేమియుఁ గానకఁ గార్యసిద్ధికిన్ లొచ్చులకున్ సముండయి విలోలత నొందని ధీరచిత్తుఁడే పొచ్చెము లంట జాలవు స్వభుక్తికి గర్మల నాచరించినన్. ౧౮	అప్రయత్నముగ లభించినదానితో సంతుష్టిని బొందువాడును , సుఖదుఃఖాదిద్వంద్వములను దాటినవాడును , మాత్సర్యము లేనివాడును , ఫలముయొక్క ప్రాప్తాప్రాప్తములందు సమబుద్ధిగలవాడు ( లేక కార్యము సిద్ధించినను, సిద్ధింపకున్నను సమభావముతో నుండువాడు ) నగు మనుజుడు కర్మము చేసినను బంధింపబడడు.
అ. గతసఙ్గస్య ముక్తస్య జ్ఞానావస్థితచేతసః| యజ్ఞాయాచరతః కర్మ సమగ్రం ప్రవిలీయతే|| 4-23 ||	కందము. గత సంగుని స్థితధీరుని నుతకర్మలు సర్వమున్ జనోద్ధరణంబై హుతమౌ నిశ్శేషముగ , గతానుగత ఫలిత పంక గతి కాకుండన్. ౧౯	దేనియందును సంగము (ఆసక్తి ) లేనివాడును, రాగద్వేషకామక్రోధాది రూపసంసారబంధములనుండి విముక్తుడును, ఆత్మజ్ఞానమందే మనస్సు నిలుకడ కలవాడును, భగవత్ప్రీత్యర్థము ( లేక పరప్రాణిహితార్థము లేక, ధర్మమునిమిత్తము ) కర్మము నాచరించువాడునగు మనుజునియొక్క కర్మ యావత్తు విలీనమైపోవుచున్నది. ( జన్మ, బంధాదులను గలిగింపక నశించుచున్నది. )
అ. బ్రహ్మార్పణం బ్రహ్మ హవి ర్బ్రహ్మాగ్నౌ బ్రహ్మణా హుతమ్| బ్రహ్మైవ తేన గన్తవ్యం బ్రహ్మకర్మసమాధినా|| 4-24 ||	ఉత్పలమాల. యాగమునందు సృక్సృవము , యాగపశువ్రజ సాధనంబులున్ యాగముఁ జేయు యాజియు , మహత్తరమౌ యజనాగ్నియున్ మహో ద్యోగ హుతక్రియా నిరతియున్ , సకలమ్మును బ్రహ్మమే సుమా ! యాగఫలంబుఁగూడ విజయా ! యజుఁడంచు నెఱుంగు మియ్యెడన్. ౨౦	యజ్ఞమునందలి హోమసాధనములు , హోమద్రవ్యములు , హోమాగ్ని , హోమము చేయువాడు , హోమము చేయబడినది - అన్నియును బ్రహ్మస్వరూపములే యనెడి ఏకాగ్రభావముతో ఆ యజ్ఞాది కర్మలను జేయు మనుజుడు బ్రహ్మమునే పొందగలడు.
అ. దైవమేవాపరే యజ్ఞం యోగినః పర్యుపాసతే| బ్రహ్మాగ్నావపరే యజ్ఞం యజ్ఞేనైవోపజుహ్వతి|| 4-25 ||	తేటగీతి. కొందఱింద్రాది దేవత లందు కొఱకు యజ్ఞముల సేయుదురు సోమయాజు లగుచు , బ్రహ్మయం దాత్మ నాత్మను బ్రహ్మము గను నట్టి బహ్మయజ్ఞమ్ముల నాచరింత్రు. ౨౧	కొందఱు యోగులు దేవతారాధనారూపమైన యజ్ఞమునే అనుష్ఠించుచున్నారు. మఱికొందఱు జీవబ్రహ్మైక్యభావనచే జీవుని పరబ్రహ్మమను అగ్నియందు హోమము చేయుచున్నారు. ( ఆహుతి నొనర్చుచున్నారు. )
అ. శ్రోత్రాదీనీన్ద్రియాణ్యన్యే సంయమాగ్నిషు జుహ్వతి| శబ్దాదీన్విషయానన్యే ఇన్ద్రియాగ్నిషు జుహ్వతి|| 4-26 ||	కందము. కొందఱు నిగ్రహ యజ్ఞముఁ గొందఱు విషయేంధనములఁ గొని నిస్పృహతన్ ఇంద్రియ మహాగ్ని వ్రేల్తురు కొందల పడకుండ యోగ కోవిదులగుచున్. ౨౨	కొందఱు చెవి మొదలగు ఇంద్రియములను నిగ్రహమనెడి అగ్నులందును , మఱికొందఱు శబ్దాదివిషయములను ఇంద్రియము లనెడి అగ్నులందును హోమము చేయుచున్నారు.
అ. సర్వాణీన్ద్రియకర్మాణి ప్రాణకర్మాణి చాపరే| ఆత్మసంయమయోగాగ్నౌ జుహ్వతి జ్ఞానదీపితే|| 4-27 ||	తేటగీతి. ప్రాణకర్మ నింద్రియ కర్మముల నెల్ల జ్ఞానదీప్తుల మిగుల ప్రజ్వల మొనర్చి , ఆత్మ సంయమ యోగాగ్ని యందు హుతము గా నొనర్తురు కొందఱు జ్ఞానవరులు. ౨౩	మఱికొందఱు ఇంద్రి.ములయొక్క వ్యాపారములన్నిటిని , ప్రాణములయొక్క వ్యాపారము లన్నిటిని జ్ఞానముచే ప్రకాశింపజేయబడిన ' మనోనిగ్రహ' యోగ ' మను ( సమాధియోగమను ) అగ్నియందు హోమము చేయుచున్నారు.
అ. ద్రవ్యయజ్ఞాస్తపోయజ్ఞా యోగయజ్ఞాస్తథాపరే| స్వాధ్యాయజ్ఞానయజ్ఞాశ్చ యతయః సంశితవ్రతాః|| 4-28 ||	తేటగీతి. ద్రవ్యదానంబులను , తపోధర్మ యజ్ఞ ములను , యమనియ మాసనాదులను , మఱియు నధ్యయన వేద పారాయణాదికములఁ దీక్ష్ణమౌ వ్రతకల్ప సద్విధి ధరింత్రు. ౨౪	కొందఱు ద్రవ్యమును దానధర్మాది సద్విషయములందు వినియోగించుటయే యజ్ఞముగ గలవారును , కొందఱు తపస్సే యజ్ఞముగ గలవారును , కొందఱు ( ప్రాణాయామ్యాద్యష్టాంగ ) యోగమే యజ్ఞముగ గలవారునయి యున్నారు. వారందఱున్ను ప్రయత్నశీలురును , దృఢవ్రతములు కలవారునయి యొప్పుచున్నారు.
అ. అపానే జుహ్వతి ప్రాణం ప్రాణేऽపానం తథాపరే| ప్రాణాపానగతీ రుద్ధ్వా ప్రాణాయామపరాయణాః|| 4-29 ||	తేటగీతి. ప్రాణమందు నపానమున్ బదిల పఱచి , ప్రాణము నపానమున బందిగా నొనర్చి , పూరకంబును , రేచకంబుల విరుద్ధ గతిఁ జరించెదరీ నిష్ఠగాంచు వారు. ౨౫	ప్రాణాయామతత్పరులగు కొందఱు ప్రాణాపానములయొక్క గతులను ( మార్గములను ) నిరోధించి అపానవాయువునందు ప్రాణవాయువును , ప్రాణవాయువునందు అపానవాయువును హోమముచేయుచున్నారు. ( పూరక , కుంభక , రేచకముల నొనర్చుచున్నారని భావము ).
అ. అపరే నియతాహారాః ప్రాణాన్ప్రాణేషు జుహ్వతి| సర్వేऽప్యేతే యజ్ఞవిదో యజ్ఞక్షపితకల్మషాః|| 4-30 ||	తేటగీతి. నియతి నాహారముల భుజించియు , నపాన ప్రాణవాయువు లొండొంటిపై విరుద్ధ గతిఁ జరింపగఁ జేసి , యాహుతి నొనర్త్రు విగత కల్మషులందఱు వివిధగతుల. ౨౬	మఱికొందఱు ఆహారవిషయమున కట్టుబాటు గలవారై ప్రాణాదివాయువులను ప్రాణాదివాయువులందే హోమము చేయుచున్నారు .( లేక , ఇంద్రియవ్యాపారములను వశీకృతేంద్రియములందు వ్రేల్చుచున్నారు. ) వీరందఱున్ను యజ్ఞము నెఱిఁగినవారును , యజ్ఞముచే పాపము నశించినవారును అయియున్నారు .
అ. యజ్ఞశిష్టామృతభుజో యాన్తి బ్రహ్మ సనాతనమ్| నాయం లోకోऽస్త్యయజ్ఞస్య కుతోऽన్యః కురుసత్తమ|| 4-31 ||	తేటగీతి. యజ్ఞ శిష్టా మృతంబును నారగించు వాఁడు పరమాత్మనుం బొందువాఁడు సుమ్ము ! యజ్ఞ రహితున కీలోకమైన లేద టన్న , స్వర్గమ్ము సున్నన్న యబ్బు రమ్మె ?౨౭	కురువంశ శ్రేష్ఠుడవగు ఓ అర్జునా ! ( పైన దెల్పిన ) యజ్ఞము లాచరింపగా శేషించిన అమృతరూపమైన అన్నమును భుజించువారు శాశ్వతపరబ్రహ్మమును పొందుదురు . అట్టి యజ్ఞ మొకదానినైనను చేయనివానికి ఇహలోకసుఖము లేదు . అట్టిచో నిక పరలోకసుఖ మెక్కడిది ?
అ. ఏవం బహువిధా యజ్ఞా వితతా బ్రహ్మణో ముఖే| కర్మజాన్విద్ధి తాన్సర్వా నేవం జ్ఞాత్వా విమోక్ష్యసే|| 4-32 ||	ఉత్పలమాల . వేదము నాల్గుమోములను విశ్రుతమయ్యె , మఖంబులెల్ల సృ ష్ట్యాదిని కర్మలన్ జననమందు నటంచు నెఱింగి జ్ఞాన భా నూదయమై యకర్మను గనుంగొను కర్మను ; నిట్టివారలే ఖేదము లేక మోక్షగతికిన్ దగువారలుసుమ్ము ఫల్గునా !౨౮	ఈ ప్రకారముగ అనేక విధములైన యజ్ఞములు వేదమునందు సవిస్తరముగ తెలుపబడియున్నవి . అవియన్నియు కర్మములవలన పుట్టినవానినిగ ( కర్మమునకు సంబంధించినవేయని ) నీ వెఱుంగుము . అట్లెఱిఁగిన నీవు విముక్తుడవు కాగలవు .
అ. శ్రేయాన్ద్రవ్యమయాద్యజ్ఞాత్ జ్జ్ఞానయజ్ఞః పరన్తప| సర్వం కర్మాఖిలం పార్థ ! జ్ఞానే పరిసమాప్యతే|| 4-33 ||	ఉత్పలమాల. ద్రవ్య మయంబులౌ యజన రాసులకన్నను , జ్ఞానయజ్ఞమే దివ్యమటం చెఱుంగుము ; విధిం దలపోసి సమర్పితంబయౌ హవ్యమె కర్మలన్ పరిసమాప్తము జేయును , జ్ఞానవార్ధిగా దే ; వ్యయమౌ నదీనదము లెట్లు నశించునొ కర్మ లట్లెయౌ. ౨౯	ఓ అర్జునా ! ద్రవ్యము వలన సాధింపబడు యజ్ఞముకంటె జ్ఞానయజ్ఞము శ్రేష్ఠమైనది . ఏలయనిని , సమస్తకర్మమున్ను నాశముకానిదగుచు ( ఫలసహితముగ ) జ్ఞానమునందే పర్యవసించుచున్నది. (అంతర్భూతమగుచున్నది ) .
అ. తద్విద్ధి ప్రణిపాతేన పరిప్రశ్నేన సేవయా| ఉపదేక్ష్యన్తి తే జ్ఞానం జ్ఞానినస్తత్త్వదర్శినః|| 4-34 ||	కందము. పరిపూర్ణమైన జ్ఞానము గురువర్యుని నాశ్రయించి గురు తెఱుగవలెన్ ; పరమ పరివ్రాజకుఁడగు గురుముఖమునఁ దెలియుమా నిగూఢంబెల్లన్. ౩౦	( ఓ అర్జునా ! )అట్టి జ్ఞానమును నీవు తత్త్వవేత్తలగు జ్ఞానులకు సాష్టాంగ నమస్కారము చేసియు , సమయము చూసి వినయముగ ప్రశ్నించియు , సేవచేసియు , వారివలన తెలిసికొనుము . వారు తప్పక నీ కుపదేశించగలరు .
అ. యజ్జ్ఞాత్వా న పునర్మోహ మేవం యాస్యసి పాణ్డవ| యేన భూతాన్యశేషేణ ద్రక్ష్యస్యాత్మన్యథో మయి|| 4-35 ||	కందము. తెలిసికొన మోహమందవు , తెలిసెదు నీ యాత్మయందె తివురు జగంబున్ , విలసితమై నాయందును గలదంచునుఁ దెలిసి కొనగఁ గలవు కిరీటీ ! ౩౧	ఓ అర్జునా ! దేనిని తెలిసికొనినచో మరల నిట్టి మోహమును నీవు పొందకుందువో మఱియు దేనిచే సమస్తప్రాణులను నీయందునుగూడ చూడగలవో అట్టి జ్ఞానమును తత్త్వవేత్తలవలన తెలిసికొనుము .
అ. అపి చేదసి పాపేభ్యః సర్వేభ్యః పాపకృత్తమః| సర్వం జ్ఞానప్లవేనైవ వృజినం సన్తరిష్యసి|| 4-36 ||	కందము. పాపాతి పాపుడైననుఁ దాపగు జ్ఞానంపు నావ దాటగఁ గలఁ డీ పాపపు వారాశి ని కే ప్రాపునన్ లేడు పాపపతితుండెందున్ . ౩౨	( ఒకవేళ ) పాపాత్ములందఱికంటెను నీవు మిగుల పాపము చేసినవాడవైతివేని , ఆ సమస్త పాపసముద్రమును జ్ఞానమను తెప్ప చేతనే లెస్సగ దాటివేయగలవు .
అ. యథైధాంసి సమిద్ధోऽగ్ని ర్భస్మసాత్కురుతేऽర్జున| జ్ఞానాగ్నిః సర్వకర్మాణి భస్మసాత్కురుతే తథా|| 4-37 ||	కందము. జ్వలనాగ్ని నింధనమ్ములు విలయమ్మై బూడిదయిన విధి , జ్ఞానాగ్నిన్ నులియై నశించుఁ గర్మలు ఫలరహితము లగుచు , నిక్కువ మ్మిది పార్థా ! ౩౩.	అర్జునా ! బాగుగ ప్రజ్వలింప జేయబడిన అగ్ని కట్టెల నేప్రకారము బూడిదగా చేయునో ఆ ఫ్రకారమే జ్ఞానమను అగ్ని సమస్త కర్మలను భస్మ మొనర్చివైచు చున్నది .
అ. న హి జ్ఞానేన సదృశం పవిత్రమిహ విద్యతే| తత్స్వయం యోగసంసిద్ధః కాలేనాత్మని విన్దతి|| 4-38 ||	ఉత్పలమాల. జ్ఞానముఁ దక్క వేరొకటి కానగరాదు , పవిత్రమైన ప్ర జ్ఞా నిలయమ్ము , యోగములఁ గాంతురు ధీరులు ; జ్ఞానకర్మయో గాన యసాధనల్ గనుచు నంతట నామహనీయ తేజమున్ , బూనెద రాత్మయందుఁ గడు పుష్కలమై వెలుగందు చుండగన్. ౩౪	ఈ ప్రపంచమున జ్ఞానముతో సమానముగ పవిత్రమైనది ఏదియును లేదు . అట్టి జ్ఞానమును ( కర్మ ) యోగసిద్ధిని బొందినవాడు కాలక్రమమున తనయందే స్వయముగ పొందుచున్నాడు .
అ. శ్రద్ధావాఁల్లభతే జ్ఞానం తత్పరః సంయతేన్ద్రియః| జ్ఞానం లబ్ధ్వా పరాం శాన్తి మచిరేణాధిగచ్ఛతి|| 4-39 ||	ఆటవెలది. ఇట్లు జ్ఞాన నిష్ఠ , నింద్రియ శిక్షణ , గురుని సేవ , శ్రద్ధ గుదురఁ గలుగు జ్ఞానమొదవ ; మోక్ష శాంతి శీఘ్రమ్మున నధిగమింపఁ గలుగు నతఁడె పార్థ ! ౩౫	( గురు శాస్త్ర వాక్యములందు ) శ్రద్ధ గలవాడును , ( ఆధ్యాత్మిక సాధనలందు ) తదేకనిష్ఠతో గూడినవాడును , ఇంద్రియములను లెస్సగ జయించినవాడు నగు మనుజుడు జ్ఞానమును పొందుచున్నాడు . అట్లు జ్ఞానమును బొందినవాడై యతడు పరమ శాంతిని శీఘ్రముగ బడయగలుగుచున్నాడు .
అ. అజ్ఞశ్చాశ్రద్దధానశ్చ సంశయాత్మా వినశ్యతి| నాయం లోకోऽస్తి న పరో న సుఖం సంశయాత్మనః|| 4-40 ||	తేటగీతి. అజ్ఞుఁడై , శ్రద్ధ లేనట్టి యలసుఁడైన సంశయాత్మకుఁ డెందు నాశమ్ముఁ గనుచు , నిందు నందును నెందునుఁ జెందకుండఁ గుందుచుండును సంసారకూపమందు . ౩౬	జ్ఞానము లేనివాడు , శ్రద్ధారహితుడు , సంశయచిత్తుడు వినాశమునే పొందును . సంశయచిత్తునకు ఇహలోకముగాని , పరలోకముగాని , సౌఖ్యముగాని లేవు .
అ. యోగసంన్యస్తకర్మాణం జ్ఞానసఞ్ఛిన్నసంశయమ్| ఆత్మవన్తం న కర్మాణి న బధ్నన్తి ధనఞ్జయ|| 4-41 ||	కందము. పరమాత్మ దర్శితంబగు నిరుపమ్మగు జ్ఞానమొంది , నీ నా భేదం బఱయక , సలిపెడి కర్మలు కురు వేరులతోడఁ బోవుఁ గుంతి కుమారా ! ౩౭	ఓ అర్జునా ! నిష్కామకర్మయోగముచే కర్మఫలములను త్యజించినవాడును , లేక ఈశ్వరార్పణ మొనర్చినవాడును , జ్ఞానముచే సంశయములు నివర్తించినవాడునగు ఆత్మనిష్ఠుని ( బ్రహ్మజ్ఞానిని ) కర్మములు బంధింపనేరవు .
అ. తస్మాదజ్ఞానసమ్భూతం హృత్స్థం జ్ఞానాసినాత్మనః| ఛిత్త్వైనం సంశయం యోగ మాతిష్ఠోత్తిష్ఠ భారత|| 4-42 ||	కందము. కావున నజ్ఞానంబును లావున జ్ఞానాసి దునిము , లంఘించు మికన్ ; నీవిక నిర్మల సుమనో భావమ్మున వేగపడుము భండనమునకున్. ౩౮	ఓ అర్జునా ! కాబట్టి నీయొక్క హృదయమున నున్నదియు , అజ్ఞానము వలన బుట్టినదియునగు ఈ సంశయమును జ్ఞానమను ఖడ్గముచే ఛేదించివైచి నిష్కామకర్మయోగము నాచరింపుము. యుద్ధమునకు లెమ్ము.
ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే జ్ఞానకర్మసంన్యాసయోగో నామ చతుర్థోऽధ్యాయః|| 4 ||	ఓం తత్ సత్ ఇట్లు శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రిచే అనువదింపబడిన శ్రీగీతామృత తరంగిణి యందు శ్రీ జ్ఞానయోగము అను చతుర్థ తరంగము సంపూర్ణం. శ్రీ కృష్ణపరబ్రహ్మార్పణమస్తు.	ఇది ఉపనిషత్ప్రతిపాదితమును , బ్రహ్మవిద్యయు , యోగశాస్త్రమును , శ్రీ కృష్ణార్జున సంవాదమునగు శ్రీ భగవద్గీతలందు జ్ఞానయోగమను నాల్గవ అధ్యాయము సంపూర్ణం. ఓమ్ తత్ సత్.